przygotowała: Agnieszka Gliniecka
Kształcenie Zintegrowane z j. angielskim
IV rok
REFERAT
Wybrane zagadnienia edukacji kulturalno-oświatowej dorosłych.
Część pierwsza:
potrzeby kulturalno-oświatowe dorosłych,
aktywność kulturalno-oświatowa dorosłych.
Wyjaśnienie pojęć.
OŚWIATA
~Okoń Wincenty „Nowy słownik pedagogiczny” Warszawa 2001 ( s.279 )
oświata, system oświaty, działalność polegająca na upowszechnianiu wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz realizowaniu zadań wychowawczych w celu zapewnienia jednostkom wszechstronnego rozwoju i pomyślnej egzystencji, a społeczeństwu więzi kulturalnych łączących jego przeszłość historyczną z teraźniejszością i budową pomyślnej przyszłości
działalność oświatowa realizowana jest przez system wychowania w rodzinie, system szkolnictwa, system kształcenia równoległego system kształcenia ustawicznego
~„Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych” Ossolineum 1986 (s.205)
wg Ludwika Bandury
Oświata– najogólniej: działanie mające na celu upowszechnienie wiedzy i kultury w społeczeństwie poprzez szkoły, placówki kulturalno-oświatowe, książki, czasopisma, radio, telewizję, wystawy.
OŚWIATA DOROSŁYCH
całokształt formalnych i nieformalnych procesów kształcenia, stanowiących przedłużenie lub uzupełnienie wykształcenia nabytego w szkołach, jak również kształcenie praktyczne, któremu dorośli zawdzięczają rozwój umiejętności, wzbogacenie wiedzy, doskonalenie kwalifikacji zawodowych czy nabycie nowych kwalifikacji oraz wzbogacenie życia osobistego, zarazem możliwość brania udziału w socjalnym, ekonomicznym i kulturalnym rozwoju społeczeństwa
do form oświaty dorosłych zalicza się: szkoły podstawowe, licea, ogólnokształcące i szkoły zawodowe dla pracujących, uniwersytety powszechne, robotnicze, ludowe i uniwersytety dla rodziców, kursy wiedzy teoretycznej i praktycznej, akcje odczytowe, audycje radiowe i telewizyjne, biblioteki, muzea, świetlice, kluby i domy kultury
~„Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych” Ossolineum 1986 ( s. 207 )
wg Jadwigi Nowak
Oświata dorosłych – system społeczny, którego celem jest zapewnienie młodzieży pracującej i dorosłym wykształcenia ogólnego, zawodowego, zaspokojenie i rozwijanie ich potrzeb kulturalnych oraz kształtowanie osobowości. Cele i zadania oświaty dorosłych ulegały i ulegają ciągłej ewolucji. Wszelka bowiem praca oświatowa jest odpowiedzią na potrzeby i aspiracje intelektualne społeczeństwa i przekształca się wraz ze zmianami społecznymi. Potrzeby oświatowe dorosłego społeczeństwa są też rezultatem przemian i osiągnięć szkolnictwa powszechnego oraz postępu w upowszechnianiu oświaty i kultury.
KULTURA
~Okoń Wincenty „Nowy słownik pedagogiczny” Warszawa 2001 ( s. 198/199 )
kultura ( łac. kultura – uprawa ), ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych , artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości
współcześnie zaczyna się pojmować kulturę szeroko, a więc zarówno jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczne i techniczno – cywilizacyjne
~„Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych” Ossolineum 1986 ( s.119 )
wg Kazimierza Żygulskiego
Kultura – jedno z podstawowych pojęć współczesnych nauk humanistycznych i społecznych. Termin ten używany jest jednak przez wiele innych nauk, w rezultacie czego jest wieloznaczny.
W najogólniejszym naukowym znaczeniu kultura to zbiór dóbr w pewien sposób uporządkowany, dający się przyporządkować określonej grupie ludzkiej w określonym czasie i miejscu.
POTRZEBY
~„Słownik współczesnego języka polskiego” wyd. WILGA Warszawa 1996 ( s. 827 )
potrzeba – to, co trzeba zrobić, co jest potrzebne, niezbędne do czegoś, mus, konieczność
~Okoń Wincenty „Nowy słownik pedagogiczny” Warszawa 2001 ( s. 308 )
potrzeba – stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś braku,
~„Słownik psychologii” wyd. ZIELONA SOWA Kraków 2005 ( s. 193 )
potrzeba wg Andrzeja Beauvale’a
2) proces motywacyjny subiektywnie odczuwany jako pożądanie czegoś lub chęć osiągnięcia jakiegoś celu
3) wewnętrzne napięcie wywołane przez niezaspokojony popęd, pożądanie, pragnienie lub stan deprawacji w organizmie
4) hipotetyczna siła, stan, lub czynnik organizujący procesy psychiczne sterujące zachowaniem ukierunkowanym na zapewnienie warunków równowagi psychicznej ( „dobrostanu psychicznego” ), prawidłowego funkcjonowania organizmu, lub realizacji zadań lub celów
~Aleksander Tadeusz „Potrzeby kulturalno-oświatowe ludzi dorosłych” W: „Wstęp do pedagogiki dorosłych” (red) Wujek Tadeusz, Warszawa 1992 ( s. 322/323 )
W ostatnich latach rozpowszechniła się również zobiektywizowana teoria potrzeb, w której zakłada się, że człowiek jest istotą zorganizowaną z punktu widzenia realizacji określonych celów, więc potrzeby to obiektywnie istniejące warunki realizacji tych celów.
POTRZEBY KULTURALNO-OŚWIATOWE DOROSŁYCH
~Aleksander Tadeusz „Potrzeby kulturalno-oświatowe ludzi dorosłych” W: „Wstęp do pedagogiki dorosłych” (red) Wujek Tadeusz, Warszawa 1992 ( s. 323/324 )
za K. Zagórskim i A. Kamieńskim
„głód” człowieka zaspokajany przez treści kultury: głównie wiedzę i sztukę
za J. Niżnikiem
są to te pragnienia, które jesteśmy w stanie zaspokoić w rezultacie aktywności kulturalnej
~Aleksander Tadeusz „Potrzeby kulturalno-oświatowe ( w świetle badań sondażowych na terenie Małopolski )”, Prace pedagogiczne zeszyt 4, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
Kraków 1985 ( s. 20 )
Są to obiektywne, w różnym stopniu przez podmiot uświadomione, konieczności obcowania z wiedzą lub różnymi zjawiskami sztuki, prowadzące w efekcie do lepszego funkcjonowania człowieka.
Ten sam autor wskazuje, że terminy „potrzeba kulturalna” i „potrzeba oświatowa” są synonimiczne w stosunku do pojęcia „potrzeby kulturalno-oświatowe”. ( s.19 )
W innym miejscu swojej pracy, gdzie dokonuje analizy klasyfikacji potrzeb kulturalno-oświatowych, autor ten wyciąga dość ciekawe wnioski. Stwierdza, że potrzeby kulturalno-oświatowe to z jednej strony określony rodzaj braków w przygotowaniu człowieka do pełnienia nałożonych na niego ról społecznych, a z drugiej – pozytywne efekty kształcenia i wychowania. ( s. 28 )
za T. Gołaszewskim
potrzeby kulturalno-oświatowe to wszystko to, co zapewnia utrzymanie się grupy społecznej na określonym poziomie kulturalnym oraz umożliwia stopniowe podnoszenie się poziomu tej grupy
( s. 19/20 )
Biorąc pod uwagę powyższe definicje przyjmuję, że potrzeby kulturalno-oświatowe są potrzebami wyższego rzędu, pojawiającymi się w procesie kształtowania osobowości jednostki, dokonującymi się w określonym środowisku ( otoczeniu ) społeczno-kulturalnym i względnie niezależnymi od uwarunkowań organicznych. Przy czym, dotyczą one swoistych, charakterystycznych dla danej osoby lub grupy społecznej chęci, pragnień bądź konieczności obcowania z nauką, wiedzą i różnymi zjawiskami artystycznymi, estetycznymi.
Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż niektórzy autorzy posługują się – obok pojęcia „potrzeby kulturalno-oświatowe” – terminem „aspiracje kulturalne”, przez które rozumieją zadania, jakie człowiek stawia sobie świadomie. Z. Skorny określa je jako dążenia, zamierzenia dotyczące uczestnictwa w określonej formie działalności. Aleksander Tadeusz proponuje natomiast traktować je, jako jeden z rodzajów potrzeb kulturalno-oświatowych. Podobnie się rzecz ma z określeniem „zainteresowania kulturalno- oświatowe”, które ten sam autor radzi, w tym wypadku za Super’em, traktować jako pochodną, czy też wyraz potrzeb.
( 1, s. 20/21 )
Z literatury, do której dotarłam wnioskuję, że potrzeby kulturalno-oświatowe jako przedmiot rozważań naukowych czy badawczych pojawiają się coraz rzadziej. Jest to zjawisko sprzeczne z konkluzjami wysuniętymi przez Aleksandra Tadeusza, który pisze: „Wszelkie działanie w dziedzinie kształcenia dorosłych i działalności kulturalno-oświatowej – jeśli ma być postępowaniem racjonalnym i pełnić założone dla niego funkcje społeczne – musi się opierać na rozpoznawaniu potrzeb kulturalno-oświatowych. Z tego względu, że życie społeczne jest procesem i ulega ciągłym zmianom ( a zatem ewolucji ulegają także potrzeby oświatowe i kulturalne społeczeństwa ), diagnozowanie tych potrzeb robione musi być często.” ( 2, s.325 )
Diagnozowanie potrzeb kulturalno-oświatowych to ustalanie, rozpoznawanie oczekiwań i preferencji jednostek w stosunku do kształcenia i kultury, śledzenie zachodzących zmian w tym zakresie, wykrywanie pochodzenia lub źródła potrzeb, określanie ich znaczenia dla rozwoju człowieka i warunków jego życia. ( 3, s.7 0 i 2, s. 329 )
Aby badać, czy rozpoznawać potrzeby kulturalno-oświatowe należy je w jakiś sposób uporządkować. Aleksander Tadeusz wyjaśnia, że wielość tych potrzeb sprawia, iż niezwykle trudno jest sporządzić ich pełny rejestr. Niełatwo jest też dokonać, nie budzącej krytyki, klasyfikacji tych potrzeb, albowiem może być ona dokonana z różnych punktów widzenia. ( 1 s. 27 )
Przygotowując się do referatu przeszukałam różne kategorie literatury, szereg czasopism i stron internetowych, ale znalazłam tylko jedną pracę ( zawartą w dwóch różnych pozycjach, numer 1 i 2 ze spisu literatury ) – wspomnianego już wcześniej Aleksandra Tadeusza – która wyczerpuje tematykę potrzeb kulturalno-oświatowych dorosłych, a z której zaczerpnęłam również propozycje klasyfikacji tych potrzeb, ( 1, s. 27 – 29 ).
~ I ~ Przyjmując za kryterium podziału stopień uświadomienia sobie potrzeb przez podmiot, można je podzielić na:
uświadomione – z których dana osoba zdaje sobie sprawę,
nieuświadomione – których jednostka nie odczuwa, po prostu o nich nie wie.
Ten rodzaj podejścia można dalej uszczegółowić poprzez rozważanie stopnia uświadomienia lub nieuświadomienia.
~ II ~ z Kłoskowska A. „Społeczne ramy kultury” Warszawa 1972 ( s. 99/100 )
Przyjmując teorie P.H. Chombarta de Lauwe’a, wśród interesujących nas potrzeb kulturalno-oświatowych można wyodrębnić:
potrzeby – zobowiązania, do których zaliczamy konieczność uzupełnienia lub aktualizacji wiedzy i umiejętności człowieka do niezbędnego w danym momencie poziomu , dyktowanego przez wymagania życia i pracy,
potrzeby – aspiracje, czyli wszelkie pragnienia obcowania wiedzą i sztuką , ukształtowane przez wyobrażenia i modele kulturalne.
~ III ~ Przyjmując za kryterium źródło potrzeb kulturalno-oświatowych, można podzielić je na:
potrzeby – braki, ( lub niedobory ), które są konsekwencją zaniedbań edukacyjnych człowieka i całych zespołów ludzkich, dotyczących głównie niskiego wykształcenia społeczeństwa,
potrzeby – dyspozycje, ( lub efekty ) to przyzwyczajenia i nawyki obcowania elementami różnymi elementami wiedzy i sztuki, ukształtowane w toku, długiego nieraz, zespołowego ( np. nauka szkolna ), lub indywidualnego ( samokształcenie ) kontaktu z nauka i zjawiskami estetycznymi.
~ IV ~ Innym kryterium podziału mogą być formy zaspokajania potrzeb kulturalno-oświatowych. Wówczas będziemy mieli do czynienia z tymi, które można zaspokoić przez: naukę w szkole lub na kursie, uczęszczanie na zajęcia do domu kultury, samokształcenie, uprawianie sportu w klubie sportowym itp.
~ V ~ Biorąc pod uwagę treści ( wiedzy i sztuki ), za pomocą których są zaspokajane potrzeby kulturalno-oświatowe oraz typ czynności niezbędnych do ich realizacji autor wyróżnia następujące rodzaje potrzeb kulturalno-oświatowych:
poznawcze – przejawiające się w dążeniu jednostki do uzyskania nowych oraz pogłębienia, poszerzenia, i uzupełnienia posiadanych już informacji na dany temat, nie związanych bezpośrednio z codzienną działalnością praktyczną, a które mają swoje źródło w stałym postępie technicznym i społecznym
utylitarne – czyli typu praktycznego, sprowadzające się do opanowania, czy doskonalenia umiejętności i nawyków dotyczących czynności zawodowych i codziennych zajęć w domu, w oparciu o najnowsze osiągnięcia nauki i praktyki społecznej
artystyczne – wyrażające się w pragnieniu obcowania z literaturą, teatrem, muzyką, plastyką, filmem i telewizją oraz z urokami przyrody, a także przebywania w estetycznie urządzonym otoczeniu ( zamieszkania bądź pracy ) lub w towarzystwie atrakcyjnie wyglądających i stosownie zachowujących się ludzi, znajdujące wyraz w dążeniu do kształtowania smaku estetycznego ( gustu )
działalności twórczej – jako forma „wypowiedzi” za pomocą różnorodnych środków artystycznych, uprawianie różnego rodzaju twórczości i odtwórczości na miarę możliwości danej jednostki, w celu „wyrażenia siebie”, czy ucieczki od rzeczywistości, często również po to, by dać upust swojej wyobraźni i emocjom,
rekreacyjne – wyrażające się w bezwzględnej konieczności odreagowania zmęczenia i znużenia, rozładowania stresów, odprężenia, wewnętrznej odnowy i odświeżenia, zabawienia się i rozweselenia.
Kończąc rozważania na temat potrzeb kulturalno-oświatowych należy jeszcze wspomnieć o tym, co determinuje pojawienie się ( lub nie ) określonych rodzajów tych potrzeb. Czynników jest niewątpliwie wiele, ale można je sprowadzić do pewnych uogólnień. Na to, jakie potrzeby kulturalno-oświatowe posiada, przejawia dana jednostka maja wpływ takie uwarunkowania zewnętrzne jak: środowisko, w którym się wychowywała, społeczność, której była lub której jest obecnie członkiem, jakość edukacji jaką otrzymała, możliwości dostępu do dóbr i placówek kulturalno-oświatowych, polityka kulturalno-oświatowa państwa, niekiedy również warunki ekonomiczne. Do determinantów tkwiących w samej jednostce zaliczyć możemy: stan psychofizyczny organizmu, niekiedy płeć i wiek, predyspozycje intelektualne, aktywność własna, ewentualne uzdolnienia.
Samo badanie i analizowanie potrzeb kulturalno-oświatowych osób dorosłych nic nam nie mówi o tym, jaki jest ich stosunek do tych potrzeb, w jakim stopniu i jak je zaspokajają. Wspomniałam już wcześniej, opierając się na rozważaniach konkretnych badaczy, że w konsekwencji tych potrzeb pojawiają się zainteresowania i aspiracje, które następnie składają się wraz z innymi jeszcze elementami na aktywność kulturalno-oświatową dorosłych.
AKTYWNOŚĆ
~„Słownik współczesnego języka polskiego” tom I wyd. CYKADA ( WILGA ) 2000 r.
aktywność – stan pobudzenia, działanie, zdolność do podejmowania działań, inicjatywy, czynne uczestnictwo w czymś, działalność
~Okoń Wincenty „Nowy słownik pedagogiczny” Warszawa 2001 ( s. 19 )
2) z psychologicznego punktu widzenia – właściwość indywidualna jednostki polegająca na większej niż u innych częstości i intensywności jakiegoś rodzaju działań
AKTYWNOŚĆ KULTURALNO-OŚWIATOWA DOROSŁYCH
W literaturze nie znalazłam żadnej definicji aktywności kulturalno-oświatowej. Jest natomiast wiele prac poświęconych aktywności kulturalnej i wyjaśniających tylko ten termin. Przy czym większość autorów używa go zamiennie z pojęciem „uczestnictwo w kulturze”.
~Pięta Jan „Pedagogika czasu wolnego” Warszawa 2004 ( s. 81 )
za Kłosowska A.
Uczestnictwo w kulturze ( uczestnictwo kulturalne, aktywność kulturalna, konsumpcja kulturalna ) – odbiór mierzony ilościowymi wskaźnikami częstości kontaktów.
~Milczarek Krystyna „Kultura idealizowana – kultura skomercjalizowana”
Kultura i społeczeństwo 1997 nr 3 ( s. 34/35 )
Aktywność kulturalna polega na umiejętności mądrego wyboru, budowania na własny użytek hierarchii wartości artystycznych. Jest obecnie najważniejszym składnikiem kompetencji kulturalnej, a kształtowanie gustu – pierwszoplanowym celem edukacji kulturalnej.
Na podstawie powyższych objaśnień i w oparciu o przyjętą przeze nie definicją potrzeb kulturalno-oświatowych za aktywność kulturalno-oświatową uznaję wszelkie świadome, z chęcią podejmowane działania i/lub czynny kontakt z nauką, wiedzą jak i różnymi zjawiskami artystycznymi czy estetycznymi.
Podobnie jak w przypadku potrzeb, tak i aktywność kulturalno-oświatową bada się za pomocą różnych technik diagnostycznych, prowadząc analizy zarówno jakościowe jak i ilościowe. Przy czym nie ma jednolitej klasyfikacji rodzajów aktywności, więc każdy badacz konstruuje własną lub korzysta z pewnych gotowych propozycji.
W tym miejscu odwołuję się do kolejnej pracy Aleksandra Tadeusza ( 4 ). Przyjmuje on do swoich badań następującą klasyfikację rodzajów aktywności kulturalno-oświatowej:
kształcenie systematyczne – obejmujące szkoły ( podstawowe, zasadnicze zawodowe, technika, licea ogólnokształcące, pomaturalne, wyższe, podyplomowe ) i kursy ( zawodowe, potrzeb własnych i osobistych zainteresowań, bhp i przeciwpożarowe, języków obcych ) dla dorosłych
czytelnictwo i samokształcenie – gdzie analizował możliwości podjęcia tej aktywności, czyli liczbę bibliotek, stan księgozbiorów własnych, ilość kupowanych książek oraz rodzaje zakupywanych pozycji
uczestnictwo w zajęciach upowszechniających wiedzę, organizowanych przez: na przykład animatorów kultury, zakłady pracy, organizacje społeczno – polityczne i młodzieżowe, instytucje kulturalno – oświatowe, czy przedsiębiorstwa turystyczne
uczestnictwo w treściach kultury masowej – czyli za pośrednictwem środków masowego przekazu ( prasy, radia, telewizji, kina ), gdzie badał również źródła zaopatrywania się w prasę, rodzaj czytanych czasopism, popularność audycji radiowych i programów telewizyjnych
kontakt z kulturą w formach tradycyjnych – takich jak: muzea, teatry, opery, filharmonie, amfiteatry, ich popularność, sposoby zabiegania o widzów, możliwości uczestnictwa i dostęp do tych instytucji
amatorska działalność artystyczna – w zespołach artystycznych ( instrumentalnych, wokalnych, chórach, recytatorskich, teatralnych, tanecznych ), popularność widowisk organizowanych przez te zespoły, amatorska twórczość ludowa ( plastyczna, rzeźbiarska, rysunkowa, malarska, haftu, garncarstwa, koronkarstwa, wikliniarstwa ), liczba zaangażowanych w tą działalność osób
( s. 16 – 47 )
*Ciekawą moim zdaniem propozycję typologii, niestety tylko w odniesieniu do kultury, proponuje Andrzej Tyszka, którego cytują w swojej książce „Podstawy edukacji dorosłych” Jankowski Dzierżymir Przyszczypkowski Kazimierz i Skrzypczak Józef, Poznań 1996 rok. Odsyłam do niej zainteresowanych.
Opierając się dalej na pracy Aleksandra Tadeusza (4) przybliżę w tym miejscu czynniki różnicujące obraz aktywności kulturalno-oświatowej dorosłych. Należą do nich różnice wynikające z :
środowiska zamieszkania...
Dziuba28