Renesans macedonski 850-1050
Termin renesans jest ambiwalentny. (skojarzenie z odnowa antyku). Roza go uznaje, ale nie uznaje terminu „renesans Kommnenów”. Odnowa zaczyna się już przed rządami Macedończyków, trwa podczas rządów Dukasow i Kommnenów aż do zdobycia Konstantynopola. Ten czas to tak zwany „średniobizantynski czas” ale nie jest to zbyt szczęśliwe określenie (skojarzenie ze średniowieczem na zachodzie).
Okres średniobizantynski zaczyna się:
843r. tryumf ortodoksów
II Pol. IXw. Focjusz (patriarcha Konstantynopola) nie chce zwierzchnictwa Rzymu. Początek rozdziału Wschód- Zachód.
IX- Xw. Burza się Bułgarzy i Rusini.
Nowy typ architektoniczny:
Albo nowość albo transformacja starych typów.
Na Bałkany wracają Konstantyńskie bazyliki (stropowe). Może dlatego, że nowo nawróceni władcy i religijni doradcy chcieli nawiązać do chrześcijańskiej tradycji.
Na przykład: Kościół Hagia Sophia w Nicei ok. 1065 odbudowany jako bazylika na bazie starego budynku z V, VIw.
Drugi typ: kościół krzyżowo kopułowy: długo nie uzywany w Konstantynopolu i na prowincjach. Na dworach Rusi od I Pol. XIw. Wzory: Apostoleion Justynianski z Konstantynopola i San Marco z Wenacji.
Plany martyriów i mauzoleów przetrwały albo były odnowione w okresie średniobizantyńskiej: pojawiły się w Grecji, na Bałkanach i Kapadocji. Czyli: kaplice grobowe albo kaplice z relikwiarzem.
Jeszcze a propos tego nowego typu: Różne wariacje na temat krzyża greckiego. Przykłady: Konstantynopol pocz. XIIw.: kościół Chora
Następny typ: kościół z oktagonalną kopułą (połączenie krzyża greckiego z planem oktagonalnym).
Przykłady katholicon: Nea Moni na Chios (typ z Konstantynopola)
Katholicon: Hosios Lucas w Focydzie i kościół w Dafni. Te dwa przykłady to najpiękniejsze i najważniejsze przykłady połączenia plany krzyża greckiego z planem ortogonalnym.
Na środku oktagonalna kopuła. Krzyż grecki to w ogóle najświetniejszy przykład średniobizantyńskiej architektury.
Następnie: krzyż wpisany w kwadrat quincunx.Naos z 9 elementów, wysoka częśc centralna na filarach lub arkadach, kopuła na pendentywach, 4 prostokątnie zakończone ramiona, czasami narteks, kaplice boczne. Pomimo tych wariacji quincunx planem najbardziej uniwersalnym, do IXw. Do upadku Konspantynopola (w XVw.) Długo na Rusi i na Bałkanach nawet w czasie późno bizantyńskim.
Przykłady:
Kościół w Tirilye z 780- 813r. i na zachodzie Saint Germinain des Pres.
Kapadocjia: fresk z cyklem pasyjnym (krzyżem , bo to był ikonoklazm).
Opisy: Hosios Lucas w Fosydzie (X wiek), katholikon z XI wieku. dwa ko ścioły:
Matki Bożej i św. Łukasza: fundacja II lub III dekady XIw. Kosciół MB to: Katholikon: kościół krzyżowo kopułowy, brak narożnych filarów kopuły, zamiast nich trompy, zmienia się program ikonograficzny: włączone są malowidła boczne i naosu i mozaika. Ta mozaika: pokrywa sklepienia po gzyms, ściany wyłożone marmurami, przegroda, templon, uwidocznia mozaiki w konsze apsydy. Okna przesłonięte transenami (rodzaj maswerków). Nowy styl pierwsza poł XIw. Graficzny i linearny.
Ukrzyżowanie
Architektura IX- XVw.
Typowe dla architektury bizantynskiej to:Zbudowane z cegły i kamienia. Stosunek uzycia zalezy od miejsca. Konstantynopol: dominuje cagła, fundamenty, szkielet budowli, łuki, apsydy kamienne. Cegła dominuje w bogatszych, miejskich miescach. Kamień tam, gdzie nie było kasy. Naprzemienne uzycie cegły i kamienia: ciekawy efekt na zewnątrz. Ta alternacja od IX do XVw. Widac to zwłaszcza w okresie Paleologów: glazurowane płytki, dekorowane cegły.
Większość średniobizańtynskich kościołów to małe budynki. Było łatwiej budować i przesklepiać. Mimo, ze mniejsze to technicznie bardzo dobre, świetne metody sklepień i kopuł. Kolebkowe i żebrowe sklepienia budowane bez drewnianego szkieletu.
Dwa ogólne typy planu i elewacji średniobuzantyńskiego kościoła: bazylika, kościół kopułowy.
Bazyliki: rzadkość, te które były to pozostałość. Dominuje typ kopulowy.
IX- Xw. Renesans macedoński: bazylika ciągle używana. Zwłaszcza na prowincjach i sąsiadujących państwach. Przykłady bazylik:
- katedry: w Serres, Trikkala, Mesembria
-monaster St Nicon w Sparcie, monaster Pliska, wyspa św. Achillesa na jeziorze Prespa (dwa ostatnie to Bułgaria).
Mniejsze bazyliki:
Arta w Epirusie
Kastoria na Zach. Macedonii
Mesembria na Morzu Czarnym
Typ kopułowy: dzielimy na:
- kopuły z pendentywami albo na trompach
-centralna kopuła i cztery inne obok
- obecność lub nieobecność aneksu pomiędzy apsydami i kwadratowego pomieszczenia pod kopułą
- z westybulami i galeriami albo bez
W praktyce każdy budynek był kombinacja powyższych charakterystyk. Też mieszają się te dwa typy: kościół z kopułami i bazylika. Te dwa typy nie są datujące, można datować na podstawie detalu, wystroju, drobnych różnic w architekturze.
Konstantynopol: monaster Fener isa Meljd (tur. Nazwa tego):ok. 900 r. doskonałe proporcje, duże otwarte przestrzenie. Jest to ruina. Na planie krzyża greckiego z kopułą.
Kościół Zbawiciela: poł Xw. Krypta dla Romana I Lekapena. Dzis ruina. Też tak zwany myrelaion. Na p[lanie krzyza greckiego z kopułą. Kościół dolny to mauzoleum rodziny cesarza, całość na duzym wysokim cokole, bez atrium, klasyczny plan krzyza greckiego wpisanego. W Bemie stal oltarz odgrodzony Templonem, w protesis przygotowywano dary ofiarne, w diaconiconie szaty i ksiegi liturgiczne.
Monaster Pantokratora: przykład architektury kommnenów: dwa kościoły połączone ze sobą. Tutaj kaplica, będąca mauzoleum dla Kommnenów.
Paleolodzy: dwa kościoły
Kościół Dziewicy Pammachristos i kościół Chrystusa w Chorze.
Tesaloniki: kościoły XIVw. Paleolodzy.:
Kościół dedykowany Dziewicy metalurgów (tonhalkeon) 1028r.
Kościół Św. Katarzyny ok. 1300
Kościół św.. Apostolów 1312- 1315
Kościół św. Panteleimona XIVw.
Kościół sw Eliasza w Tesalonikach
Ateny:
XIw. Kościół apostolow, kościół Zbawiciela Likodimou, kościół sw. Teodora, kościół Kapnikarea.
Monastery: XIw. : Dafni, Hosios Lucas.
Kościoły: wyspa Chios: sw Zofii
Klasztor Hillandar, od 1198 pod patronatem serbow. I tam jest katholikon ufundowany przez Milutina 1303, trojkonchowy układ przejety z antycznej arch grobowej.
NEFRETETE - 843-1204, apogeum sztuki bizantynskiej
Po ikonoklazmie sztuka bizantynska rozkwita z bogactwem irzonorodnoscia. Ogolny psotek cywilizacji.
Druga polowa IX i wiek X – wybitni cesarze, żołnierze, po,ityc, mecenasi sztucy, faworzyaj szelka dziallanosc kulturalna. Bizancjum stalo się centrum cyw chrz.
Ikonoklazm osłabił postawe zyciowo artystyczno religijna i osłabił potęgę. Biz wyparto z Zach wybrzeży sroziemnego. Chwile jen panowanie na balkanach, arabowie zabrali im kawalek Azji mniejszej.
717, flota muzulmanska przed Konstantynopolem.
Wladza Bazylego I, 865-886, cesarz i jego następcy umocniaja dominacje bizantynska na kontynencie europejskim Az do Dunaju i Dalmacji. Na pd wschodzie odrzucaja muzułmanów Az do pal setny, odzyskuje krete i Cypr i wracaja do wloch.
Bazyli II 976-1025, największe rozszreenie granic cesarstwa od J I, jednorodne panstwo religijnie i administracyjnie.
Kościół Or todoksyjny , niezalezlny od Rzymu. Prywatny spor w 1054 J
K ortodoks dlugo był na drodze separacji z ryzmem, ikonoklazm przyspieszyl ten rozlam. Focjusz, dwukrotny patriarcha kosntantyniopola, wybitna osobistość epoki, polotyk literat i teolog, za cesarza michala III. Uniezależnił swój tron o roszczen rzymskich. Co wiecej zaatakowal kwestie dogmatyczne i potępił prze zsobor w K 867 – obalil ze duch święty pochodzi od Ojca i Syna, przejete prze zRzym.
Diarchia – scisla zgoda miedzy państwem a kościołem, rzad dwoch wladz jednoczesnie, swiecka i religijna – owocny we wszystkich dziedzinach dizeki misyjności Bizancjum w IX i X wieku.
Sloiwuianie polkudniowi – Serbowie Bułgarzy i Rusi przyjeli chrześcijaństwo iw eszli w orbite Bizancjum, IX i X wiek.
Nawracanie Słowian =- Cyryl i metody.
Renesans macedonski – cesarz kierujuacy scentralizowana adm był absolutnym wladca panstwa, wpływy niektórych władców na cywilizacje tej epoki był olbrzymi. Leon VI Madry, sam będą autorem zbioru praw nakazal ukończyć inny zbior praw rozpoczęty za jego ojca Bazylego I. oba one staly się podstawa zycia państwowego w Bizancjum do konca średniowiecza.
KVIIP, autor pism historycznych i teoretycznych o wysokich walorach litearkich.
Bazyli I, założyciel dynastii macedońskiej, jeszcze wczenisje, typowo biz zainteresowani dla prac historycznhycgh i sztuki. Za jego rzadow Cezar Bardas w palacu Magnure w K. założył lub zredagowal uniwersytet. Kolekcjonowal rekopisy greckie, przepisywane dodawano komentarze, ilustrowano na wzor grecko rzymski.
Pierwszy raz w biznajcum przejawilo się gorace przywiązanie do kultury antycznej ,które nie ustaje azd o konca Bizancjum. Sprecyzowano wtedy bardzo char rys tej cywilizacji – gleboka religijność i jej artystyczny państwowy wyraz, powrot do źródeł pogańskich, eksploatacja z pasja.
Uczeni bizantynski w roku 1453 uciekli przed Turkami, bezcenne klasyczne teksty greckei dostaly się do wloch i ocalaly J zachod zawdzeicza Bizancjum czesc swoje znajomości autorow klasycznych.
ARCHITEKTURA
Czesciej kopulowe. Po ikonoklazmie w IX i X wieku najbardziej char jest kościół na planie krzyza wpisanego w kwadrat. Szczegóły konstrukcyjne ulegac będą przekształceniom ale zasadniczo cechy planu zpozostaja bez zmian.
Bazyliki SA ciagle, ale rzadko już.
- Bazylika emporowa – sobor świętej sofii w Ochrydzie – VI wiek fundacja, ale w XIV wiek przekszatalcono dobudowując egsonarteks
- kościół Panagchia w Beocji, druga polowa IX wieku, forma posrednia miedzy baz zwykla a kopulowa. Trzy nawy podłużne kolebkowe od wschodu półkoliste apsydy. Silnei wystający transept. Na skrzyżowaniu naw na wysokim bebnie kopula.
Vii- VIII wiek, kościół zaśnięcia Marii w Nicei, zniszczony w XX wieku, bazylika kopulowa tego typu ...
iskierka_1986