Notatki.doc

I.                   PRZEDMIOT I ZADANIA LOGOPEDII

1.      Logopedia (I. Styczek) to nauka o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad mowy oraz nauczaniu mowy w przypadku jej braku lub utraty.

2.      Przedmiotem badań logopedii jest mowa.

3.      Zadania logopedii:

1. 1. Kształtowanie prawidłowej mowy w przedszkolu i szkole, czyli dbanie o jej prawidłowy, jak i najlepszy rozwój pod względem fonetycznym, gramatycznym i leksykalnym;
   2. Doskonalenie wymowy już ukształtowanej (są to zadania wyznaczone również dla nauczyciela klas I-III; im później tym trudniej oddziaływać na artykulację);
   3. Usuwanie wad mowy;
   4. Usuwanie zaburzeń głosu;
   5. Usuwanie trudności w pisaniu i czytaniu.

4.      Podstawowe pojęcia:

Język – składa się z jednej strony ze zbioru symboli (prozo demy – elementy prozodyczne języka, czyli rytm, akcent, melodia, intonacja, rezonans nosowy; fonemy morfemy; leksemy, czyli wyrazy, związki frazeologiczne), z drugiej strony składa się z zasad według których z symboli tych budujemy wypowiedzi. Język jest zjawiskiem społecznym.

Mówienie – budowanie tekstów słownych zgodnie z prawidłami danego języka. Pierwszym etapem mówienia jest cerebracja (pomyślenie danego tekstu, sformułowanie danej wypowiedzi w myśli). Drugi etap to ruch narządów artykulacyjnych.

Tekst słowny – trzy elementy: treść, forma językowa i substancja foniczna.

Zaburzenia mowy to pojęcie najszersze; obejmuje swym zasięgiem nieprawidłowości mowy
o różnej etiologii. Nieprawidłowości te mogą być spowodowane czynnikami egzogennymi jak i endogennymi. Dotyczy ono zjawisk występujących w procesie nadawania i odbioru mowy, począwszy od najprostszych wad artykulacyjnych do całkowitej niemożności mówienia włącznie.

Wada mowy to odchylenie od normy językowej spowodowane zmianami w budowie narządów mowy (nadawczych i odbiorczych) lub dysfunkcją mechanizmów mowy, zarówno na poziomie centralnym jak i obwodowym.

Wada wymowy – wada artykulacyjna, dyslalia, zaburzenie artykulacji, zaburzenie wymowy; według Kaczmarka jest to nieprawidłowa realizacja (wymawianie) fonemów.

Klasyfikacja zaburzeń mowy wg Ireny Styczek.

Podstawą podziału jest przyczyna zaburzeń.

1.     Zaburzenia zewnątrzpochodne:

1. 1. Nadmiar bodźców do mówienia – brak czasu dziecka na wyłapanie słów i na jego „odpowiedź”
   2. Brak podniet do mówienia – „dzieci wilcze”, słyszące dzieci rodziców głuchych

Język jest umiejętnością społeczną. Jaki język słyszę takiego się nauczę.

3. 3. Sytuacja traumatyczna
   4. 1. Jąkanie
      2. Mutyzm – zamilknięcie
      3. 1. sytuacyjny – dziecko przestaje mówić w jakimś konkretnym miejscu
         2. osobowy – zamilknięcie w przypadku kontaktu z konkretną osobą
   5. nieprawidłowa artykulacja rodziców (jeżeli mama sepleni dziecko prawdopodobnie nauczy się seplenić)
   6. styl wychowania autokratyczny

2.     Zaburzenia wewnątrzpochodne:

1. 1. Korowe – uszkodzenie nastąpiło w obrębie korowej sferze słuchowej lub ruchowej
   2. 1. Afazja – utrata umiejętności nadawania lub rozumienia mowy (ludzie starsi lub osoby po wypadkach, uszkodzeniach mechanicznych, udarach mózgu, po wylewach krwi do mózgu, guzach mózgu, nowotworach i zatorach mózgu)
      2. 1. afazja ruchowa – uszkodzona jest struktura ruchowa mowy – ośrodek Brocka (blisko ośrodka rąk i nóg), często występuje paraliż, problemy w poruszaniu się, trudności z artykulacją, budowaniem tekstu słownego, pisaniem ale zachowane jest rozumienie mowy
         2. afazja słuchowa – uszkodzone pole słuchowe Wenickiego – trudności w rozumieniu interpretacji słów. Osoba słyszy doskonale dźwięki z otoczenia, zachowana jest umiejętność budowania tekstu słownego i artykulacji
      3. alalia – brak rozwoju mowy (dotyczy dzieci). Przyczyny: uszkodzenie okołoporodowe (poród kleszczowy), niedotlenienie, leki, uszkodzenie mechaniczne w okresie wczesnego dzieciństwa
      4. 1. motoryczna – trudność w wypowiadaniu pojedynczych dźwięków i słów, najczęściej realizowane są samogłoski.
         2. słuchowa – nie ma doczego powrócić, mowa jest silnie zabużona na skutek braku autokontroli wymowy, czasami były traktowane jako dzieci głuche (dziecko jest stale rozdrażnione przy hałasie)
      5. dyslalia – opóźnienie w przyswajaniu języka na skutek opóźnionego wykształcenia się pewnych funkcji w korze mógowej
   3. Podkorowe – zaburzenia jąder i dróg nerwowych unerwiających mięśnie narządów artykulacyjnych, następuje nieprawidłowa praca nerwów poruszających wargi (często przy MPDz dochodzi do niedomykalności jamy ustnej, paraliżu języka jednostronnie lub obustronnie)
   4. 1. Dysartria – zaburzenie częściowe, jesteśmy w stanie zrozumieć mowę danej osoby
      2. Anartia – zaburzenie całkowite, artykulacja jest niezrozumiała całkowicie

ü      Choroba Parkinsona – porażenie partii mięśniowych także artykulacyjnych

ü      Choroby zawodowe – ołowica – u osób pracujących przy obróbce ołowiu; opary ołowiu wdychane powodują uszkodzenie tkanki mielinizacyjnej, występuje brak koordynacji pracy mięśni

ü      SM – Stwardnienie rozsiane – jednym z objawów są trudności w mówieniu

3. 3. Oligofazja – mowa osób z zaburzeniami umysłowymi – cechy:
   4. 1. Ubogie słownictwo – uzależnione od stopnia upośledzenia umysłowego, uboższe niż u osób w normie intelektualnej
      2. Brak ukierunkowania w myśleniu
      3. Brak uogólnień
      4. Brak umiejętności analizowania
      5. Echolalia – w normie intelektualnej występuje ok. 1-2 r. ż. u dziecka – powtarzanie słów lub fraz i wtrącanie je w wypowiedź
      6. Występowanie wad artykulacyjnych w większym stopniu niż w normie
      7. U dzieci z zespołem Downa występuje zwężony przełyk i kanały słuchowe
   5. Schizofazje – mowa osób z zaburzeniami psychicznymi, schizofrenii – cechy:
   6. 1. Myślenie magiczne
      2. Przyspieszenie lub zwolnienie tempa mówienia (w fazie euforii wszysto szybsze, podwyższone, w fazie depresji wszystko wolniejesze, obniżone)
      3. Werbigeracje – wtrącanie w wypowiedź słów rytmicznych podobnych do jakiegoś słowa (tata – rata – lata - łata)
   7. Logoneurozy – mowa osób z zaburzeniami nerwicowymi
   8. 1. Afonia – brak dźwięków w sytuacji dużego stresu, w pewnym momencie napięcie krtani powoduje brak pracy, ta osoba rusza ustami ale nie wydobywa się dźwięk, czasem jest krótkotrwała, czasem długa
      2. Jąkanie nerwicowe – jąkanie w sytuacji stresu
      3. Mutyzm – zamilknięcie
   9. Dysglosja – zaburzenia mowy spowodowane nieprawidłową budową narządów artykulacyjnych- zaburzona artykulacja z powodu:
   10. 1. Rozszczepu warg
       2. Rozszczepu podniebienia
       3. Rozszczepu wyrostka zębodołowego
       4. Rozszczepu podśluzówkowego – fałdy podniebienia są rozszczepione a śluzówka jest cała
       5. Krótkiego wędzidełka językowego lub przyrośniętego języka do dna jamy ustnej
       6. Wad zgryzu
       7. Nieprawidłowości w uzębieniu – np. diastema (przerwa między jedynkami „na papierosa”) może ale nie musi powodować wad artykulacyjnych
       8. Niedosłuchu
       9. Przerostu trzeciego migdałka – nosowanie
   11. Jąkanie – niepłynność mówienia spowodowana nieprawidłowym funkcjonowaniem mięśni oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych

h.      Uszkodzenie narządu słuchu

9. 9. Zaburzenia mieszane – łączące w sobie w/w

Irena Styczek – lata 80-dziesiąte, obecnie jest znanych wiele nowych zaburzeń.

CEL, PODZIAŁY I PRZYKŁADY ĆWICZEŃ ORTOFINICZNYCH (ELŻBIETA SACHAJSKA)             

Ćwiczenia ortofoniczne to ćwiczenia kształtujące prawidłową mowę

1. Ćwiczenia oddechowe
2. Ćwiczenia fonacyjne
3. Ćwiczenia logorytmiczne
4. Ćwiczenia słuchu fonematycznego
5. Ćwiczenia mięśni narządów artykulacyjnych
6. Ćwiczenia artykulacyjne

Ćwiczenia oddechowe, cel: poszerzanie płuc oraz zróżnicowanie fazy wydechowej i wdechowej, przede wszystkim wydłużenie wydechu.

v     Ćwiczenia mobilizujące wyłącznie aparat oddechowy. Przykłady: dmuchanie na liście, na zamarznięte dłonie, na piłkę pingpongową do bramki, dmuchanie świecy, wąchanie kwiatów (najpierw wdech a potem wydech), dmuchanie w papierową kulkę na różnych powierzchniach (łatwiej i trudniej), zdmuchiwanie pyłków z naszego ciała;

v     Ćwiczenia oddechowe z jednoczesnym wypowiadaniem głosek. Tutaj trzeba dobierać głoski, które można długo wypowiadać – czyli głoski szczelinowe (łatwiej bezdźwiekowe). Przykład: dzieci wymieniają liczebniki na jednym wydechu – kto potrafi najdłużej liczyć?

v     Ćwiczenia brzuszno-przeponowe. W czasie wdechu brzuch podnosi się do góry. Przykład: ćwiczenia te najlepiej wykonywać w pozycji leżącej – kładziemy dzieci na plecach i kładziemy rękę na brzuchu (można kłaść, np. książkę), w momencie wdechu książka, czy ręka podnosi się, wydech – w dół,

v     Ćwiczenia oddechowe w połączeniu z ruchem rąk i nóg. Są to ćwiczenia gimnastyczne, ważne jest żeby w dobrym momencie wziąć oddech,

v     Ćwiczenia oddechowe w połączeniu ze śpiewaniem i recytacją. Przy opracowywaniu piosenki czy wiersza z dziećmi, należy zwrócić uwagę na moment wdechu.

Ćwiczenia fonacyjne, cel: właściwe ustawienie wysokości głosu dziecka; przeznaczone przede wszystkim dla dzieci krzykliwych i piskliwych.

v     Wykonuje się je głównie na głoskach nosowych m, n; powtarza się szereg sylab: ma, me, mi, mo, mu, na, ne, ni, no , nu; następnie trudniejsza wersja: am, em, im, om, um, an, en, in, on, um. Zabawa wiosna i misie – jedno dziecko lub nauczyciel jest wiosną, a pozostałe dzieci to misie; wiosna podchodzi do dzieci i dotyka misie; dotknięty miś przeciąga się i mruczy. Zabawa „głoska A na wycieczce” – różny sposób fonowania dźwięku – najpierw głoska pojechała samochodem i jechała aaaaa (płynnie), następnie wsiadła na konia a a a a a a, dalej jechała po dziurach… Zabawa w echo – najpierw głos jest mocniejszy a następnie słabnie; dziecko wymyśla sobie słowo a dzieci powtarzają ze słabnącą siłą.

Ćwiczenia logorytmiczne, to połączenie słowa z rytmem. Cel: koordynacja pomiędzy słowem i ruchem całego ciała, potem do coraz mniejszych grup mięśniowych. Zalecone dla dzieci z grupy ryzyka dysleksji albo dzieci dyslektycznych ( ponieważ u nich występuje niezborność ruchowa). Przykłady:

v     Techniki ruchu – podporządkowanie się pewnemu metrum rytmicznemu, podporządkowanie swoich ruchów; improwizacja ruchowa treści, np. wiersza – inspiracja wierszem i wykonanie ruchów pod dany tekst,

v     Ćwiczenia metro rytmiczne – jest pewne metrum (3/4 4/4) i dzieci muszą usłyszeć  mocny takt i np. na ten takt rzucają piłką.

Ćwiczenia słuchu fonematycznego, cel: rozwijanie orientacji słuchowej, umiejętności analizy i syntezy słuchowej, różnicowania dźwięków opozycyjnych.

v     Ćwiczenia słuchu fizycznego, np. w formie zagadek słuchowych (nauczyciel chowa się za kotarą i ma przedmioty o różnych dźwiękach – zrzuca klucze, łamie patyk, drze gazetę, gniecie gazetę, stuka łyżką o łyżkę, przesypuje piasek). Można wykorzystać nagrane dźwięki, np. kto to? Co to? Wyd. Seventh Sea.

v     Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej. Analiza słuchowa – dla najmłodszych (3-latki) to, np. wyodrębnienie wyrazów w zdaniu (ile ich jest) i dla 4-latków to analiza sylabowa (z wykorzystaniem klaskania, tupania, klocków), dla 4,5-latków to wyodrębnienie głoski początkowej i końcowej z zachowaniem …………… W nagłosie zaczynamy od samogłosek, np. Ola, w wygłosie powinny być głoski szczelinowe (dłużej je słychać) – s, f, h, ch, np. las, lew (lef), dach; dla 6-latków analiza skupia się wokół podziału na głoski;

v     Ćwiczenia logotomowe – analiza logotomowa (Bronisław Rocławski), logotom to cząstka inna niż sylaba i inna niż głoska. Podział logotomowy jest po to, aby uświadomić dziecku budowę wyrazu; rozpoczyna się najczęściej od podziału imienia, np. MATYLDA, Ma-tyl-da, logotomy – M-atylda (gdzie M to fonem a atylda to logotom) lub Matyl-da, Maty-lda, M-atyl-da.

v     Synteza słuchowa- w syntezie analizę robi nauczyciel, a syntezę dziecko.

o       Ćwiczenia głosek opozycyjnych to ćwiczenia bardzo ważne na etapie rozwoju mowy dziecka; dźwięki opozycyjne to takie, które różnią się tylko jedną cecha artykulacyjną, np. b i p, s i sz. Przykłady: zabawa „Pan Pytalski” (Pan Pytalski ma 6 przyjaciół: sz, s, ż, z, cz, c; nauczyciel mówi, że Pan Pytalski umówił się na poniedziałek z przyjacielem S i pyta dzieci, czy Pan P. umówił się z przyjacielem z? …); zabawa w pożar, pokłon królowi (dzieli się dzieci na grupy, każda grupa to jakieś państwo, np. p,b, t, d; dzieci wyznaczają króla i marszałka;

Ćwiczenia mięśni narządów artykulacyjnych, cel: usprawnianie mięśni języka, warg, podniebienia miękkiego i szczęki dolnej.

II.                IGRASZKI SMOKA SZCZEPANA

Ćwiczenia artykulacyjne:

·  Języka

·  Warg

·  Podniebienia miękkiego

Języka:

v     Język do kącików ust

v     Oblizywanie warg dookoła

v     Wypychanie policzków językiem (to również ćwiczenie warg)

v     Wyciąganie języka przed siebie i zwijanie go w wężyk – wysuwanie wąskie na przemian z szerokim

v     Liczenie zębów górnych od jednej i drugiej strony

v     Liczenie zębów górnych i dolnych przy szeroko otwartej buzi

Wargi:

v     Otwieranie szeroko buzi (również ćwiczenie szczęki dolnej)

v     Jedzenie paluszków bez pomocy rąk

Ćwiczenia przy wadach wymowy s, z, c, dz (syczące):

v     Szeroki uśmiech

v     Paluszek między zęby i próba powiedzenia s

v     Wąsy z ołówka

Podniebienie miękkie:

v     Zasysanie kulek czekoladowych rurką

Ćwiczenia oddechowe:

v     Wdmuchiwanie powietrza przez rurkę do kubka z napojem

v     Dmuchanie w kulki z waty na nitce

v     Bramki z klocków i mecz kulkami nesquika za pomocą rurek

Ćwiczenia na głoski szumiące:

v     Język dotyka górnej wargi

v     Język chowany do buzi za górne zęby

Prawidłowa wymowa głosek szumiących:

v     Dziubek z warg i wymawianie sz

v     Dotknięcie słonym paluszkiem podniebienia i dziecko potem dotyka mocno tego miejsca językiem

Prawidłowa wymowa R:

v     Masaż czubka języka o górne zęby

v     Naśladowanie konia – kląskanie

v     Parskanie języka między zę...