PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA EGZAMIN
1. Miejsce prawa cywilnego w porządku prawnym- zasady wyodrębniania.
Prawo cywilne (łac. ius civile) - gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne między podmiotami prawa prywatnego - (osobami fizycznymi, osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi niebędącymi osobami prawnymi, którym ustawy przyznały zdolność prawną), a także sytuację prawną osób i rzeczy jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych, na którą składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów tych stosunków.
Normy prawa cywilnego wyróżniają się spośród innych norm prawnych zwłaszcza tym, że regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami. Oznacza to, że nie występuje charakterystyczny dla prawa publicznego stosunek podporządkowania jednego podmiotu innemu podmiotowi. Ze stosunków cywilnoprawnych wynika więc zasada autonomiczności podmiotów, która oznacza, iż samodzielnie kształtują one relacje między sobą. Normy prawa cywilnego wyznaczają tylko ogólne granice autonomii podmiotów uwzględniając interes powszechny.
Prawo cywilne jest w Polsce prawem stanowionym (od XIX wieku) i skodyfikowanym (od 1965). Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny - ustawa z 23 kwietnia 1964, obowiązująca od 1 stycznia 1965.
Prawo cywilne dzieli się na wiele podgałęzi. Specyficzną pozycję mają prawo pracy, prawo własności intelektualnej i prawo handlowe, które wyodrębniły się z prawa cywilnego, zachowując jednak wiele z jego cech. We właściwym, klasycznym prawie cywilnym wyodrębnia się następujące działy:
· część ogólną- dotyczącą zasad wspólnych całemu prawu cywilnemu;
· prawo rzeczowe - odnoszące się do rzeczy;
· prawo zobowiązań - zawierające normy prawa majątkowego o charakterze względnym;
· prawo spadkowe - zawierające normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym na inne podmioty prawa;
· prawo rodzinne - reguluje stosunki prawnorodzinne i majątkowe wewnątrz rodziny;
Podział ten, wzorowany na systematyce pandektowej wywodzącej się z późnego prawa rzymskiego, nie jest podziałem poprawnym z logicznego punktu widzenia, dokonano go bowiem wedle różnych kryteriów. W praktyce okazał się ona jednak najskuteczniejszym podziałem.
Oprócz tego istnieje wiele węższych gałęzi prawa (np. prawo wodne, prawo górnicze), które zazwyczaj łączą cywilnoprawną i administracyjną metodę regulacji.
Zespół norm określających prawo, którego państwa jest właściwe dla oceny międzynarodowych stosunków osobistych w zakresie prawa cywilnego tworzy dział zwany prawem prywatnym międzynarodowym.
2. Prawo cywilne a pokrewne gałęzie/ dyscypliny prawa: prawo pracy, rodzinne, handlowe.
*Gałęzie prawa
To spójne i uporządkowane zespoły norm prawnych, regulujących kategorie stosunków społecznych. Gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi w sposób pełny, dlatego jej normy stosują się do podanego jej stosunku prawnego bezpośrednio, wg porządku określonego jej strukturą wewnętrzną.
Gałęzie prawa wyróżnia się na podstawie m.in. tradycji kultury prawnej, zmieniających się stosunków społecznych, ogólnych celów państwa, decyzji prawodawcy.
Kompleksowe regulacje prawne
To zespoły norm odnoszące się do jednego przedmiotu-stosunku społeczno-prawnego- należą do kilku gałęzi.
*Dyscypliny naukowe i dydaktyczne
Dyscyplina naukowa to zespół działań poznawczych ewentualnie wytwór tego rodzaju działań w postaci zespołu twierdzeń odpowiednio uzasadnionych.
Dyscypliny dydaktyczne- skorelowane z dyscyplinami naukowymi, przejawiają się w programie nauczania prawa.
Prawo cywilne jest powszechnie uznaną i skodyfikowaną gałęzią prawa, będącej przedmiotem odrębnej dyscypliny naukowej i dydaktycznej. Stanowi trzon prawa prywatnego.
Wg kodeksu cywilnego prawo cywilne reguluje stosunki cywilnoprawne.
Metoda regulacji prawa cywilnego
- uznanie autonomicznej pozycji wzgl siebie podmiotów tego stosunku prawnego, w związku z zcym jednej stronie nie przysługuje kompetencja do władczego kształtowania sytuacji prawnej drugiej strony- cecha ta pozwala odróżnić prawo cywilne od publicznoprawnych gałęzi prawa(pr administr., finansowe, karne, procesowe)
- nie maja doniosłości faktyczne relacje podmiotów, np nierówność wynikająca z przewagi ekonomicznej.
