Temat: Zasady pobierania i transportu materiałów klinicznych do badań mikrobiologicznych. (11. 02. 2002r.)
Celem badań mikrobiologicznych jest ustalenie czynnika etiologicznego, który wywołał zmianę chorobową oraz w niektórych przypadkach ustalenie na jakie chemioterapeutyki ten czynnik jest wrażliwy, średniowrażliwy czy oporny. Często badania mikrobiologiczne są jedynym sposobem ustalenia czynnika etiologicznego.
Rodzaje badań mikrobiologicznych:
· bakteriologiczne
· wirusologiczne
· mykologiczne
· parazytologiczne
· serologiczne
Badanie bakteriologiczne, wirusologiczne, mykologiczne i parazytologiczne polega na wykrywaniu konkretnych grup drobnoustrojów przy użyciu różnych metod. Badanie serologiczne służy ocenie reakcji żywego organizmu na wniknięcie drobnoustroju.
Najczęściej wykonuje się badanie bakteriologiczne.
Dzięki tym badaniom łatwiej jest ustalić czynnik etiologiczny, łatwiej wyleczyć pacjenta stosując chemioterapię celowaną. Dzięki trafnemu podaniu antybiotyku znacznie skraca się czas trwania choroby, zmniejsza się liczbę powikłań i znacznie zmniejsza zużycie antybiotyków, spada też liczba zakażeń szpitalnych. Nie są to jednak badania należące do najtańszych.
Etapy badania:
1. podjęcie decyzji w sprawie wyboru materiału do badań
- materiał musi być pobrany przez lekarza prowadzącego lub lekarz powinien poinstruować pacjenta, w jaki sposób pobrać materiał
- materiały pobierane do badań: próbki moczu, materiały z dróg oddechowych, materiały ropne, płyn mózgowo – rdzeniowy, krew, materiały sekrecyjne, materiały pobrane podczas zakażeń szpitalnych
2. określenie czasu pobrania materiału
- pobranie przed rozpoczęciem terapii
- pobranie 2 – 3 doby po zakończeniu terapii
- pobranie w trakcie terapii ma uzasadnienie tylko w nielicznych przypadkach, ale może być ono obciążone dużym błędem
3. pobranie materiału do czystych, jałowych pojemników (odpowiednia ilość materiału)
4. wypełnienie skierowania
- jest to jedyny łącznik pomiędzy lekarzem a pracownią mikrobiologiczną
- zawiera: dane personalne, przypuszczalne rozpoznanie, jakie antybiotyki pacjent przyjmował w ostatnim czasie, wiek pacjenta, informacje w jakim kierunku ma być wykonane badanie
5. transport pobranego materiału do pracowni mikrobiologicznej
- jak najkrótszy (od 1 do 2 godz.)
- dłuższy okres transportu może spowodować wyniki badania fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne
- używa się też podłoża transportowego lub transportowo – wzrostowego
¨ wyniki fałszywie dodatnie – dłuższy czas transportu powoduje namnażanie się bakterii mniej wymagających i uniemożliwienie rozwoju tych wrażliwych
¨ wyniki fałszywie ujemne – gdy w materiale znajdują się drobnoustroje szczególnie wrażliwe na warunki zewnętrzne
6. właściwe badanie w pracowni mikrobiologicznej - analiza skierowania i ustalenie dalszych działań
a) wykonanie preparatu bezpośredniego – zorientowanie się jakie drobnoustroje znajdują się w materiale (badanie orientacyjne), obserwacja komórek żywych jak i zniszczonych; musi być od 1 tys. do 10 tys. komórek / mm3 ; nie wykonuje się preparatu z moczu; w przypadku podejrzenia gruźlicy i zapalenia opon mózgowych w pierwszej kolejności wykonuje się preparat bezpośredni, na szkiełku podstawowym i ogląda się pod mikroskopem
b) posiew materiału na podłoża bakteriologiczne – można wykryć żywe komórki, posiew dokonuje się na jak największą liczbę podłóż: wzbogaconych, wybiórczych, wybiórczo – różnicujących (w celu wykrycia wszystkich drobnoustrojów); posiew dokonuje się metodą izolacji, inkubacja 19 godz. w temperaturze 37 stopni C
c) identyfikacja wyrosłych drobnoustrojów i wykonanie antybiogramu (w oparciu o właściwości morfologiczne wyrosłych kolonii, o właściwości biochemiczne, serologiczne – służą określeniu gatunków wyizolowanych drobnoustrojów); wykonanie antybiogramu jedynie z drobnoustrojów patogennych, chorobotwórczych; po następnych 18 godz. inkubacji formułujemy wynik
d) wynik badania:
- nazwa drobnoustroju (drobnoustrojów), które wywołały zmianę chorobową
- obfitość wzrostu drobnoustrojów
- wrażliwość i oporność na konkretne antybiotyki
Badanie bakteriologiczne trwa minimum 2 doby.
