naratunek_artykul_2007_03_6518.pdf

Organizacja i zarządzanie

Regionalne ośrodki

toksykologii klinicznej

w systemie bezpieczeństwa chemicznego w Polsce

Intensywna industrializacja kraju, ze szczególnym

naciskiem na rozwój gałęzi związanych z przemysłem

chemicznym, spowodowała, że na przełomie lat pięć-

dziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku powstała

konieczność utworzenia wyspecjalizowanych placówek

medycznych, których zadaniem były profilaktyka i le-

czenie ofiar wypadków chemicznych.

dr n. med. Dorota Klimaszyk

Oddział Toksykologii i Chorób Wewnętrznych,

Szpital im. F. Raszei w Poznaniu,

Katedra Ratownictwa Medycznego,

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Rys. 1. Rozmieszczenie Ośrodków

Toksykologii Klinicznej w Polsce

(źródło: etox.2p.pl)

czenia zatruć powstał w Łodzi

w 1958 roku. Wykorzystując do-

świadczenie w leczeniu ostrych za-

truć i światowe tendencje w rozwoju

toksykologii klinicznej jako niezależ-

nej specjalizacji medycznej, Mini-

sterstwo Zdrowia i Opieki Medycz-

nej powołało w 1967 roku wojewódz-

kie ośrodki ostrych zatruć i spełnia-

jący początkowo funkcję ośrodka

centralnego Ośrodek Leczenia Za-

truć i Dokumentacji Toksykologicz-

nej w Łodzi. Do 1969 roku powstały

ośrodki w innych miastach, które

funkcjonują do dnia dzisiejszego

(Warszawa, Kraków, Poznań, Wro-

cław, Gdańsk, Rzeszów, Lublin, So-

snowiec) oraz ośrodek w Tarnowie,

działający od kilku lat.

Zadaniem ośrodków było po-

czątkowo leczenie ofiar wypad-

ków i katastrof chemicznych zwią-

zanych z narażeniem zawodowym

w przemyśle. W miarę upływu cza-

su i wzrostu liczby zatruć spowo-

dowanych czynnikami pozazawo-

dowymi zadania ośrodków i profil

leczonych pacjentów uległy zmia-

nie. W dalszym ciągu jednak stano-

wią one podstawowe źródło wiedzy

i wyspecjalizowanych kadr medycz-

nych dla toksykologii klinicznej. Ze

względu na prowadzoną działal-

ność naukową i dydaktyczno-szko-

leniową oraz leczniczą Regionalne

Ośrodki Toksykologii Klinicznej sta-

nowią podstawową profesjonalną

bazę dla zabezpieczenia medycz-

nego w wypadkach, awariach i ka-

tastrofach chemicznych.

nia telefonicznej informacji toksy-

kologicznej są wypełniane przez le-

karzy ośrodków toksykologicznych

oraz personel wyspecjalizowanych

Ośrodków Informacji Toksykologicz-

nej (Kraków, Warszawa).

W ośrodkach toksykologicznych

w ciągu roku leczonych jest oko-

ło 20 tysięcy osób. W tym samym

okresie udzielana jest niemal taka

sama liczba konsultacji dla facho-

wych pracowników ochrony zdro-

wia z obszaru całego kraju. Wynika

z tego, że z powodu zatrucia około

40 tys. osób rocznie wymaga pomo-

cy szpitalnej. Nie ma, niestety, pre-

cyzyjnych statystyk wskazujących,

jaka jest rzeczywista liczba zatruć,

ponieważ lekkie przypadki leczone

są bez konsultacji. Nie wiemy też,

jaka jest liczba zdarzeń toksykolo-

gicznych w Polsce, które z powodu

braku możliwości diagnostycznych

nie były rozpoznane jako zatrucie.

Szczególnie trudne jest ustalenie

całkowitej liczby hospitalizowanych

dzieci z powodu zatrucia. W Polsce

nie ma obowiązku rejestracji tych

Telefon ic z ne

konsultacje

toksykologiczne

Rolą ośrodków toksykologii klinicz-

nej jest także udzielanie pomocy

konsultacyjnej. Jest ona zapewnio-

na całodobowo w formie telefonicz-

nych konsultacji dla fachowego per-

sonelu ochrony zdrowia, a także dla

ogółu społeczeństwa. Najczęściej

adresatem konsultacji telefonicz-

nych są lekarze, którym udzielane

są wskazówki co do zasad diagno-

styki i leczenia ofiar zatruć. Zada-

26 Na ratunek 3/07

P ierwszy w Polsce ośrodek le-

Organizacja i zarządzanie

przypadków, a w ośrodkach tok-

sykologicznych leczone są osoby

w wieku powyżej 15. roku życia.

