MAGNATERIA POLSKA.pdf
(
3582 KB
)
Pobierz
(anonymous)
Magnateria polska
1
Magnateria polska
Magnateria polska
–
najwyższa
warstwa
szlachty
w
Rzeczypospolitej
Korony Królestwa Polskiego i
Wielkiego Księstwa Litewskiego,
odpowiadająca
średniowiecznemu
możnowładztwu i
spełniająca rolę
arystokracji.
Kryteria przynależności
Warunkiem należenia do tej warstwy
było posiadanie rozległych dóbr
ziemskich (
latyfundiów
), konsolidację
których rody magnackie utrwalały
poprzez ustanawianie
ordynacji.
Za
magnaterię uważa się rody, które
wchodziły w koligacje z innymi
rodzinami magnackimi, wywierały
wpływ polityczny przynajmniej o
zasięgu lokalnym, utrzymywały
własne wojska nadworne. Kryteria te
były w znaczący sposób zróżnicowane
w odniesieniu do rodów
zamieszkujących różne dzielnice
I
Rzeczypospolitej.
Fortuny magnackie
w
Wielkopolsce
były mniejsze niż na
Ukrainie i
Litwie,
a w
Prusac
h
Królewskich r
ody magnackie opierały
się na
królewszczyzna
ch.
Posiadłości ziemskie polskich rodów magnackich w XVI-XVII wieku
Magnaci polscy
1576
-
1586
Geneza
Magnateria powstała prawdopodobnie
w wyniku kumulacji i skupowania
dóbr ziemskich. Pożyczając na
oprocentowany
kredyt o
d szlachty
środki finansowe na wykup posiadłości
ziemskich, wiązała się tym samym ze
swoimi wierzycielami, co umożliwiało
przenikanie do stanu magnackiego
bogatych i przedsiębiorczych
przedstawicieli stanu szlacheckiego.
Magnaci polscy
1697
-
1795
Magnateria polska
2
Magnaci wiązali się także węzłami rodzinnymi ze
szlacheckimi przywódcami wojskowymi i politycznymi.
Tą drogą do magnaterii weszły rody
Zamoyskich
,
Koniecpolskich
i
Ossolińskich,
przedstawiciele których
obejmowali
urzędy senatorskie
.
Życie polityczne
Za
Zygmunta I Starego
magnaci-
senatorowie
wyznaczali
jednego spośród dwóch posłów na
sejm walny,
wybieranych na większości z
sejmików.
Wkrótce jednak
w wyniku
ruchu egzekucyjnego
utracili swoją
uprzywilejowana pozycję na rzecz
izby poselskiej.
Magnateria uzyskała przewagę w życiu politycznym
Rzeczypospolitej w
XVII i
XVIII wiek
u. Jej potęga
militarna i polityczna sprawia, że niejednokrotnie próbuje
prowadzić własną politykę zagraniczną. W
1604 r
ody
Mniszchów i
Wiśniowieckich
popierają
Dymitra
I
Samozwańca i
rozpoczynają
własną interwencję zbrojną
,
w pogrążonej w
Wielkiej Smucie
Rosji
.
Samuel Korecki i
Michał Wiśniowiecki
w latach
1606
-
1616 n
a własną rękę
podejmują wyprawę do
Mołdawii
. W
1655,
w czasie
potopu szwedzkiego,
Radziwiłłowie p
odejmują
prób
ę
utworzenia własnego księstwa udzielnego pod
protektorate
m
Szwecji.
Aleksander Janusz Zasławski
, był dziedzicem jednej z
największych fortun magnackich w Rzeczypospolitej
W obliczu zaniku zdolności egzekucyjnych władzy centralnej w
XVIII wieku
, przejawiającym się w zrywaniu
sejmów i zawiązywaniu licznych
konfederacji antykrólewskich
, realna władza spoczęła na kontrolowanych przez
magnaterię sejmikach ziemskich. Poszczególne rody magnackie wytworzyły własny system
klienteli
szlacheckiej, za
pośrednictwem której wybierały własnych kandydatów do sejmu,
deputatów
Trybunału Koronnego
i
Litewskiego
,
kontrolowały sejmiki i
sądy ziemskie.
Wszystko to gwarantowało magnaterii przemożny wpływ na życie polityczne
kraju. Rywalizacja pomiędzy poszczególnymi rodami magnackimi obejmowała wszystkie szczeble administracji
Rzeczypospolitej, nie wyłączając wybieranego w
wolnej elekcji
króla
. W
1700
opozycja wobec kumulującego na
Litwie większość urzędów senatorskich rodu
Sapiehów
doprowadziła do wybuchu
wojny domowej.
Po
1764
następuje wyraźna koncentracja wpływów politycznych przez kilka rodów magnackich. Niektórym z nich:
Lubomirskim
,
Massalskim
, Ossolińskim,
Poniatowskim
Ponińskim,
Radziwiłłom,
Sapiehom i
Sułkowskim
przyznano tytuły
książęc
e, co podważyło równość szlachecką.
Życie kulturalne
Dwory magnackie były prężnymi ośrodkami kultury w Rzeczypospolitej, sprawującymi mecenat artystyczny o
zasięgu ogólnokrajowym. Magnatów stać było, na sprowadzenie wybitnych artystów i rzemieślników
zachodnioeuropejskich d
o realizacji swoich założeń urbanistycznych, architektonicznych, rzeźbiarskich i malarskich.
Od XVIII wieku powstają w dobrach magnackich teatry dworskie. Często sami magnaci parają się nauką i sztuką,
czego przykładem jest m.in. poeta
Łukasz Opaliński młodszy,
pisarze
marszałek wielki koronny
Stanisław
Herakliusz Lubomirski i
hetman wielki koronny
Wacław Piotr Rzewuski,
historyk
Józef Aleksander Jabłonowski.
Magnateria polska
3
Gospodarka
Swoje dochody magnateria czerpała z posiadanej przez nią ziemi. Wpływami były pieniądze uzyskiwane z
dzierżaw
,
ze sprzedaży zboża, surowców i przetworów leśnych, bydła oraz ryb, z
propinacji o
raz operacji finansowych.
Magnaci kumulowali w swoich rękach wiele
królewszczyzn t
zw.
starostw niegrodowych,
wydzierżawianych przez
króla po niskich cenach jako nagrody za ich usługi wobec państwa lub monarchy.
[1]
Magnateria polska była właścicielem rozległych latyfundiów, gdzie prowadziła przeważnie gospodarkę
rolno-hodowlaną. Niekiedy w skład domen magnackich wchodziły też kopalnie soli i rud metali. Od XVIII wieku w
latyfundiach magnackich często powstają
manufaktury
. Ukrytą formą wynagradzania klientelizmu szlachty były
przyznawane jej przez magnaterię dogodne czynsze dzierżawne, niekiedy rozdawnictwo wyrobów swoich
manufaktur (
farfury,
pasy słuckie i
tp.). Postępuje stała rozbudowa struktur administracyjnych dóbr magnackich.
Powoływani są nowi urzędnicy, zajmujący się zarządzaniem rozległych latyfundiów, tacy jak komisarze dóbr,
komisarze generalni, szyprowie generalni itp.
Rezydencje magnackie XVII-XVIII wieku
Ważniejsze rezydencje magnackie w XVII-XVIII wieku to:
Birże
,
Kiejdany,
Nieśwież
,
Słuck,
Kleck,
Słonim
,
Białystok
,
Sieraków,
Leszno
,
Rydzyna,
Gołuchów,
Bieżuń,
Jabłonna,
Siedlce
,
Nieborów
,
Otwock,
Wołczyn
,
Biała
,
Kodeń,
Puławy,
Białaczów
,
Końskie
,
Ujazd,
Opole
,
Rytwiany,
Baranów
,
Zamość,
Krystynopol
,
Łańcut,
Przeworsk
,
Żółkiew
,
Wiśnicz,
Rzeszów,
Dukla
,
Krasiczyn,
Stanisławów
,
Złoczów
,
Brody
,
Podhorce
,
Wiśniowiec,
Ołyka
,
Korzec,
Ostróg,
Zasław,
Buczacz,
Zbaraż,
Biała Cerkiew
,
Sieniawa,
Korsuń
i
Tulczyn
[
2]
.
Zabory
W wyniku
rozbiorów
dobra magnackie znalazły się w trzech państwach zaborczych. Magnaci utracili znaczenie
polityczne, choć część służyła zaborcom, ale nadal posiadali ogromne majątki. Rodziny magnackie położyły zasługi
w zachowaniu i utrwaleniu dziedzictwa kulturalnego rozebranego państwa polskiego. W
Puławach i
Krakowie
Czartoryscy z
gromadzili zbiory muzealne, dające początek
Muzeum Czartoryskich w Krakowie
. W
1817
we
Lwowie
Józef Maksymilian Ossoliński z
ałożył
Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
W
Kórnik
u
Tomasz Działyński
założył bibliotekę. Magnaci biorą także udział w życiu społecznym. Inicjatorem powołania
Towarzystwa Rolniczego
w
Królestwie Polskim b
ył
hrabia
Andrzej Zamoyski
. Przedstawiciele wielkich rodów ziemiańskich powoływani byli
do rad nadzorczych wielkich spółek akcyjnych, jednak udział ich kapitałów w przemyśle, górnictwie i handlu był
ograniczony.
Polskie rody magnackie
•
Braniccy
•
Chodkiewiczowie
•
Czartoryscy
•
Czetwertyńscy
•
Doliwa
•
Działyńscy
•
Druccy-Lubeccy
•
Eysymont
•
Eysmont
•
Firlejowie
•
Gasztołdowie
•
Giedroyciowie
•
Grzymalici
Magnateria polska
4
•
Górkowie
•
Hlebowiczowie
•
Holszańscy
•
Jabłonowscy
•
Jagiellonowie
•
Julkówscy
•
Kazanowscy
•
Kiszkowie
•
Krasiccy
•
Krasińscy
•
Kmitowie
•
Koniecpolscy
•
Koriatowicze
•
Lanckorońscy
•
Leszczyńscy
•
Ligęzowie
•
Lisowscy
•
Lubomirscy
•
Łascy
•
Nadolscy
•
Nałęczowie
•
Odrowążowie
•
Ogińscy
•
Oleśniccy
•
Opalińscy
•
Ossolińscy
•
Ostrogscy
•
Ostrorogowie
•
Pacowie
•
Piastowie
•
Poniatowscy
•
Potoccy
•
Prażmowscy
•
Raczyńscy
•
Rzewuscy
•
Radziwiłłowie
•
Sapiehowie
•
Sanguszkowie
•
Sieniawscy
•
Sobiescy
•
Szafrańcowie
•
Szydłowieccy
•
Tarnowscy
•
Tęczyńscy
•
Tyszkiewiczowie
•
Weyhero
wie
•
Wielopolscy
Magnateria polska
5
•
Wiśniewscy
•
Wiśniowieccy
•
Zamoyscy
•
Zarębowie
•
Zasławscy
•
Zborowscy
•
Żółkiewscy
Zobacz też
•
Magnateria
•
Klientelizm
•
Polskie rody książęce
•
Ordynacja
•
Latyfundium
•
Państwa magnackie
•
Panięta
Bibliografia
•
Władysław Czapliński,
J. Długosz,
Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku
,
Warszawa
1976
•
Antoni Mączak,
Klientela
,
Warszawa
1994
•
Antoni Mączak,
Magnateria
, w: Encyklopedia historii Polski do 1945 roku, t. I,
Warszawa
1981
•
Władysław Konopczyński,
Dzieje polski nowożytnej
,
1936
, t. I-II.
Przypisy
[1]
Władysław Czapliński
,,
Józef Długosz,
Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, s. 71,
Warszawa
1976
[2] Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska:
Historia. Dzieje nowożytne. Podręcznik dla klasy II liceum ogólnokształcącego
. Warszawa:
Wydawnictwa Szkole i Pedagogiczne, 1998, s. 191. ISBN 83-02-04757-0.
Plik z chomika:
Miramina
Inne pliki z tego folderu:
ŚREDNIOWIECZE W POLSCE kalendarium.doc
(237 KB)
Biskkupin- średniowiecze.docx
(14 KB)
Historia_Polski_1370-1572_kalendarium.pdf
(83 KB)
Hetmani koronni i litewscy.doc
(1916 KB)
Koronacje.doc
(104 KB)
Inne foldery tego chomika:
Artykuły i eseje
Biografie,pamiętniki,wspomnienia
Dzieje Narodu i Państwa Polskiego
historia Polski - audio
historia Polski - filmy
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin