Hypatia z Aleksandrii – ( ur. ok. 370 r., zm. w marcu 415 r. w Aleksandrii) – filozof neoplatońska, matematyk w starożytnej Aleksandrii. Przypisuje się jej wynalezienie astrolabium i areometru.
Była córką matematyka, astronoma i filozofa Teona z Aleksandrii i wykształcenie matematyczne odebrała najpewniej pod jego kierunkiem. Wykładowca i pracownik Biblioteki Aleksandryjskiej. Jako kobieta nie mogła prowadzić własnej szkoły, miała jednak prywatnych uczniów. Jednym z nich był Synezjusz z Cyreny, biskup Ptolemaidy – zachowało się wiele listów Synezjusza do Hypatii, z których przebija podziw dla jej talentu pedagogicznego i zdolności. Również inni komentatorzy podkreślają charyzmę Hypatii jako nauczycielki.
Dla ówczesnych chrześcijan Hypatia była symbolem nauki i wykształcenia (czyli światopoglądu sprzecznego z rosnącym w świecką siłę chrześcijaństwem - rozum, wiedza i osobiste doświadczenie są zbędne i szkodliwe dla wiary - do tego są to nauki głoszone przez kobietę, spadkobierczynię grzesznej Ewy), co utożsamiane było z błędnym i grzesznym pogaństwem. Hypatia była kobietą wielkiej urody, wiedzy i inteligencji. Jej działalność i osoba kłóciły się ze światem religii chrześcijańskiej (rządzonym przez mężczyzn) i oczekiwaniem na rychłe przyjście Sądu Ostatecznego (ważna była wiara, nie wiedza). Działalność Hypatii była powodem napięć pomiędzy poganami a chrześcijanami, kilkakrotnie przeradzających się w zamieszki. Gdy w roku 412 patriarchą Aleksandrii został późniejszy św. Cyryl między nim a rzymskim prefektem miasta Orestesem doszło do rywalizacji i tarć na tle politycznym. Hypatia była zwolenniczką i przyjaciółką Orestesa co w połączeniu z jej wiedzą i wykształceniem nie przysparzało jej przyjaciół w stronnictwie Cyryla.
W marcu 415 roku podburzona przez Cyryla hałastra zawlokła Hypatię do kościoła, gdzie została pocięta muszlami ostryg i zamordowana przez fanatycznych mnichów, zwolenników Cyryla. Edward Gibbon podaje, że zdarzenie to wstrząsnęło nawet chrześcijanami, miało też inne konsekwencje dla całego miasta – w poczuciu zagrożenia wielu uczonych opuściło wkrótce potem Aleksandrię i promieniujący na cały antyczny świat ośrodek naukowy podupadł.
Wszystkie dzieła Hypatii zaginęły; znane są jedynie ich tytuły i odwołania do nich w dziełach innych uczonych Starożytności. Wiadomo, że pisała komentarze do Arytmetyki Diofantosa i Stożkowych Apoloniusza, a być może również do Almagestu Ptolemeusza. Z pewnością pomagała też ojcu w opracowywaniu nowego wydania Elementów Euklidesa, które stało się podstawą dla wszystkich kolejnych edycji tego dzieła.
Mimo iż nie ma dowodów, że Hypatia prowadziła własne badania w dziedzinie matematyki, jej wkład w rozwój tej dziedziny pozwala uznać ją za pierwszą kobietę matematyka w historii.
klio56