Badania

toksykologiczne

Podstawą działalności każdego

ośrodka jest laboratorium toksy-

kologiczne pełniące całodobowo

dyżury usługowe dla macierzyste-

go ośrodka i szpitali najbliższego

regionu. W większości ośrodków

są to doskonale wyposażone i funk-

cjonujące placówki. Najważniej-

szą ich zaletą jest unikalna często

możliwość oznaczania substancji

toksycznych w materiale biologicz-

nym. Wykrycie obecności trucizny

w materiale biologicznym pobra-

nym od poszkodowanych może być

istotnym czynnikiem ułatwiającym

lub modyfikującym postępowanie

lecznicze i ratownicze. Może też

mieć istotne znaczenie dla działań

profilaktycznych dotyczących kon-

sekwencji wypadków chemicznych

dla środowiska. Tego typu konstruk-

tywne działanie i współdziałanie

z jednostkami ratowniczymi jest

możliwe wyłącznie między wyspe-

cjalizowanymi jednostkami.

Fot. 1. Stanowisko do płukania żołądka w toksykologicznej izbie przyjęć

Regionalne Ośrodki Toksykologii Klinicznej w Polsce

– telefony „na ratunek”

Miasto

Numer telefonu

Gdańsk

058 349 28 38

Kraków

012 411 99 99

Lublin

081 740 89 83, 081 740 26 76

Łódź

042 657 99 00

Poznań

061 847 69 46

Rola Ośrodków

Toksykologii Klinicznej

w zabezpieczaniu

masowych zdarzeń

chemicznych

Niezwykle istotne dla działalności

ośrodków leczenia zatruć jest ich

przystosowanie do przyjmowania

i diagnozowania dużej liczby pa-

cjentów w krótkim czasie. Przysto-

sowanie to wynika z doświadczeń

i strategii organizacyjnej, która

pozwala na leczenie wielu tysięcy

osób rocznie przy relatywnie ma-

łej liczbie łóżek szpitalnych. W sy-

tuacjach zagrożenia masowego

i dużej liczbie ofiar najcięższe przy-

Sosnowiec

032 266 11 45

Tarnów

014 631 54 09, 014 631 54 97

Warszawa

022 619 66 54, 022 619 08 97

Wrocław

071 343 30 08, 071 789 02 14

Tabela 1. Telefony „na ratunek”

padki mogą i powinny być hospi-

talizowane w wyspecjalizowanych

ośrodkach. Pozostali poszkodowa-

ni po zaopatrzeniu w oddziale ra-

tunkowym powinni być kierowani

do innych placówek medycznych,

posiadających właściwe zaplecze

diagnostyczno-lecznicze, stosowne

do ciężkości zatrucia i stwierdzo-

nych urazów. Leczenie poszkodo-

wanych poza oddziałami ostrych

zatruć powinno odbywać się pod

ich nadzorem merytorycznym

i w oparciu o diagnostykę anali-

tyczną wykonaną w laboratorium

toksykologicznym.

Ważnym elementem działalności

ośrodków toksykologicznych jest

ustalenie kanonów współpracy ze

Szpitalnymi Oddziałami Ratunko-

wymi. W przeciwieństwie do in-

nych nagłych stanów chorobowych

zatrucia charakteryzują się wysoką

dynamiką objawów występującą

www.naratunek.elamed.pl 27

Organizacja i zarządzanie

głównie w pierwszym okresie dzia-

łania trucizny. Właściwe (specja-

listyczne) postępowanie podjęte

w tym czasie ma niezwykle istot-

ny wpływ na dalsze losy chorego.

Z tego powodu, w przypadku po-

dejrzenia lub rozpoznania ostre-

go zatrucia, pacjent powinien być

niezwłocznie kierowany do specja-

listycznego ośrodka. Stabilizacja

stanu klinicznego w oddziale ra-

tunkowym powinna dotyczyć wy-

łącznie tych przypadków i stanów

klinicznych, w których występują

bezpośrednie objawy zagrożenia

życia (zatrzymanie krążenia, odde-

chu itd.). W pewnej jednak liczbie

zatruć stan pacjenta w chwili przy-

jęcia do szpitala jest dobry, a obja-

wy zatrucia mogą ujawnić się i roz-

winąć w okresie kilku godzin. Z te-

go powodu pacjent z podejrzeniem

zatrucia powinien być niezwłocznie

przekazywany do oddziału toksy-

kologicznego bez zbędnego ocze-

kiwania na symptomy kliniczne.

Możliwe są jednak sytuacje, gdy

ofiara wypadku chemicznego ma

jeszcze inne urazy zagrażające ży-

ciu, których nie można leczyć w od-

dziale toksykologicznym. W takich

przypadkach decyzja o właściwym

działaniu medycznym wobec cho-

rego powinna być podejmowana

w wyniku konsultacji telefonicznej

z toksykologiem oraz lekarzami in-

nych specjalności, zależnie od ro-

dzaju urazu lub schorzenia zagra-

żającego życiu pacjenta.

Pracownicy ośrodków toksykolo-

gicznych posiadają wiedzę o środ-

kach chemicznych, umożliwiającą

prowadzenie aktywnej i biernej

oceny zagrożenia. W przypadkach

katastrof chemicznych czy ataków

terrorystycznych ośrodek toksy-

kologiczny może pełnić kluczową

rolę konsultacyjną. Konsultacja tok-

sykologiczna umożliwia dokonanie

triage’u chemicznego oraz podję-

cie odpowiednich działań dekon-

taminacyjnych i decyzji o ewentu-

alnym leczeniu specyficznym (od-

trutki). Używa się w tym celu odpo-

wiednich protokołów i standardów,

np. protokołu RaPiD-T (R – recogni-

tion – rozpoznanie, P – protection

– ochrona, D – detection – wykry-

wanie, T – triage/treatment – se-

gregacja/leczenie).

W zakresie działań dotyczących

zagrożenia chemicznego, aby sys-

tem ratownictwa medycznego był

sprawny, musi opierać się między

innymi na ścisłej współpracy z tok-

sykologami klinicznymi. Naturalną

konsekwencją takiego założenia po-

winna być tendencja alokacji tych

oddziałów w jednym szpitalu lub

nawet wydzielenie ich (jako nieza-

leżne jednostki) w Szpitalnym Od-

dziale Ratunkowym. Skutecznym

wymuszeniem takiego systemu or-

ganizacji może być wprowadzenie

zmian w ustawie o ratownictwie me-

dycznym lub odpowiednich zarzą-

dzeń wojewodów w porozumieniu

z podległymi im konsultantami wo-

jewódzkimi stosownych dyscyplin

medycznych.

gii w Poznaniu został włączony do

wykazu podmiotów dobrowolnie

wspomagających Krajowy System

Ratowniczo-Gaśniczy na poziomie

województwa wielkopolskiego. Ce-

lem współpracy jest niesienie po-

mocy poszkodowanym, którzy zo-

stali poddani działaniu substancji

toksycznych uwolnionych wskutek

pożarów, katastrof, wypadków, awa-

rii i ataków terrorystycznych. Od-

bywa się to w oparciu o informacje

i dane przekazywane w formie kon-

sultacji telefonicznych o możliwych

skutkach zdrowotnych i postępowa-

niu medycznym w tych sytuacjach,

a także współpracy w zakresie szko-

leniowym.

Odpowiednie, wcześniejsze,

przygotowanie zasobów ludzkich

do racjonalnych działań w warun-

kach przemysłowej katastrofy che-

micznej lub innych zdarzeń (np.

atak terrorystyczny) ograniczyć

może w sposób istotny liczbę ofiar.

Pozwoli jednocześnie na zmniej-

szenie liczby wysoko wyspecjali-

zowanego personelu medyczne-

go działającego w obszarze wokół

strefy zagrożenia. Zaangażowanie

tej grupy do specjalistycznych szpi-

talnych działań znacznie wzmocni

i usprawni ten element procesu ra-

townictwa chemicznego.

Współpraca

Regionalnych

Ośrodków Toksykologii

Klinicznej z KSRG

Specjalistyczne ośrodki toksykolo-

giczne powinny ściśle współpra-

cować z innymi, pozamedycznymi

służbami zajmującymi się bezpie-

czeństwem chemicznym. Dotyczy to

przede wszystkim Państwowej Straży

Pożarnej. Przykładem takiej współ-

pracy jest porozumienie zawarte

między Komendą Wojewódzką i Ko-

mendą Miejską Państwowej Straży

Pożarnej w Poznaniu a poznańskim

ośrodkiem toksykologicznym. Na

jego podstawie Oddział Toksykolo-

Podsumowanie

Wieloletnie doświadczenie toksy-

kologów klinicznych w zakresie

diagnostyki i leczenia ostrych za-

truć oraz prewencji zagrożeń che-

micznych stanowi kapitał wart wy-

korzystania w systemie ratownictwa

medycznego i chemicznego. Śro-

dowisko toksykologów w Polsce

oczekuje uporządkowania proble-

matyki bezpieczeństwa chemicz-

nego z uwzględnieniem roli Re-

gionalnych Ośrodków Toksykologii

Klinicznej.

28 Na ratunek 3/07

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: