Wtórnouste.doc

Chaetognatha- szczecioszczękie

Echinodermata- szkarłupnie

- dwuboczna symetria, kształt strzały

- małe, morskie

- Budowa ciała:

- głowa, tułów, ogon

- naskórek gdzieniegdzie wielowarstwowy

- cienka błona podstawna

- oskórek

- granica głowy i odcinka szyjnego- zgrubienie nabłonka- kołnierzyk (od niego rozciąga się pierścień nabłonkowy)

- uzupełnienie wora powłokowo- mięśniowego tworzą 4 pasma poprzecznie prążkowanych mięśni podłużnych, 2 pasma grzbietowo- brzuszne, 2 brzuszno- boczne

- skurcze mięśni wywołują falisty ruch ciała w płaszczyźnie skrzelowej

- umięśniony aparat chwytny

- Jama ciała:

- wtórna jama podzielona na 3 odcinki: głowowy, tułowiowy i ogonowy- oddzielone 2 przegrodami

- brzuszna i grzbietowa krezka powst. z błony podstawnej, dzieli odcinek wtórnej jamy ciała tułowia na stronę lewą i prawą (tak samo z jama ogonową)

- szczeciny- rola szczęk, poruszają się przez muskulaturę

- Układ pokarmowy:

- na głowie oprócz ząbków kutykularnych, występują potężne szczeciny chitynowe skierowane do przodu

- otwór gębowy nieznacznie po brzusznej stronie- gardziel- jelito (prosty przewód)- otwór odbytowy po stronie brzusznej

- Układ nerwowy:

- umiejscowiony w naskórku

- zwój mózgowy łączący się spoidłami podłużnymi ze zwojami przedsionkowymi

- 2 spoidła łącza zwój mózgowy z zwojem brzusznym w tułowiu

- Narządy zmysłów:

- parzyste oczy leżące po grzbietowej stronie głowy (każde składa się z 5 kubkowatych oczek odwróconych)

- na ciele komórki czuciowe

- orzęsione komórki- narządy zmysłu chemicznego, dotyku

- Układ rozrodczy:

- obojnaki

- jajniki leżą w tylnej części tułowiowego odcinka wtórnej jamy ciała

- jądra w ogonowej części jamy

- jajowody- ich ścianki obejmują znajdujące się wew. nich zbiorniki nasienne

- zbiorniki uchodzą z boków tylnej części odcinka tułowiowego

- orzęsione nasieniowody otwierają się z jednego końca do ogonowej części jamy ciała, z drugiego końca nasieniowody przechodzą w pęcherzyki nasenne

- Rozmnażanie:

- obojnaki, zapłodnienie wewnętrzne

- złożone jaja albo unoszą się na wodzie albo sa przyklejone do glonów

- Rozwój:

- całkowite równomierne bruzdkowanie

- coeloblastula z wąskim blastocelem-> gastrula

- bardzo wcześnie w okresie brudkowania wyodrębniają się komórki prapłciowe

- wyznacznik toru płciowego jest ciałem chromatycznym, resztką komórki nabłonkowej jajowodu, która wnika do młodego oocytu

- gastrula:

- 1. 2 komórki prałciowe leżą w przedniej części prajelita

- 2. po podziale na 4, przesuwają się do powstałej wtórnej jamy ciała (2 większe dadzą początek komórkom żeńskim, 2 mniejsze męskim)

- wtórna jaja ciała: powstaje na skutek sfałdowania przedniej części prajelita, pragęba się zamyka na przeciwnym biegunie tworzy się otwór gębowy w wyniku wpuklenia ektodermy (potem przekształca się w gardziel), zawiązka wtórnej jamy ciała odcina się odcinek głowowy, ogonowy odcina się parę dni przed wykluciem, odbyt w miejscu pragęby

- ODŻYWIANIE:

- skorupiaki, meduzy, młodociane postacie niektórych ryb

- EKOLOGIA:

- w większości zwierzęta planktonowe

- rozprzestrzenianie zależy od temperatury wody (wody ciełe)