- odpowiedzialność odszkodowawcza- chroni interesy stron
- rodzaj aktu normatywnego, w którym znajdują się odpowiednie przepisy prawne
-spory są rozstrzygane przez sądy w trybie określonym w KPC
Przedmiot regulacji- majątkowy przedmiot
Zakres prawa cywilnego:
-nie należą do prawa cywilnego normy publicznoprawne
-normy prywatnoprawne – istnieją inne gałęzie prawa grupujące normy prywatnoprawne, a z pr cywilnym łączy je wspólna metoda regulacji, a różni zakres zastosowania, swoiste zadania i własne instytucje ogólne.
Prawo cywilne stanowi część ogólną innym gałęziom prawa prywatnego.
*prawo pracy
Regulowane przez Kodeks pracy, który obejmuje normy prywatno- i publicznoprawne. Ustawodawca określił relacje norm regulujących stosunek pracy do prawa cywilnego- w sprawach nieuregulowanych przepisany prawa pracy stosuje sie przepisy KC.
Zakresem prawa cywilnego nie są objęte określone powyżej stosunki pracy.
*prawo rodzinne
Reguluje stosunki osobiste, co stanowi przedmiot odrębnej gałęzi prawa. Normy prawa rodzinnego należą do prawa prywatnego. Prawo rodzinne stanowi integralną część prawa cywilnego.
*prawo handlowe
Jest odrębną gałęzią prawa prywatnego
*prawo rolne
nie ma statusu odrębnej gałęzi prawa cywilnego; przedmiotem tej dyscypliny są normy należące do różnych gałęzi prawa.
*prawo spółdzielcze
nie stanowi odrębnej gałęzi prawa cywilnego.
3. Prawo cywilne materialne a prawo cywilne formalne
Prawo cywilne materialne reguluje istnienie określonych praw podmiotowych oraz zasady obrotu tymi prawami i ich ochrony. Zawiera także normy przyznające zdolność do bycia podmiotem praw i do kształtowania swojej sytuacji prawnej. Prawo cywilne procesowe reguluje właściwości organów (z reguły sądy powszechne) oraz tok czynności podejmowanych przed tymi organami w celu ustalenia lub dochodzenia swojego prawa.
Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.
Prawo cywilne formalne tzw prawo postępowania cywilnego- o ogół przepisów normujących właściwość sądów i innych organów powołanych do rozpoznawania spraw cywilnych oraz regulujących postępowanie przed tymi sądami i organami. Aktem normatywnym zawierającym te przepisy jest KPC. Prawo cywilne materialne reguluje stosunki cywilnoprawne, o tyle prawo cywilne formalne służy realizacji cywilnych praw podmiotowych wynikających z tych stosunków.
4. Ciężar dowodu przy dochodzeniu prawa. Rodzaje i rola domniemań prawnych.
Ciężar dowodu to wyjaśnienia, kto-sąd czy strony, a jeżeli strony, to która z nich- ma obowiązek przedstawienia odpowiednich dowodów.
W systemach współczesnych rola sądu nie jest bierna, sąd także dąży do wykrycia prawdy materialnej, nie ograniczając się do przeprowadzenia dowodów zaproponowanych przez strony. Strona także musi zachować aktywną rolę w procesie i ryzykuje przegraniem sprawy jezeli nie zdoła udowodnić przy pomocy sądu swoich twierdzeń.
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na tym, kto z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 KC) tzn powód musi udowodnić fakty tworzące jego prawo a pozwany fakty, które przeszkodziły powstaniu prawa powoda lub je zniweczyły.
Przepisy szczególne rozkładające ciężar dowodu- przerzucenie ciężaru dowodu na inną stronę aniżeliby wynikało to z art. 6 KC(„chyba, że...”)
Domniemania
Istota polega na dowodzie pośrednim tzn., że przedmiotem dowodu nie jest bezpośrednio fakt sporny, lecz inny fakt, który fakt sporny czyni prawdopodobnym.
Domniemanie to wnioskowanie z faktu udowodnionego o fakcie nieudowodnionym, a istotnym dla sprawy. Dzielimy je na:
-d. faktyczne- osoba stosująca prawo, sędzia, prokurator, funkcjonariusz śledczy policji wnioskują z faktu udowodnionego o fakcie nie udowodnionym na podstawie logiki, doświadczenia życiowego oraz osiągnięć nauki. Sąd może uznac za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów(np czy list polecony dotarł do adresata)
-d. prawne- stosowane gdy bezpośrednie udowodnienie pewnego faktu jest albo niemożliwe albo utrudnione.(udowodnienie przez sędziego innego faktu) np ustalenie ojcostwa
-d. usuwalne/wzruszalne- moga byc obalone dowodem przeciwnym polegającym na wykazaniu, że w danym konkretnym wypadku – mimo istnienia podstawy domniemania wysnuty z niej wniosek nie jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy.
-d. nieusuwalne/niewzruszalne- Ciężar dowodu przeciwnego spoczywa na tym, kto chce domniemanie obalić(automatyczne przerzucenie ciężaru dowodu)
-d. dobrej wiary
Obalenie niektórych domniemań prawnych podlega szczególnym ograniczeniom, tzn domniemanie prawne może być obalone:
-tylko na żądanie ściśle określonych osób
-tylko w specjalnym procesie
-przed upływem zakreślonego przez ustawę terminu zawitego
-zastosowanie szczególnych reguł dowodowych
5. Systematyka prawa cywilnego wg KC
Prawo cywilne dzieli się na działy:
-część ogólna- normy cywilnoprawne regulujące zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego; przepisy o dobrach osobistych;
-podmioty PC
-czynności prawne
-problematyka mienia
-terminy
-przedawnienia roszczeń
-prawo rzeczowe- ujmuje normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe skuteczne wobec wszystkich a odnoszące się do rzeczy (materialne części przyrody mające samoistny charakter)
-prawo zobowiązań- normy regulujace prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów
-prawo spadkowe- reguluje przejście majatku osoby zmarłej na inne podmioty
-prawo rodzinne- reguluje stosunki prawne wynikające z:
-małżeństwa
-pokrewieństwa i powinowactwa
-opieki nad małoletnimi
-prawo na dobrach niematerialnych- prawo własności intelektualnej- reguluje prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, majacego wartość niemajątkową.
6.Zasady prawa cywilnego- ich rola i katalog
1. Zasada ochrony osoby ludzkiej- każdy człowiek ma zdolność prawną i zapewnioną swobodę korzystania z dóbr osobistych.
2. Równości podmiotów wobec prawa
3. Praw podmiotowych- mają ściśle określoną treść i tylko one gwarantują jednostce korzystanie z różnorodnych dóbr
4. Autonomii woli stron- samodzielnie kształtują stosunki prawne w granicach prawa. Realizacji służą czynności prawne w tym umowy. W prawie zobowiązań wyraża tę zasadę zasada swobody umów. Umożliwia podmiotom PC swobodne decydowanie o tym, czy chcą zawrzeć umowę, z kim ją zawrzeć i jaką nadać jej treść (art. 353KC)
5.Ochrony dobrej wiary- w mylnym usprawiedliwionym przekonaniu, że ten od kogo nabywa sie rzecz ma prawo do jej zbycia (art. 7 i 1028 KC)
6. Złagodzenia rygoryzmu przepisów prawnych przez klauzule generalne- przykłady zasada współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa, należyta staranność, drobne bieżące sprawy życia codziennego.
7.Ochrony własności- jednakowo chronione są wszystkie rodzaje własności przez przepisy PC, konstytucję (art 21, 64) i prawo międzynarodowe
8. Cywilnej odpowiedzialności za długi-
-osobista- dłużnik odpowiada całym majątkiem
-rzeczowa- dłużnik odpowiada przedmiotem pochodzącym z majątku
-zastaw- rzecz ruchoma
-hipoteka- nieruchoma
9. Odpowiedzialność za szkodę- na zasadzie winy (art. 415 i następne); na zasadzie ryzyka
10. Pełnej ochrony rodzinnej- fundament prawa rodzinnego; znajduje wyraz w klauzuli generalnej dobra dziecka.
11. Dziedziczenia- majątek osoby zmarłej przechodzi na jej spadkobierców testamentowych lub ustawowych
12. Cywilno-prawnej ochrony praw na dobrach niematerialnych- katalog ulega rozszerzaniu (art. 23-katalog dóbr osobistych chronionych przez PC niezależnie od innych) nr prawa autorskie, do wynalazku
13. Jedności prawa cywilnego
14. Ochrony praw cywilnych przez niezawisłe sądy
15. Wykonywania praw podmiotowych z uwzględnieniem ich społeczno-gospodarczego przeznaczenia oraz zasad współżycia społecznego (art. 5 KC)
16.Ochrony praw nabytych- z zasad demokratycznego państwa prawnego. Chodzi o danie pewności ze państwo bez szczególnie ważnych powodów nie będzie naruszało uzyskanej przez nich sytuacji prawnej.
7. Typologia źródeł prawa a) prawo stanowione: ustawy, kodeks, umowy międzynarodowe; b) prawo zwyczajowe: zwyczaje, ich rola w PC; c) orzecznictwo sadowe i doktryna prawa
źródła prawa to fakty uznawane w danym systemie prawnym za fakty prawotwórcze, a ich wytworem są generalne i abstrakcyjne normy prawne, wskazujące kto, w jakich okolicznościach, jak ma postąpić
a) prawo stanowione
Konstytucja RP wprowadziła katalog źródeł prawa stanowionego:
-akty prawne powszechnie obowiązujące- regulują stosunki cywilnoprawne są to:
Konstytucja- najważniejsze prawo RP, ma bezpośrednie zastosowanie,
U...
gosicka