Terapia mowy u małych dzieci z autyzmem.doc

Oddział Terapii Behawioralnej dla Dzieci z Autyzmem, działający w ramach Ośrodka Szkolno - Wychowawczego dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej w Poznaniu, powstał zaledwie dwa lata temu. Obecnie obejmuje swoją pomocą dziewięcioro dzieci. Sześcioro z nich prowadzonych jest terapia behawioralną od wrześniu 2000 roku, trójka rozpoczęła pracę we wrześniu 2002 roku. Terapia prowadzona jest w wymiarze od 30 do 40 godzin tygodniowo, z czego 20 godzin realizowanych jest z ramienia Ośrodka. Pozostałe godziny terapii prowadzone są przez przeszkolonych studentów oraz rodziców. Nadzór merytoryczny sprawuje superwizor z Ośrodka Gdańskiego. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie osiągnięć Oddziału nad rozwojem mowy u małych dzieci z autyzmem.
 

Powyżej przedstawiona jest tabela dzieci, oraz ich ogólny poziom wyjściowy w momencie rozpoczęcia terapii.

W ciągu naszej pracy, uwzględniając tylko rozwój mowy, uzyskaliśmy efekty :

W GRUPIE I

·         rozszerzenie zasobu słownictwa,

·         rozwój gramatyki,

·         rozwój zdania prostego i rozwiniętego,

·         opanowanie umiejętności opowiadania,

·         opanowanie umiejętności prowadzenia konwersacji.

W GRUPIE II

·         opanowanie przez wszystkie dzieci naśladowania mowy,

·         rozwinięcie u dwojga dzieci mowy na poziomie wyrazu - używanie wyrazów lub prostych zwrotów w kontaktach z ludźmi,

·         rozwinięcie u czworga dzieci mowy na poziomie zdania.

Chciałybyśmy przejść do przedstawienia etapów dochodzenia do takich efektów w rozwijaniu mowy u dzieci z autyzmem. Wspomniane etapy zazwyczaj (choć nie jest to regułą) mają podobny przebieg u wielu dzieci. Omówimy je na przykładzie jednego z dzieci uczących się w Ośrodku. Dziecko, o którym będzie mowa, rozpoczęło terapię w wieku 3 lat i 4 miesięcy. Stan wyjściowy dziecka dobrze charakteryzują słowa mamy: „Gdy miała dwa lata, zaniepokoiłam się tym, że córka przestała się rozwijać. A nawet można było zaobserwować regres. Przestała się bawić, całą swoją uwagę poświęcała przekładaniu gazet i budowaniu wieży z klocków. Nie chciała również jeść. Nie chciała chodzić na spacery. Nie wykonywała żadnych poleceń. W zasadzie straciliśmy z nią kontakt”.

Terapię rozpoczęto od nauki podstawowych umiejętności związanych z budowaniem motywacji i koncentracją uwagi. Dziewczynka uczyła się wykonywać proste polecenia, takie jak: „Wstań”, „Usiądź na krześle”, „Daj”. Był to również czas przeznaczony do budowania motywacji do pracy. Dziewczynka była nagradzana za każdą oznakę chęci współpracy z innymi ludźmi.

Później przyszedł czas na naukę umiejętności przygotowujących do treningu mowy. Pierwszą z nich było naśladowanie. Jest to umiejętność, której opanowanie pozwala dziecku uczyć się od środowiska. Może naśladować zachowanie swoich rodziców i rówieśników. Przez naśladowanie uczy się wielu umiejętności w zakresie samoobsługi, zabawy, umiejętności przedszkolnych. Jest także podstawą do nauki używania głosu jako środka komunikowania się z innymi ludźmi. W przypadku wspomnianej dziewczynki naukę rozpoczęto od naśladowania ruchów z użyciem przedmiotów np. wrzucanie przedmiotów do pojemnika, budowanie wieży z kloców itp. Dalszym etapem było naśladowania motoryki dużej. Na początku dziecko uczyło się z wielkim trudem. Opanowanie naśladowania jednego ruchu wymagało początkowo 250 powtórzeń. Po 10 miesiącach dziewczynka potrafiła po jednokrotnej prezentacji naśladować ruchy z przedmiotami (wykres nr 1).

Wykres nr 1

W okresie nauki naśladowania rozpoczęto równorzędnie ćwiczenia rozwijające rozumienie mowy. Dziewczynka uczyła się nazywania przedmiotów, które były dla niej znaczące i które ją otaczały. Pierwszym przedmiotem, który nauczyła się wskazywać, był kubek. Nauka tej umiejętności wymagała 350 powtórzeń. W późniejszym okresie znacznie szybciej uczyła się rozpoznawać przedmioty.

Kolejną ważną umiejętności, którą dziecko nabyło było dopasowywanie identycznych i nieidentycznych przedmiotów oraz łączenie ich z obrazkami.

Dużym sukcesem było wyeliminowanie na tym etapie autostymulacji słuchowych, które znacznie utrudniały proces nabywania nowych umiejętności.

Po półrocznej pracy rozpoczęto nowy etap w terapii. Dziewczynka rozpoczęła trening mowy. W pierwszym okresie nauka naśladowania poszczególnych dźwięków wymagała średnio 650 powtórzeń. Po dwóch miesiącach liczba ta spadła do 150, po ośmiu miesiącach wystarczyło jedno powtórzenie (wykres nr 2).

Wykres nr 2

Równocześnie z treningiem naśladowania prowadzona była praca nad wykorzystywaniem nauczonych dźwięków i słów. Dziecko musiało wiedzieć, że mowa spełnia ważną funkcję w życiu człowieka. Aby otrzymać lubiane zabawki i przedmioty dziecko musiało je najpierw nazwać. Później rozpoczął się etap skupiony na rozwoju części mowy: czasowników, przymiotników i innych. Rozwijano umiejętność zadawania pytań takich jak: „Co to?”, „Gdzie jest?” Itp. Dziewczynka uczyła się odpowiadać najpierw na proste pytania: np. „Jak masz na imię?”, „Ile masz lat?”. W trakcie terapii pytania, na które potrafiła odpowiedzieć stawały się coraz bardziej skomplikowane. Ze znanych rzeczowników, czasowników i przymiotników zaczęła tworzyć zdania, opisywać przedmioty i obrazki. Był to moment rozpoczęcia nauki podstawowych form fleksyjnych. Kolejnym ważnym krokiem było rozpoczęcie nauki konwersacji. Dziewczynka uczyła się dialogów, które mogła wykorzystać do nauki zabaw tematycznych, rozmów z dziećmi i osobami dorosłymi. Cały program rozwoju mowy był tak przygotowany, aby służył jej do komunikacji.

Obecny stan mowy dziewczynki opisany zostanie w oparciu o przeprowadzone badanie logopedyczne. Trudno jest określić dokładną ilość słownictwa, jakie używa, bowiem potrafi ona uczyć się nowych słów z otoczenia i wykorzystywać je w czasie rozmowy. Rozbieżność między słownictwem biernym a czynnym ciągle zmniejsza się. Dziecko porozumiewa się używając zdań prostych i złożonych. Odpowiada zdaniem na szereg zadawanych jej pytań. Zaczęła również używać formy morfologiczne oraz tworzyć formy fleksyjne i słowotwórcze, choć umiejętność ta jest na bardzo niskim poziomie. Konwersacja dziecka jest prosta. Dziewczynka ma trudności z podążaniem za tematem rozmowy. Słuch fonematyczny i kinestezja artykulacyjna są prawidłowe. W mowie dziecka pojawia się redukowanie sylab i głosek w nagłosie, upraszczanie grup spółgłoskowych, upodobnienia. Poziom rozwoju mowy dziecka jest wciąż opóźniony w stosunku do normy, choć różnica ta zmniejsza się z miesiąca na miesiąc.

Terapia mowy jest jedną z części indywidualnych programów dzieci. W trakcie pracy w ośrodku, w domu a następnie w przedszkolu, uczone są samodzielności w czynnościach związanych z ubieraniem się, jedzeniem, załatwianiem potrzeb fizjologicznych, myciem się, z organizowaniem sobie czasu wolnego. Ważnym elementem jest przygotowanie do wprowadzenia w grupę rówieśniczą, a więc umiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z druga osobą, umiejętność zabawy, podporządkowywania się poleceniom osoby prowadzącej zajęcia. Praca nad rozwojem mowy jest jednak priorytetem. Przy dobrym prowadzeniu może być bardzo efektywna i może przynieść dziecku, rodzicom i terapeutom wiele radości a przede wszystkim dać szansę na lepsze i godne życie.

Monika Chróst
Beata Urbaniak

Bibliografia:

1.      Emiluta - Rozya, D, (1984) Wspomaganie rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym Warszawa MEN

2.      Kania, J,T, (2001) Szkice logopedyczne Polskie Towarzystwo Logopedyczne Lublin

3.      Leaf, R., McEachin, J. (Red.) (1999). A work in progress: Behavior management strategies and a curriculum for intensive behavioral treatment of autism. New York: DRL Books.

4.      Lovaas, O. I., Ackerman, A., Alexander, D., Firestone, P., Perkins, M., Young, D. B., Carr, E. G., Newsom, C. (1981). Teaching developmentally disabled children: The ME book. Austin, Texas: PRO-ED. [Wyd. pol. (1993). Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo. Warszawa: WSiP].

5.      Lovaas, O. I. (1987). Behavioral treatment and normal intellectual and educational functioning in autistic children. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 55, 3-9.

6.      Lovaas, O. I., Smith, T. (1989). A comprehensive behavioral theory of autistic children: Paradigm for research and treatment. Journal of BehaviorTherapy and Experimental Psychiatry, 20, 17-29.

7.      Maurice, C., Green, G., Luce, S. C. (Red.) (1996). Behavioral intervention for young children with autism: A manual for parents and professionals. Austin, Texas: PRO-ED.