- żyją wyłącznie w morzach

- zwierzęta o najsilniej, pośród Mezozoa, podkreślonej acefalizacji, w ciele większości nie można wyodrębnić ośrodka głowowego

- pewnie podobieństwa szkarłupni do Branchiotremata: dwuboczna symetria larw o podobnej organizacji, u szkarłupni larwy typu dipleurula, u Branchiotremata larwa tornaria

- larwy ich charakteryzują się podobieństwem wykształcenia jam celomatycznych, brakiem nefrydiów, tym samym usytuowaniem narządu ciemieniowego poza przestrzenią otoczona przez przedgębowy sznur rzęsek,

* organizacje ciała szkarłupni można sprowadzić do pewnych wspólnych podstaw:

- zawsze można wyróżnić okolicę gębową – oralną  i przeciwgębową amoralną- apikalną, niezależnie czy otwór gębowy jest skierowany fizjologicznie ku dołowi (jeżowce, rozgwiazdy, wężowidła) czy ku górze (liliowce), czy na bok (strzykwy)

- na biegunie przeciwgebowymo otwór odbytowy (w wielu przypadkach ulega znacznemu przesunięciu)

- w stosunku do osi łączącej oba bieguny ciała, pewne narządy są ułożone promieniście

- tych pierścieni występuje przeważnie wielokrotność 5

- każdy promień (radius) oddzielony od innego międzypromieniem (interradius)

- promienie i miedzypromienie dzielą powierzchnię ciała szkarłupni na 10 części

- promienista budowa jest cecha wtórna (dwubocznie umiarowa postać larwy)

- z form zbudowanych 5-promieniście wykształciły się w pewnych przypadkach ponownie organizmy dwuboczne symetrycznie (jeżowce nieregularne i wiele strzykw)

- u wielu strzykw walcowate ciało ulega spłaszczeniu, wytwarzając powierzchnie do pełzania(w skład 3 promienie)

- jeżowce regularne mają kształt kulisty, bocheneczkowaty, nieco na oralnym biegunie spłaszczony, otwór gębowy i odbyt otoczony polem okołoodbytowym

- forma pośrednia- rozgwiazdy, ramiona nie wyodrębniły się z pięciokątnej tarczy ciała

- u wężowideł ramiona czasem rozgałęzione, ostro odcinają się od tarczy

- wydłużając oś ciała jeżowca uzyskujemy postać strzykwy

- ciało liliowca ma postać kielicha, którego pokrywę przebija otwór gębowy, a zwykle i ekscentrycznie, w międzypromieniu i odbyt, z brzegów kielicha wychodzą ramiona (pojedyncze lub rozgałęzione), na ramionach wyrostki- pinnulae

- Budowa ciała:

- naskórek (k. pryzmatyczne, elementy gruczołowe i k. zmysłowe)

- skóra właściwa (ośrodek tworzenia elementów szkieletowych)

- skleryty- elementy szkieletowe, powstają w skleroblastach (mezenchymatycznych komórkach szkieletowych) jako spikule (węglan wapnia i domieszki subst. organicznych)

- w jamkach sklerytów zachowuje się tkanka mezenchymatyczna – skórny szkielet szkarłupni może się uwstecznić (strzykwy)

- szkielet pierwotny:

- część okołogębowa (5 międzypromieniowych płytek gębowych), u młodych postaci rozgwiazd, wężowideł i jeżowców jeszcze płytki koncowe

- część przeciwgębowa

- w miarę rozwoju wciskają się miedzy płytki pierwotne wtórne płytki szkieletowe

- dołanczanie wtórnych płytek do szkieletu:

- u rozgwiazd batalia i radialia pozostają na szczytowej części tarczy

- u wężowideł 5 pierwotnych płytek międzypromirniowych przesuwa się na stronę okołogębową, dając tarczki gębowe

- u liliowców w miarę rozwoju do pierwotnego szkieletu dalsze elementy- płytki ramion i brzeżne elementy bruzd ambulakralnych (po stronie oralnej)

- u jeżowców szkielet apikalny zajmuje niewielka częśc całości, większość j. wytworzyła w miejsce płytki środkowej drobne płytki (pole okołoodbytowe- peryprokt), ponadto występuje 5 płytek płciowych, 5 płytek ocznych, w kierunku oralnym dołancza się zwarty szkielet

- wężowidła i rozgwiazdy po stronie oralnej ambulakrów mają ruchomy szkielet

- u strzykw elementy szkieletowe redukują się do pierścienia leżącego około przełyku, a składającego się z 10 odcinków

- strzykwy mają silny wór powłokowo- mięśniowy składający się z 5 lub 10 pasm mięśni podłużnych, przebiegających w promieniach oraz z mięśni okrężnych

- pancerz jeżowców, rozgwiazd, wężowideł odznacza się obecnością szkieletowych wyrostków (kolce, nóżki kleszczowe, łuski)

- nieznaczna ruchliwość szkarłupni (słabo rozwinięta muskulatura ścian ciała)

- JAMA CIAŁA:

- wtórna jama związana jest z układem naczyń wodnych (układem ambulakralnym) z kompleksem osiowym i układem podnerwowym (nibykrwionośnym)

- u larwy z pierwszej pary woreczków celomatycznych wyodrębnia się protocel i aksocel, z drugiej pary mezocel i hydrocel i z trzeciej pary metacel i somatocel

- gdy larwa przekształca się w imago prawy aksocel i hydrocel ulegają uwstecznieniu lub zupełnemu zanikowi, z lewego aksocelu powstaje układ osiowy, a lewego hydrocelu układ naczyń wodnych, tylne pęcherzyki celomatyczne ulegają przemieszczeniu

- pochodne somatocelu (woreczka c.) tworzą bardzo obszerna jamę ciała oraz 2 systemy przewodów (jeden do oralnej drugi do aboralnej)

- w ścianie jamy otrzewnej (somatocel) u liliowców i niektórych strzykw znajdują się lejowate orzęsione twory- urny rzęskowe (wydalanie, utrzymanie ruchu płynu jamy ciała)

- z lewego, przygębowego somatocelu wywodzi się kanał podnerwowy (układ nibykrwionośny)- oralny system kanałów somatycznych składa się z kanału okrężnego i 5 kanałów promienistych z ich odgałęzieniami

- kanał genitalny (aboralny układ kanałów somatocelu)- kanał okrężny połączony z prawym protocelem, 5 odchodzących od kanału okrężnego międzypromieniowych workowatych wybrzuszeń, reprezentujących jamy gonad

- w świetle kanału okrężnego przebiega pasmo komórek rozrodczych, wysyłające wypustki do każdej jamy gonady

- u jeżowców i strzykw zamiast okrężnego oralnego kanału perydermalnego duży przewód okołoprzełyowy

- gruczoł osiowy łączy pierścień oralny zatoki krwionośnej z jej pierścieniem aboralnym oraz naczyniami krwionośnymi przewodu pokarmowego

- gruczoł osiowy zawiera pasma takiej samej tkanki jak układ hiemalny, z którym jest ściśle związany (serce, gruczoł brunatny)

- lewy woreczek celomatyczny, hydrocel leżą na oralnej stronie ciała

- UKŁAD NACZYŃ WODNYCH(ambulakralny):

- pierścień oralny, do którego, w miedzypromieniach uchodzą (wyjątek: liliowce, pewne jeżowce) 1 lub więcej zbiorników zwanych pęcherzykami Poliego, a u rozgwiazd dodatkowo groniaste gruczołowe ciałka Tiedemanna

- pęcherzyki Poliego- rezerwuar dla płynu jamy ciała

- czułki i nóżki ambulakralne służą do oddychania, lokomocji i odbierania podniet zmysłowych, mają przyssawkowate zakończenia

- w zasadzie nóżki ambulakralne ułożone są w promieniach i mogą być ograniczone tylko do gębowej powierzchni ciała albo rozciągają się do bieguna niemal przeciwgębowego

- wszystkie szkarłupnie (wyj, liliowce) układ wodny komunikuje się ze światem zewnętrznym za pośrednictwem przewodu kamiennego

- u rozgwiazd, wężowideł, jeżowców komunikacja przewodu kamiennego z otaczającą woda morską za pośrednictwem płytki – madreporytu, przebitej licznymi otworkami

- płytka madreporowa- leży interradialnie, u jeżowców jest nią jedna z płytek płciowych; u wężowideł leży po stronie oralnej; u rozgwiazd jedna z pierwotnych płytek miedzypromieniowych

- UKŁAD POKARMOWY:

- jama gębowa (przełyk, jelito środkowe- u rozgwiazd i wężowideł wykształcone na kształt worka (żołądka) oraz jelito końcowe)

- przewód pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowy po stronie oralnej głównej osi ciała

- odbyt zajmuje biegun przeciwległy, leży nieco mimośrodkowo w międzypromieniu

- u nieregularnych jeżowców otwór odbytowy przesunięty jest w okolicy okołogębowej

- u liliowców odbyt mieści się w międzypromieniu, z boku na pokrywie kielicha, czasem na stożku odbytowym

- wężowidłom i niektórym rozgwiazdom brak odbytu

- przewód pokarmowy u liliowców, jeżowców i strzykw występuje jako długa rurka, biegnie albo płaską spiralą w kierunku wskazówek zegara, albo tworzy pętlę powrotną, lub tworzy potrójna pętlę

- u jeżowców zwykle jelito dodatkowe

- przewód pokarmowy rozgwiazd i wężowideł w znacznej swej części ma postać worka, z części odźwiernikowej żołądka rozgwiazd odchodzą w promieniach do ramion parzyste, pierzaste wypukliny o charakterze gruczołowym („wątroba”), w międzypromieniach odchodzi od jelita odbytowego drugi system ślepych wypuklin

- jezowce regularne przy wejściu do przewodu pokarmowego maja aparat żujący (latarnia Arystotelesa)- kształt piramidy, otacza przełyk, składa się z 5 szczęk, mniejszych piramidek leżących w miedzypromieniach, które otaczają pokryte szkliwem żeby. Miedzy każdymi 2 szczekami znajdują się płytki (międzyszczeki), a na nich spoczywają widlaste pręciki. Cały aparat powiązany ze sobą uszkami (tworzą okołogebowy pierścień wapienny za pomocą mięśni gładkich i wiązadeł)

- cała latarnia pokryta jest błoną, która jest częścią otrzewnej

- UKŁAD WYDALNICZY:

- brak typowych narządów, rolę pełnia amebocyty, które wypełniają się wydalinami oraz płyn otrzewnej

- płynne wydaliny przechodzą na zewnątrz, do otaczaj wody morskiej

- narząd osiowy odgrywa rolę nerki spichrzowej, w której gromadzą się wydaliny (??)

- występujące w ramionach liliowców saculli, podnabłonkowe okrągłe ciałka uważane są też za narządy ekskrecyjne

- UKŁAD KRĄŻENIA:

- brak serca

- układ krwionośny: szczeliny pomiędzy poszczególnymi narządami – nawiązuje do pierwotnej jamy ciała – blastocelu, nie jest wyścielony nabłonkiem

- kanały tego układu (zatoki) ograniczone są przez przestrzenie wtórnej jamy ciała pokryte nabłonkiem

- wyróżnia się:

- część układu gromadzącego substancje odżywcze i towarzyszące jelitu

- systemy rozdzielcze, oralny i aboralny

- oba te układy połączone są ze sobą poprzez liczne kapilary

- układ składa się z:

- pierścienia okołogębowego oddającego 5 pasm promieniowych, biegnących pomiedzy nerwem radialnym i odpowiednim naczyniem ambulakralnym

- układ hemalny trzewiowy

- splot hemalny w narządzie osiowym

- pierścień aboralny

- hiemalne zatoki w pasmach płciowych

- UKŁAD ODDECHOWY:

- do oddychania służą wszystkie wyrostki układu wodnego i pokrycie ciała

- ważne są skrzela ambulakralne (pierzaste wyrostki) jeżowców nieregularnych oraz u jeżowców regularnych i rozgwiazd palczaste wypukliny skóry (zawierają schyłki jamy ciała)

