Wizje alternatywne 01.pdf

Antologia opowiadań „SF” pisarzy polskich

Wizje alternatywne

pod redakcją Wojtka Sedeńko

S ŁOWO WSTĘPU

Tytuł „Wizje alternatywne” nie jest tytułem przypadkowym. W 1967 roku w wydawnictwie

„Doubleday and Company” ukazał się zbiór „Dangerous Visions” zredagowany przez Harlana

Ellisona . Antologia z miejsca stała się tak zwanym wydarzeniem i dość powszechnie jest uważana

za rewolucyjną w historii gatunku; przede wszystkim zapoczątkowała pewną nobilitację SF,

zerwała z dotychczasowymi konwencjami i utartymi schematami, których ojcami byli wydawcy, a

wśród nich m.in. John W. Campbell.

„Wizje alternatywne” nie roszczą sobie prawa do dokonania podobnego przełomu w polskiej

fantastyce, choć niewątpliwie jest to antologia poruszająca nowe tematy, a przede wszystkim jest

bardzo świeża (pisarze zaczęli pisać opowiadania w maju 1990 r.). Szybkość jej powstania —

zaledwie w pięć miesięcy — to nie tylko novum na naszym rynku, ale i możliwość pokazania

aktualnych spraw w fantastycznym zwierciadle.

Z „Niebezpiecznych wizji” Ellisona zapożyczyłem tylko pomysł, genialny w swej prostocie,

zwrócenia się do wybranych autorów z prośbą o napisanie nowych opowiadań; miały być „inne”,

prosiłem, aby autorzy nie kierowali się modą, czy ograniczali do któregoś z podgatunków SF, lecz

wzięli na warsztat sprawy, o których polska fantastyka dotąd milczała, omijała lub wypowiadała się

rzadko. Bardzo pomógł tu fakt rozwiązania cenzury, ale nie chodziło mi o to, aby otrzymać teksty

obsceniczne, nie; szło o nowy kształt rodzimej SF, penetrację nowych pól tematycznych. I tu od

razu nasuwał się wzór Harlana Ellisona .

Krytycy toczą na łamach prasy spory o przyszłość polskiej fantastyki, najczęściej sprowadza się

to jednak do podsumowania i rozliczania przeszłości, a zwłaszcza nurtu fantastyki socjologicznej. A

ten przestał być właściwie aktualny. Otrzymywaliśmy wciąż teksty opisujące modele społeczeństw

kojarzące się nam, mniej lub bardziej, z komunistyczną rzeczywistością, totalitarnym systemem

władzy. Bohater lub grupka bohaterów walczyła o ideał wolności, odrobinę szczęścia, prawo do

człowieczeństwa, prawdę, mając przeciwko sobie zorganizowane siły aparatu władzy, a także

niemoc i brak wrażliwości reszty społeczeństwa.

Walka to była z reguły przegrana, ale czasami końcowe, małe zwycięstwo pozostawiało nam

iskierkę nadziei (bo czyż zaledwie dwa lata temu można było mieć nadzieję?). I właśnie nadzieja

była chyba głównym przesłaniem polskiej specjalności w gatunku fantastyki socjologicznej.

Nikt nie próbował odpowiedzieć na pytanie, ba, nikt go nawet nie zadał, co będzie, gdy runą

mury Paradyzji? W ten sposób powstała luka, którą trudno wypełnić fantasy, Ciągiem Dalszym

Wolskiego czy kosmicznym kowbojem. Chociaż — gdybym otrzymał powieść opowiadającą o

tym, jak to ludzkość przepędziła Obcych, uporządkowała wszystko w sposób idealny, zapanował

dobrobyt powszechny, pięciogodzinny dzień pracy, wolne piątki, policja zaczęła łapać bandziorów,

a nie wcinać się w życie obywateli — umarłbym z nudów, a książkę postawił obok trylogii Borunia

i Trepki, Obruczewa i innych socwieszczy, jako świadectwo epoki Ziutka Słoneczko.

Część autorów próbuje zastąpić polityczną SF występując przeciwko ZŁU w ogóle. Sporo

pojawiło się w ostatnich miesiącach opowiadań z szatanem czy innym diabelskim pomiotem w roli

głównej. Zaznacza się zainteresowanie ekologią, wycieczkami w przeszłość i rozważaniami typu,

co by było gdyby lub jak to było naprawdę.