Materiały, które można badać:
1. próbki moczu
- pobranie po nocy (mocz musi znajdować się w pęcherzu moczowym min. 6 godz.)
- toaleta krocza przed pobraniem moczu
- mocz należy pobrać ze środkowego strumienia, gdyż pierwsza porcja to wypłukanie bakterii, druga porcja (środkowa) to właściwy materiał pobierany do jałowego naczynia (1/3 pojemnika) i dostarczyć próbkę do pracowni mikrobiologicznej w ciągu 1 godz., w innym przypadku zastosować zestaw transportowy (uromedium)
- jeśli będziemy wykonywać posiew mocz można pobrać po posiłku, jeżeli nie to mocz musi być pobrany na czczo
- u małych dzieci popularne jest pobieranie moczu w specjalne woreczki dostępne w aptekach, które są przymocowywane do narządów moczowo – płciowych, z punktu widzenia mikrobiologicznego nie jest to metoda najlepsza, gdyż do woreczka mogą przedostać się bakterie z okolic odbytu, bytujące w okolicy krocza i spowodować to może błędny wynik badania
- mocz można pobierać z cewnika, ale tylko wtedy, gdy cewnik posiada boczny port, mocz pobiera się wtedy przez te boczne odgałęzienie
2. materiały z dróg oddechowych
- najczęściej pobierane przy pomocy wymazówek z watą na końcu (do pobierania materiałów z górnych dróg oddechowych) – pobiera lekarz
- mogą być pobierane wymazy z jamy nosowej, z jamy gardła (z tylnej ściany gardła), z migdałków
- wymaz z jamy nosowej wykonywany jest w przewlekłym katarze, który objawia się początkowo tym, że z jamy nosowej następują wycieki rzadkiej substancji, a po jakimś czasie zmieniają swoją konsystencję na gęstą, zmieniają barwę
- wymazu z jamy nosowej nie wykonuje się w przypadku podejrzenia infekcji wirusowej
- wydzielina drzewa oskrzelowego (pwocina) – nie pobiera lekarz, materiał pobierany po nocy (wcześniej przepłukać jamę ustną przegotowaną wodą, odkrztusić to co zalega w drzewie oskrzelowym)
- materiały pobierane podczas bronchoskopii
- płyn z jamy opłucnej
- w celu stwierdzenia nosicielstwa MRSA wykonywany jest wymaz z przedsionka nosa, w przypadku badania na nosicielstwo maczugowca błonnicy wykonywany jest wymaz z przegrody nosa
3. materiały ropne
- pobierane przy pomocy wymazówek (z błony śluzowej i skóry)
- materiał pobierany jest z warstwy podstawnej ogniska ropnego, nie z warstwy powierzchniowej
- najczęściej ognisko ropne wywołują drobnoustroje beztlenowe, tak więc pobrany materiał musi zostać odizolowany od dostępu tlenu
- głębsze zmiany – przy pomocy igły i strzykawki
- z narządów miąższowych – pobieranie śródoperacyjne
- wymazy z ucha środkowego (wykonuje się gdy występuje wyciek ropy z ucha), ze spojówek, pochwy, szyjki macicy, cewki moczowej
4. płyn mózgowo – rdzeniowy
- nakłucie lędźwiowe lub podpotyliczne (ważna jest każda ilość płynu)
- materiał do czystych, jałowych pojemników, najczęściej pobiera się do badania dwie próbki
- transport w stałej temperaturze np. w termosie, wacie
- pobieranie materiału na zestaw transportowy (meningomedium), który pozwala na wzrost wszystkich drobnoustrojów powodujących zapalenie, zestaw ten powinien posiadać odpowiednią temperaturę (37 stopni C)
- przed wykonaniem preparatu płyn mózgowo – rdzeniowy należy zwirować, preparat wykonuje się z osadu, drobnoustroje po odwirowaniu opadną na dno i będą w tym osadzie
5. próbki krwi
- pobierane z żyły łokciowej
- badanie przeprowadza się w stanach chorobowych wywołanych przez nieokreślony czynnik etiologiczny, który charakteryzuje objawy chorobowe nawrotami gorączki
- krew się pobiera kilka razy na dobę, najlepiej 30 min. przed szczytem gorączki, gdy następuje szczyt gorączki lub regularnie co 2 godziny
- dokładna dezynfekcja miejsca wkłucia, aby podczas pobierania krwi nie uległa ona zanieczyszczeniu (ok. 5 ml)
- krew pobiera się za każdym razem z innego miejsca, następuje zmiana miejsc wkłucia, nigdy się nie robi tego z miejsc zacewnikowanych, gdyż stwarza to możliwość blędnych wyników, wskutek występowania drobnoustrojów w tych miejscach
- przed pobraniem krwi dokładnie odkazić miejsce wkłucia wodą z mydłem, krew pobieramy w rękawiczkach, następnie miejsce wkłucia należy przemyć wodą destylowaną, a przed pobraniem 1 – 2 % jodyną, czekamy do wyschnięcia, po odkażeniu nie należy dotykać w żaden sposób miejsca wkłucia
- jedną igła pobieramy krew a następnie zmieniamy igłę na nową i za jej pomocą wprowadzamy krew do hemomedium
- zestaw transportowy hemomedium (zestawy płynne, dwufazowe), jeśli go nie posiadamy dbamy by pobrana krew nie uległa skrzepnięciu
- do hemomedium dolewa się krwi i miesza
- kiedy nie jest ustalona etiologia krew pobiera się kilka razy w ciągu doby
Badania mykologiczne:
- równolegle z badaniami bakteriologicznymi
- pobrany materiał posiewa się na podłoże Sabouranda, inkubacja w 30 stopniach C, przez 3 doby
- identyfikacja wyrosłych grzybów
- w niektórych przypadkach określa się wrażliwość grzybów na antybiotyki (gdy terapia nie przynosi efektu)
Badania wirusologiczne są bardzo drogie, wymagają założenia hodowli tkankowej - hodowla materiału na zwierzętach doświadczalnych.
Badania parazytologiczne:
- za pomocą mikroskopu
- poszukiwanie w materiale pobranym dojrzałych pasożytów lub ich postaci przetrwalnych
- badanie serologiczne – poszukiwanie przeciwciał lub antygenów
Badanie serologiczne:
- pobieranie głównie krwi, płynu mózgowo – rdzeniowego
- krew musi skrzepnąć, potrzebne jest osocze krwi
W przypadku badania parazytozy – owsików, wykonuje się wymaz odbytu (metoda wycieru celofanowego), polega on na przyklejeniu taśmy jednostronnie klejącej na odbyt i po odklejeniu jej można zaobserwować poprzyklejane do niej pasożyty.
W przypadku zatruć (np. Salmonella) wykonuje się wymaz odbytu, badanie kału, wymiocin.
4
Dr.Rockit