- u jeżowców rolę oddechowa pełni także przyjelito

- u strzykw płuca wodne (2 silnie rozgałęzione przewody uchodzące)

- u strzykw woda pobierana jest przez otwór odbytowy w celach oddechowych, inne gromady także przez otwór gębowy

- płyn wtórnej jamy ciała przejmuje transport gazów do narządów wewnętrznych

- wszystkie narządy do oddychania z wyj. płuc wodnych są w sąsiedztwie jam celomatycznych

- UKŁAD NERWOWY:

- prymitywnie ukształtowany, tkwi w nabłonku, z którego się wykształcił, wciskając się pomiędzy podstawy komórek

- poza nerwami jelitowymi składa się z 3 systemów

- układ ektoneuralny i hyponeuralny leżą po stronie oralnej, przebiegają równolegle do układu wodnego

- trzeci system pod powierzchnią amoralną i przebiega wzdłuż przewodu amoralnego metacelu (wyjątek liliowce)

- układ ektoneuralny: pierścień okrążający otwór gębowy, 5 nerwów promieniowych (mają neyrony czuciowe)

- układ huponeuralny (unerwia muskulaturę ciała): pierścień okołogębowy, przewody promieniowe- jest on uwsteczniony u jeżowców wzg. na słabo rozwinięta muskulaturę

- u strzykw brak pierścienia hyponeuralnego

- układ nerwowy aboralny leży na śródbłonku somatoce;u

- u liliowców jest on silnie rozwinięty jako układ ruchowy obsługujący ramiona, jego pierścień tworzy grube, kubkowate centrum na ścianie celomu aboralnego

- strzykwy nie mają amoralnego układu nerwowego

- NARZĄDY ZMYSŁÓW:

- w skórze komórki zmysłowe, obficie występuje w nabłonku bruzd ambulakralnych, pod nim przebiegaja pnie nerwowe

- nóżki i czułki ambulakralne, ponadto czułki okołogębowe strzykw

- czułki rozgwiazd przy koncu promieni- zmysł chemiczny

- u niektórych strzykw pęcherzyki wypełnione twardymi konkrementami, leżą przy układzie nerwowym, to narządy równowago

- podobną funkcje przypisuje się sferydiom jeżowców

- u podstawy czułków końcowych u rozgwiazd leżą, czerwono zabarwione oczy złożone, zbudowane są z licznych kubkowatych oczek pojedynczych

- UKŁAD ROZRODCZY:

- rozdzielnopłciowe

- niektóre rozgwiazdy oraz sporo strzykw są obojnakami

- ciężko rozróżnić samca od samicy

- układ hiemalny, narządy osiowe, zawiązki gonad wywodzi się od silnie mnożącego się nabłonka lewego amoralnego somatocelu

- rosnącym pasmom płciowym towarzyszą wypustki somatocelu (metacelu), które dają przewody płciowe otaczające gonady, amoralny system przewodów somatocelu, kanał genitalny i jego związki z gonadami

- u liliowców pasmo płciowe przebiega w kanale metacelu tzw. kanale płciowym, razem z zatoka hemalną

- u strzykw gonada powstają w miedzypromieniu przewodu kamiennego

- u jeżowców regularnych 5 gonad, zbudowane z rozgałęzionych przewodów, leżą w miedzyprominiach po apikalnej stronie obszernej jamy ciała

- u rozgwiazd 5 par kępkowatych gonad, leżą w międzypromirniach

- otwory płciowe uchodzą po stronie przeciwgębowej

- u wężowideł 5 par kieszeni, powstałych przez wpuklenie ektodermy a uchodzących szczelinami do na oralnej powierzchni ciała, przyjmuje ujścia gonad

- ROZMNAZANIE:

- zapłodnienie następuje z reguły w wodzie

- u form żyworodnych zapłodnienie wewnętrzne (Phyllophorus urna)

- nieliczne opiekują się potomstwem (jeżowiec Anochanus sinensis)

- notuje się u szkarłupni rozród bezpłciowy- związane z silna regeneracja

- jeżowce mają ograniczona regenerację

- liliowce, strzykwy i rozgwiazdy regenerują wprost wspaniale

- rozmnażanie przez autotomię jest normalnym zjawiskiem- u strzykwy Psolus valvatus

- rozród bezpłciowy przez schizogamię u rozgwiazd jest regularny

- ROZWÓJ:

- w wyniku całkowitego bruzdkowania powstaje coeloblastula pokryta rzęskami

- gastrulacja przez wpuklenie, prajelito różnicuje się na 3 odcinki, pragęba przechodzi w otwór odbytowy

- właściwy otwór gębowy przebija się wtórnie na brzusznej powierzchni larwy

- powstała larwa o symetrii dwubocznej i o wklęsłej powierzchni brzusznej i wklęsłym grzbiecie, maja pole okołogębowe otoczone charakterystycznym sznurem rzęskowym

- w miarę wzrostu larwy typu dipleura zaczynają wyróżniać się od siebie:

- larwa strzykw, auricularia- wydłużone ciało, zarys sznura rzęskowego tworzy jakby uszka, pole okołogębowe, od którego do przodu wysuwa się tarcza przedgebowa, odbyt uchodzi na tylnej wyniosłości

- larwy rozgwiazd typu bipinnaria i brachiolaria wyróżniają się od auricularia wydzieleniem sznura rzęskowego, który otacza tarcze gębową

- larwa typu pluteus (wężowidła i jeżowce)- długie wyrostki oparte na wapiennych igiełkach, ale pluteus wężowideł- ophiopluteus ma długie wyrostki boczne, a echinopluteus jeżowców jeżowców grupy Spatangidae ma długie nieparzyste wyrostki grzbietowe

- w okresie metamorfozy niektóre rozgwiazdy przytwierdzają się do podłoża za pomocą długiego wyrostka  zakończonego przyssawką

- podczas przeobrażenia larwa: pojawienie się symetrii promienistej (zawiązki), oddzielnie powstają oralne i aboralne części ciała, przemieszcza się otwór gębowy i jelito, przemianom i przesunięciom ulega zarówno zarówno hydrocel jaki i lewy oralny i prawy aboralny somatocel, larwalne wyrostki zanikają, ustala się definitywny kształt ciała

- u strzykw metamorfoza bez tak wyraźnych zewnętrznych przemian

- larwa liliowca Antedon ma postać baryłki nieco os strony brzusznej spłaszczonej, opasanej obręczami rzęskowymi, z których pierwsza jest na powierzchni wentralnej przerwana, na biegunie apikalnym pęczek rzęsek oznaczający płytkę ciemieniowa, larwalne centrum nerwowe; po pewnym czasie swobodnego pływania osadza się, sznury rzęskowe i apikalny pęczek rzęsek zanikają

- RUCH:
- do rozprzestrzeniania przyczyniają się larwy pelagiczne- pływają za pomocą sznurów rzęskowych

- kierunek poruszania w części jest ograniczony przez światło

- ODŻYWIANIE:

- rozkładające się ciała innych organizmów

- detrytus

- strzykwy żywią się planktonem

- rozgwiazy polują na robaki, inne szkarłupnie, ryby i mięczaki

- niektóre gatunki mają właściwości fluorescencyjne

- REGENERACJA:

- niektóre rozgwiazdy z odłączonego ramienia odtwarzają tarcze z brakującymi ramionami

- strzykwy mogą odtwarzac wyrzucone przy podrażnieniu trzewia

- EKOLOGIA:

- formy morskie

- form żyją w dnie piaszczystym, mulistym, kamienistym

- FILOGENEZA:

- dawniej łączono je z jamochłonami we wspólna grupę promienistych (uważano budowę promienista za pierwotna)

- najstarsze znalezione szkarłupnie były osiadłe, a ich strona gębowa była zwrócona w kierunku toni wodnej- kambr

- strzykwy z brakiem pancerz (cecha pierwotna) nie zmieniły się w kolejnych okresach geologicznych