Jedno jest pewne — polskich pisarzy fantastów czeka poważny egzamin z wyobraźni — a czy

go zdali, oceń Czytelniku sam, na podstawie dwunastu, ciepłych jeszcze opowiadań, wchodzących

w skład niniejszej antologii. Sądzę, że pokazuje ona, iż polska SF jest silna, mocno osadzona w

naszych realiach, a jej siła tkwi właśnie w odrębności od fantastyki anglosaskiej.

W Polsce wychodzi obecnie tylko jedna antologia i na dodatek prezentuje tylko dorobek

fantastyki anglosaskiej, a głównie amerykańskiej — chodzi mi o „Don Wollheim proponuje”

(nawiasem mówiąc wybór to nie najlepszy, ale tak świetni redaktorzy, jak na przykład Terry Carr,

niestety, już odeszli).

Próby stworzenia almanachu prezentującego dorobek i osiągnięcia polskiej SF datuje się od lat

60–tych. Pierwszym redaktorem był Zbigniew Przyrowski , który w tomie „Posłanie z piątej

planety” (Nasza Księgarnia, 1964) zebrał plon konkursu rozpisanego przez Naszą Księgarnię i

redakcję „Młodego Technika”.

W 1973 roku, również Przyrowski , dokonał wyboru opowiadań najbardziej reprezentatywnych

autorów w historii polskiej fantastyki i opublikował je w zbiorze „Nowa cywilizacja” (Nasza

Księgarnia). Trzy lata później ukazał się plon drugiego konkursu „Młodego Technika”, opracowany

także przez Przyrowskiego , który tym samym zasłużył sobie na miano polskiego Hugo Gernsbacka

— „Wołanie na mlecznej drodze” (Nasza Księgarnia, 1976).

Druga połowa lat 70–tych to początek wielkiej popularności science fiction w naszym kraju;

próby zaprezentowania dorobku rodzimej fantastyki podejmują Bronisław Kledzik w „Wehikule

wyobraźni (Wyd. Poznańskie, 1978) i Lech Jęczmyk w „Gościu z głębin” (Czytelnik, 1979). Oba

zbiory dość dobrze dokumentują dokonania naszych autorów na polu SF.

W 1980 roku ukazała się ostatnia antologia firmowana przez Zbigniewa Przyrowskiego —

„Drugi próg życia” (Nasza Księgarnia), prezentująca najlepsze opowiadania z 25–letniego dorobku

rubryki SF w „Młodym Techniku”.

Początek poprzedniej dekady przyniósł z kolei próbę stworzenia antologii, która miała

prezentować i promować nową polską fantastykę. Mowa o „Spotkaniach w przestworzach” pod

redakcją Andrzeja Wójcika . Niestety, pierwsze dwa tomy (łącznie ukazało się ich siedem),

złożone w KAW–ie jeszcze w 1979 roku, ujrzały światło dzienne dopiero w trzy lata później.

Następne miały coraz większe opóźnienie — doszło do tego, że prezentowały debiutanckie

opowiadania autorów, którzy w tym czasie zdążyli już wydać debiut książkowy.

Odnotować trzeba jeszcze dwa tomy wydane przez Almapress przy współpracy Polskiego

Stowarzyszenia Miłośników Fantastyki: „Rok 1984” (1988) i „Dira necessitas” (1988) — oba w

wyborze Andrzeja Szatkowskiego oraz plon konkursu miesięcznika „Fantastyka” — „Trzecia

brama” (Wyd. Literackie, 1987) pod redakcją Macieja Parowskiego .

Wszystkie wymienione wyżej antologie zawierały albo plon konkursów, albo prezentowały

opowiadania w większości znane już z prasy lub zbiorów autorskich. I to właśnie wyróżnia „Wizje

alternatywne” — zawarte w nich teksty są publikowane po raz pierwszy.

Nowa sytuacja na rynku książkowym, nowe oficyny pojawiające się jak grzyby po deszczu

spowodowały, że rok 1990 obrodził dobrymi tekstami. Nie wiem, czy tłumaczyć to zjawisko

nowymi realiami, rozwiązaniem cenzury czy koniecznością zarabiania na życie, dość, że autorzy

poszukują nowych tematów i strategii, i proszę, w samej tylko „Fantastyce” — Inglot, Dukaj,

najlepszy z dotychczasowych Sapkowski, ciekawy Grzędowicz, poprzeczkę podniósł wyraźnie

Ziemkiewicz. W poprzednich latach było chudo, jeśli chodzi o dobre opowiadania SF.

Na wieść o przygotowywaniu niniejszego tomu w środowisku zawrzało. Już pierwsze nadesłane

teksty utwierdziły mnie w przekonaniu, a trzeba powiedzieć, że były pisane w pośpiechu, w ciągu

zaledwie dwóch miesięcy, że autorzy złapali wiatr w żagle — powiało nowymi pomysłami.

„Wizje alternatywne” są, moim zdaniem, sygnałem, że w polskiej fantastyce „coś drgnęło”,

mam nadzieję, że ten wiatr w żagle zamieni się w wicher, początkując nowy boom na SF.

Jedno, co w tych opowiadaniach uderza, to aktualność poruszanych spraw. Dużo mówi się teraz

o aborcji, religii, zanieczyszczaniu środowiska — i są to główne tematy poruszane przez autorów

niniejszego zbioru. Udowadniają oni, że pisząc fantastykę wcale nie stoją na uboczu głównych

problemów, z jakimi boryka się nasze społeczeństwo.

Ocenę pozostawmy jednak krytykom, pozostaje mi tylko, Drogi Czytelniku, życzyć ci

przyjemnej lektury.

Wojtek Sedeńko

„Wladziówka”, wrzesień 1990

JACEK INGLOT urodził się 5 czerwca 1962 roku w Trzebnicy. Na stałe osiedlił się we

Wrocławiu, gdzie ukończył szkoły, łącznie z filologią polską na tamtejszym Uniwersytecie. Kiedyś,

jeszcze jako małolat, sięgnął po książkę niejakiego Lema i tak zasmakował w fantastyce, że sam

złapał za pióro. Debiutował opowiadaniem „Dira necessitas” w kwartalniku „Feniks”, to samo

opowiadanie dało później tytuł antologii wydanej przez Almapress w 1988 roku. W tym samym

roku ukazała się w „Fantastyce” humoreska „Science and Fiction, Inc.” i od tej pory zadomowił się

w miesięczniku, gdzie drukuje jako krytyk i nowelista. Jak sam mówi, skończy się to niechybnie

schizofrenią, gdyż jako krytyk zwalcza Macieja Parowskiego, któremu z drugiej strony próbuje

przypodobać się jako autor.

W chwili obecnej oczekuje na wydanie zbioru opowiadań „Bohaterowie do wynajęcia”,

napisanego wspólnie z Andrzejem Drzewińskim. W 1989 roku otrzymał II nagrodę w konkursie na

słuchowisko IV programu PR — nosiło tytuł „Pożegnanie z Abrę”.

Jacek jest skromnym człowiekiem, jako krytyk zwalcza fantastykę debilną, lubi towarzystwo

Marka Oramusa i piwo.

Opowiadanie „Quietus i chrześcijanie”, w którym osobiście bardzo zagustowałem, planuje

rozwinąć w powieść, noszącą roboczy tytuł „Krucjata”. Przyznam się, że cieszy mnie rozwój Jacka

Inglota — autora, daje się u niego zauważyć „krzywą wznoszącą”, jak to określa Marek Oramus.

„Quietus i chrześcijanie” rozpoczyna antologię i tematykę religii i narodzin chrześcijaństwa;

pokazuje nam w innym świetle, choć akcja toczy się znacznie po pogromie chrześcijan, postać

cesarza Flaviusa Claudiusa Iulianusa zwanego Odszczepieńcem.

Q UIETUS I CHRZEŚCIJANIE

Po raz pierwszy zobaczył Nipuańczyków, przechodząc przez Forum Apostaty. Stali na szerokiej

podstawie kolumny wielkiego cesarza, otoczeni przez hałaśliwy tłum żebraków. Na przedzie tkwił

nieduży, pomarszczony mężczyzna, w chitonie dziwacznego kroju, przepasanym pośrodku

szerokim czarnym pasem, za którym miał zatknięty krótki miecz. Trzymał w ręku sakiewkę i rzucał

w tłum żebraków płci obojga drobne monety. Gdzie upadły, tam od razu powstawał niesamowity

harmider i wrzask, konkurencyjne bandy usiłowały kijami poprzepędzać się nawzajem z placu.

Suchy mężczyzna obserwował to z nieruchomą twarzą, patrząc małymi, ciemnymi oczyma —

dopiero teraz Quietus zauważył, że są lekko skośne, jak to kiedyś słyszał.

Za mężczyzną, nieco z tyłu i bliżej trzonu kolumny, stała kobieta, mała i delikatna niczym

figurka z przejrzystego prawie alabastru, ubrana w osobliwe peplos kroju nieco podobnego do

chitonu mężczyzny — znacznie jednak dłuższe, sięgające poza kostki stóp, i przy tym

nieskazitelnie białe. Głowę miała pochyloną i pokornie patrzyła w dół, tak że ledwo widział drobny,

łagodny nos i zarys czerwonych ust. Za nią dostrzegł dwóch zamaskowanych mężczyzn, nieco

wyższych od pierwszej pary, odzianych w czarne, obcisłe szaty podobne do tocharyjskich. Zza

pasów sterczały im po dwa skrzyżowane długie miecze. Ci tkwili zupełnie nieruchomo, prawie że

przyklejeni do kolumny, a spod zawojów na głowach bez przerwy błyskały białka oczu, pilnie

przepatrujących kotłujący się dookoła tłum.

„A więc tak wyglądają” — pomyślał Quietus, który nigdy dotąd nie oglądał prawdziwych

Nipuańczyków, tyle że o nich słyszał. Nie dotarli jeszcze do tej prowincji, jednej z najbardziej

zapadłych w imperium. W ogóle ostatnio mniej obcokrajowców odwiedzało Calisję, co tylko

potwierdzało tezę, że stają się coraz bardziej pograniczni i prowincjonalni. Tu kończyło się

imperium, a zaczynały nieokiełznane ludy Wschodu i niezmierzone lody Północy. Przyśpieszył

kroku. Na ostatnim skrawku Forum, kiedy już miał skręcić w uliczkę zwaną Zaułkiem Kotlarzy,

odwrócił się i jeszcze raz zerknął na plac. Nipuańczyk rzucił właśnie ostatnią monetę i chował

sakiewkę za pasem; podniósł na moment wzrok i niespodziewanie popatrzył prosto na Quietusa,

który drgnął uderzony jego zimnym wejrzeniem. Nipuańczyk zwrócił się do kobiety i ta również

spojrzała na niego z zaciekawieniem. Quietus nie czekając na nic więcej, obrócił się na pięcie i

spiesznie ruszył w głąb zaułka.

W gospodzie starego Ataoklesa, zwanego pospolicie Agamemnonem, jako że też pochodził z

Argos, zgodnie z oczekiwaniami zastał Marcusa Corejmusa Tranquilla, królującego za

największym stołem. Przed nim widniało kilka glinianych kufli, których zawartość, sądząc po

stanie zachlapanej i tak zazwyczaj nie najczystszej togi, została właśnie łapczywie pochłonięta.

Marcus pracował jako lektor w bibliotece miejskiej, ale nad zawalone papirusami sale i

zasuszonych skrybów stanowczo przedkładał lokal Agamemnona, gdzie w zamian za trunki

udzielał publicznych wykładów neocynizmu, którego to kierunku filozoficznego — jego zdaniem,

ostatniego sensownego — mienił się największym po Diogenesie przedstawicielem.

Na widok Quietusa filozof wyprostował się i z zadowoleniem podkręcił sumiastego wąsa, jedyny

spadek po rzekomo sarmackich przodkach. Szparko pociągnął z najbliższego kufla i robiąc

boleściwą minę, splunął pivem na podłogę.

— No i co ty na to, mój zacny Quietusie?! — zawołał. — W tym przeklętym kraju nie potrafią

już nawet robić piva! Wszystko schodzi na psy. To nie pivo, ale szczyny tego cholernego grubasa!

— ryknął, zezując w stronę pękatego ciała Agamemnona, siedzącego przy ściennej półce z

mocniejszymi napitkami. — Ta gruba świnia nie ma za grosz przyzwoitości. — Marcus złapał za

kufel i chlusnął resztką w stronę karczmarza. Agamemnon pracowicie żuł kawałek ciasta, z krowią

obojętnością gapiąc się przed siebie. Zdążył się już przyzwyczaić, podobne sceny spotykały go co

wieczór.

Quietus wsadził rękę pod chiton i wymacał w skrytej kieszonce złotą drachmę. Wydobył ją i

rzucił na stół przed Agamemnonem, którego tępe spojrzenie od razu nabrało ostrości i blasku.

Karczmarz chwycił monetę i jął próbować krawędź w zębach, po czym, uspokojony, wrzucił krążek

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: