J�zef Rembowski Metoda projekcyjna w psychologii dzieci i m�odzie�y Zarys technik badawczych Wydanie drugie zmienione i rozszerzone Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1986 Ok�adk� projektowa� Stefan Nargie��o Redaktorzy Zofia Kl�bowska Irena Rezmer Redaktor techniczny Marianna Wachowicz Korektor Danuta Borz�cka Tytu� dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy�szego Copyright by Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1975 ISBN 83-01-05867-6 Wst�p Nie ma, s�dz�, przesady w twierdzeniu, �e psychologia przechodzi obecnie okres dynamicznego rozwoju i metamorfozy w swoich za�o�eni�ch teoretycznych i - co szczeg�lnie dla nas wa�ne - metodologicznych. Powa�ny wp�yw na kierunek i rodzaj tych przeobra�e� wywar�o wprowadzenie projekcyjnych technik badania. Odk�d bowiem zacz�to podwa�a� przekonanie o adekwatno�ci "atomistycznej koncepcji osobowo�ci" i postawiono problem badania "ca�ej" osobowo�ci, a nie tylko poszczeg�lnych jej cz�ci sk�adowych, pojawi�y si� nowe, holistyczne sposoby podej�cia do osobowo�ci, reprezentowane przez psychologi� postaci, teori� pola, psychoanaliz�::itp. To nowe podej�cie do osobowo�ci prowadzi�o do wypracowania nowych metod poszukiwa� i bada�. Na tym tle stawa�o si� coraz bardziej oczywiste, �e badania przeprowadzone przy u�yciu dotychczasowych technik pomiaru nie daj� obrazu ca�ej osobowo�ci i nie rzucaj� �wiat�a na jej funkcjonowanie oraz dynamik�. Zaatakowano mi�dzy innymi warto�� metody ankiety i kwestiona�usza osobowo�ci, dowodz�c, �e nie ss� one w stanie dotrz�� do z�o�onej::psychiki cz�owieka, kt�r� usi�uj� bada�. Wykazywano takie, �e zawodz� r�wnie� pr�by ustanawiania norm za pomoc� test�w obiektywnych - rzekomo pozwalaj�cych mierzy� licz 5 bowo ka�d� wyizolowan� zmienn�, domniemanie niezale�n� (czy nawet zale�n�) - a to dlatego, �e nie bior� one pod uwag� ca�ej osobowo�ci, tym samym wi�c nie mog� da� jej obrazu. W trakcie poszukiwa� sposobu badania pozwalaj�cego uzyska� taki w�a�nie ca�o�ciowy. obraz pojawi� si� pomys� stosowania technik projekcyjnych. Dzi�ki ich wypracowaniu mo�liwe sta�o si� badanie zar�wno osobowo�ci, jak jej poszczeg�lnych sk�adnik�w, traktowanych jako cz�ci okre�lonej ca�o�ci, ujmowanych we wzajemnych dynamicznych relacjach, np, mi�dzy uczuciami, nastrojami a innymi sk�adnikami osobowo�ci. Sta�o si� te� mo�liwe lepsze przewidywanie ludzkiego zachowania w r�nych; - z�o�onych spo�ecznie sytuacjach. Wreszcie dzi�ki tym technikom powsta�a nowa metodologia obiektywna, oparta na zasadach holistycznych. Nikt ju� dzisiaj nie neguje warto�ci technik projekcyjnych w badaniach nad istot� r�nych zjawisk psychopatologicznych --- psychoz, nerwic, chor�b somatycznych, alkoholizmu i innych. Techniki te umo�liwiaj� tak�e znalezienie kryteri�w prognostycznych dla selekcji pacjent�w wed�ug ich podatno�ci na specjalne typy terapii, maj�cej na celu zmian� cech osobowo�ci. Techniki projekcyjne s� r�wnie� pomocne w wykrywaniu udzia�u czynnik�w osobowo�ci w powstawaniu i przebiegu chor�b somatycznych oraz w ustalaniu interrelacji mi�dzy uczuciami a objawami fizjologicznymi w chorobach psychosorriatycznych. Wprowadzenie tych, znacznie czulszych od stosowanych uprzednio, instrument�w badawczych, jakimi s� techniki projekcyjne, otworzy�o drog� do lepszej oceny sposobu, w jaki osobowo�� funkcjonuje w rzeczywistych sytuacjach �yciowych. Techniki projekcyjne od swego pojawienia si�, zw�aszcza od okresu gdy zacz�y si� dynamicznie rozwija� (po drugiej wojnie �wiatowej), zyska�y w opinii wielu badaczy miano technik rewolucjonizuj�cych metody naukowe w psychologii. Por�wnywano je niekiedy do takich wynalazk�w, jak mikroskop, teleskop, spektrometr itp. Trudno jest ju� dzisiaj odpowiedzie� na pytania: czy zaspokoi�y one w pe�ni oczekiwania, czy wype�ni�y zadanie, jakie pr�boyvano im wyznaczy�? Niezale�nie' od odpowiedzi na te pytania, jedno wydaje si� pewne, �e nauki psychologiczne znajduj� si� dopiero na pocz�tku nowej ery dynamicznego post�pu, kt�remu w�a�nie techniki projekcyjne otwar�y jedn� z nowych dr�g. Czy, w jaki spos�b i w jakim zakresie nasza psychologia b�dzie zdolna je przyswoi�, wykorzysta�, w��czy� do og�lnej skarbnicy metodologii badan, oka�e przysz�o��. S�dz�, �e jeste�my na dobrej drodze, chocia� bardzo du�o mamy do zrobienia. Niech mi wolno b�dzie zwr�ci� uwag� Czytelnikom na pewien inny, niezmiernie istotny aspekt w rozwoju psychologii. Ot� obok holistycznego podej�cia do osobowo�ci obserwujemy wyra�ne przekszta�cenie si� psychologii z nauki opisuj�cej i klasyfikuj�cej fakty daj�ce si� zaobserwowa� w zachowaniu, w nauk�, kt�ra bada kieruj�ce tym zachowaniem si�y psychiczne. Warunkiem poznania owych si� i mechanizm�w jest zastosowanie odpowiednich, nHOwych technik badawczych. Na�uwa mi si� pewne por�wnanie; mianowicie wydaje mi si�, �e mamy tu do czynienia z podobn� sytuacj�, jaka zachodzi w.przemy�le: do produkowania nowych i lepszych towar�w niezb�dne jest odrzucanie (lub usprawnianie) d~ychczasowej technologii przestarza�ego parku maszynowego i zast�powanie ich nowocze�niejszymi, doskonalszymi, gdy� bez tego rozw�j " danej ga��i produkcji stanie w miejscu, co w praktyce oznacza �ofanie si�. Techniki projekcyjne - jak twierdzi S. Kutash.(1954) wp�yn�y na psychologi� w sp�s�b, kt�ry mo�e mie� wielkie znaczenie dla jej dalszego rozwoju, nie tylko bowiem wzbogaci�y ane ogromnie arsena� narz�dzi pracy, ale co wi�cej, prowadzi�y do ukszta�towania si� nowej metodologii (s. 543 i n.). Na koniec tego wst�pu pragn� poza tym powiedzie� co� o samej pracy, kt�r� oddaj� w r�ce Czytelnika. Stara�em si� przede wszystkim o to, aby mia�a ona warto�� informacyjn�. Jej g��wnym celem jest przybli�enie technik projekcyjnych stosowanych w badaniu dzieci i m�odzie�y psychologom aktualnie pracuj�cym w poradniach oraz studentom psychologii przygotowuj�cym si� do tej pracy - tak by w��czyli oni je w sw�j warsztat z mo�liwie najpe�niejsz� skuteczno�ci�. Pragnieniem moim jest, aby praca ta s�u�y�a jak najlepiej swym Czytelnikom przez wzbogacenie ich wiedzy o nowych mo�liwo�ciach badania niewyczerpanej g��bi ludzkiej osobowo�ci i przez dostarczenie im materia�u i podstaw c~o przemy�le�, jak i pobudzenie w nich badawczej inspiracji. W pisaniu tej ksi��ki napotyka�em wiele trudno�ci. Wynika�o to zar�wno ze z�o�ono�ci materia�u �r�d�owego, r�norodno�ci koncepcji teoretycznych samej projekcji, wielorako�ci dotychczasowych pr�b podzia�u technik projekcyjnych itp., jak i - przede wszystkim - z trudno�ci w kompletowaniu materia�u tak, by dawa� przegl�d osi�gni�� w tym zakresie oraz przygotowywa� Czytelnika do prowadzenia bada� empirycznych za pomoc� przedstawionych tutaj technik. Z konieczno�ci zatem w pracy przedstawiam przede wszystkim te techniki, do kt�rych mia�em dost�p. S� to szcz�liwym, jak s�dz�, trafem - te, kt�re najcz�ciej stosuje si� w badaniach w r�nych krajach, a wi�c, jak mo�na wnosi�, te, kt�re odznaczaj� si� najwi�kszymi zaletami. Zebranie ich by�o nie�atwe - wymaga�o ono wiele lat pracy i stara�. Du�� pomoc okazali mi tu sami autorzy technik oraz badacze zajmuj�cy si� t� problematyk�. Szczeg�lnie wdzi�czny jestem za okazan� pomoc B: Blu mowi, D. Campbellowi, J. Chambersowi, A. Davidsowi, W. Klepferowi i wielu innym. Niekt�re techniki projekcyjne - jak nietrudno zauwa�y� - omawiano w pracy szczeg�lnie zwi�le (np. Rorschach, TAT), poniewa� zainteresowani mog� bez wi�kszego trudu si�gn�� do do�� obfitej literatury, w tym tak�e polskiej. Obecnie, kiedy zamykam ten rozdzia� mojej pracy, szczeg�lnie wyra�nie zdaj� sobie spraw� z wielu jej brak�w i niedoci�gni��. Nie ustrzeg�em si� te� zapewne od pomy�ek, trudnych do rozszyfrowania skr�t�w my�lowych i przeocze�. -Przepraszam wi�c za nie, licz�c jednocze�nie, �e Czytelnicy pomog� mi je wykry� i usun��. Autor Gda~sk, pa�dziernik 1974 8 Wprowadzenie do II wydania Oddaj� do r�k student�w psychologii oraz student�w p~icrewnych nauk spo�ecznych drugie wydanie zestawu podstawowych technik projekcyjnych do badania osobowo�ci dzieci i m�odzie�y. Pragn� na wst�pie podzieli� si� z Czytelnikami kilkoma uwagami i refleksjami, kt�re by� mo�e pozwol� lepiej zrozumie� cele i zadania stawiane w niniejszym opracowaniu. Metoda projekcyjna stanowi pierwsz� prac� z tej dziedziny w naszym kraju. Nie zwalnia to oczywi�cie autora od odpowiedzialno�ci za dob�r tre�ci, ale pozwala - jak si� e wydaje - na margines tolerancji, wynikaj�cy z trudno�ci w zbieraniu technik i literatury do nich. Pomimo ogrom . .. nego wysilku w�o�onego w zbieranie materia��w nie uda�o si� w pierwszym wydaniu zaprezentowa� wielu wa�nych i aktualnie stosowanych technik. Obecne wydanie uzupelnia znacznie t� luk�, chocia� nie ro�ci sobie pretensji do wyczerpuj�cego kompendium wiedzy o technikach projekcyjnych, ani w swej cz�ci og�lnej jteoretycznej), ani w szczeg�lowej. Nie wysuwa�em sobie bowiem, i nadal nie zakladam pe�nego opisu ka�dej techniki, wprowadzania jej warto�ci diagnostyczno-prognostycznej oraz interpretacji, a jedynie pokazanie samej techniki tytu�em informacji wynikaj�cej z programu studi�w oraz zach�cenie do stosowania 11 ich w przysz�ej praktyce zawodowej. Zak�adam oczywi�cie dalsz� potrzeb� studi�w nad poszczeg�lnymi technikami. W tym celu uzupe�ni�em i poszerzy�em bibliografi�. `Min�o 10 lat od pierwszego wydania Technik. Jest to dla samej ksi��ki okres niewielki, ale dla autora d�ugi, bior�c pod t�wag� mozolne zbieranie literatury, kompletowanie technik oraz ich weryfikowanie. Czytelnik znajdzie potwierdzenie tego podczas studi�w ksi��ki. Szczeg�lnie wdzi�czny jestem studentom psychologii w Uniwersytecie ��dzkim, kt�rzy z du�ym zapa�em i bardzo owocnie pomagali mi w doskonaleniu wszystkich sk�adnik�w poszczeg�lnych technik. W swym przedsi�wzi�ciu trwam nadal i mam nadziej�, �e znajd� jeszcze okazj� do dalszego pog��bienia, zar�wno teoretycznych za�o�e� technik projekcyjnych, jak r�wnie� ich weryfikacji praktycznej. Autor Cz�� I Zagadnienia teoretyczne Rozdzia� ! Og�lna koncepcja p~r(r)jekcji i technik projekcyjnych 1. Poj�cie i rodzaje p...
rl98ps