Muzykoterapia jest jedna z najstarszych form oddziaływania na psychikę człowieka. Działanie muzyki jest znane już od starożytności (stwierdzono, ze obcowanie z nią wzbogaca osobowość i uwrażliwia na problemy własne i innych ludzi).
Termin muzykoterapia pojawił się w literaturze około 1950 roku, pochodzi od słowa „muzyka” (łac. Musica) –oznaczającego sztukę, zwłaszcza śpiewu i gry na instrumentach, oraz od słowa „terapia”( gr. therapeuein)- leczenie.
W latach 70. XX wieku rozwój tej dyscypliny nastąpił w Polsce za sprawą otwarcia instytutu muzykoterapii we Wrocławiu. Muzykoterapia ma charakter interdyscyplinarny, ponieważ wiąże się z medycyna, psychiatria, i psychologia.
forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka”.
W medycynie i psychologii występuje kilka nurtów, które rozpatrują muzykę pod kątem jej terapeutycznych właściwości.
-nurt psychofizjologiczny- obejmujący wszelkie oddziaływania na pacjenta, traktujący muzykę jako środek relaksacyjny, prowadzący zarówno do uzyskania stanu odprężenia psychicznego, jak i rozluźnienia mięśniowego oraz regulacji czynności układu autonomicznego, zwracający przy tym szczególna uwagę na psychologiczne i fizjologiczne aspekty odbioru muzyki.
-z medycznego punktu widzenia muzyka wywiera silny wpływ na psychikę człowieka, gdyż wnika ona z najgłębszych warstw jego osobowości. Ma działanie aktywizujące lub osłabiające czynność mózgu, a jej właściwości sprawiają, ze spowalnia akcje serca, obniża ciśnienie krwi, normuje oddech, obniża tonus mięsni i osłabia odczuwanie bólu.
-w teorii nurtu psychologicznego wyróżnia się dwie orientacje
· Emocjonalna- traktuje muzykoterapie jako środek do umożliwienia pacjentowi zablokowanych emocji oraz uczenia różnorodnego wyrażania uczuć, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.
· Poznawcza – postuluje, by praca terapeutyczna przebiegała na dwóch etapach eksploracyjnych (celem jest dostarczenie pacjentowi informacji na temat członków grupy i jego samego) i regulacyjnym ( ma na celu doprowadzenie u pacjenta reinterpretacji jego dotychczasowych modeli, wzorców, postępowania, jego systemów reprezentacji poznawczych).
-nurt psychomotoryczny- eksponuje przede wszystkim ruch. Zaburzenia emocjonalne łączą się ze wzmożonym napiciem mięśniowym ( hipertonia). Naprężenie mięsni jest sposobem radzenia sobie z emocjonalnymi impulsami. Prowadzi to do bloku mięśniowego, czego skutkiem jest usztywnienie ciała oraz ograniczenie jego ruchliwości.
Muzykoterapii według Wojcik-Standio,:
· muzykoterapia kliniczno- diagnostyczna, w zakres której wchodzą działania podejmowane przez specjalistów z dziedziny medycyn
· muzykoterapia naturalna,- podstawowym materiałem muzycznym są dźwięki natury np., szum potoku górskiego czy śpiew ptaków
· muzykoterapia spontaniczna, będąca wyrazem przeżywanych emocji
· muzykoterapia adoptowana, wykorzystująca przypadkowy materiał muzyczny w celu uspokojenia czy relaksu
· muzykoterapia profilaktyczna, stosowana w celu zapobiegawczym, wykorzystująca odpowiedni materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub uspokojenia pacjenta.
Cele muzykoterapii:-terapeutyczne, - służące wytworzeniu za pośrednictwem muzyki równowagi pomiędzy sferą przeżyć emocjonalnych a procesami fizjologicznymi. Wszystkie działania pedagogiczne, mające spełniać takie zadanie, powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka.-ogólnorozwojowe,- realizowane dzięki umożliwianiu jednostce zdobywania doświadczeń pod względem poznawczym i emocjonalnym-cel umuzykalniając i dostarczający uczestnikowi estetycznych wrażeń-uświadomienie pacjentowi jego przeżyć wypartych do podświadomości i ich odreagowanie w postaci psychokatharsis.
Muzyka w terapii pełni różne funkcje. ( według E.Galinska):
-odreagowująco -wyobrażeniową (ma znaczenie dla intensyfikacji procesów wyobrażeniowych u człowieka)-treningowa(usunięcie napięcia psychofizycznego uczestnika-jest realizowana za pomocą różnych wariantów treningu autogennego Schultza)-komunikatywna(ma związek z nabywaniem umiejętności porozumiewania się oraz z nauką zachowań społecznych i emocjonalnych w tym zakresie)-kreatywna(realizuje postulat swobodnej improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej)-estetyzująca(wynika z założeń terapii przez muzykę, której celem jest wywołanie intensywnych przeżyć emocjonalnych, pobudzających do refleksji czy kontemplacji).
Terapia poprzez muzykę umożliwia komunikację niewerbalną, dzięki której uczestnik może przepracować swoje problemy bez użycia słów. Taki sposób artykułowania problemów polega na aktywności muzycznej z pominięciami werbalnych środków przekazu. Zwolennicy tego typu terapii twierdzą, że „nadmierne przywiązanie do słowa bardziej nam szkodzi niż pomaga”. Muzykoterapia transformuje złe doświadczenia na dobre ,co dzięki symbolicznej, muzycznej płaszczyźnie dokonuje się w znacznie łagodniejszy sposób niż za pomocą tradycyjnych środków. Korygowanie negatywnych doświadczeń skłania uczestnika do spontanicznej ekspresji i odkrywania pozytywnych doznań. Muzykoterapia pomaga w tworzeniu symboli umożliwiających bezpośredni, wyraźny, jednoznaczny, a przy tym spontaniczny przekaz. Prowadzi ona do doświadczenia odrębności własnej osoby i wyraźnego przeżycia autonomii oraz sprzyja zbieraniu całościowych doświadczeń poprzez wspólne improwizowanie z grupą. Przyczynia się do odreagowania emocji dotyczących egzystencji uczestnika. Tak więc muzykoterapia stosowana jest w pracy indywidualnej lub grupowej.
Rodzaje muzykoterapii:-receptywna-słuchanie muzyki, polega na „wysłuchiwaniu celowo i odpowiednio dobranych utworów muzycznych w sposób swobodny lub zadaniowy, a następnie na przedyskutowaniu w grupie doznanych podczas wysłuchiwania utworów własnych przeżyć”(M.Kopacz). Realizowana jest ona poprzez stopniowe wprowadzanie muzyki ,zaczynając od utworu spokojnego i pomagającego nawiązać kontakt z uczestnikiem, następnie prowokującego do przeżywania silnych emocji, a kończąc na utworze neutralizującym poprzednie doznania. Dodatkowo stosuje się techniki projekcyjne, mające na celu uruchomienie procesów wyobrażeniowych na zasadzie indukcji wolnej lub kierowanej. Proces wyobrażeniowy na zasadzie indukcji kierowanej polega na realizacji wyobrażeniowej narzuconego tematu podczas słuchania odpowiednio dobranej do niego muzyki. Celem zastosowania tych technik jest umożliwienie słuchającemu ujawnienia uczuć skrywanych i często nieuświadomionych, a dotyczących traumatycznych przeżyć. Ten rodzaj muzykoterapii nastawiony jest przede wszystkim na modyfikowanie emocji i uaktywnienie wyobraźni. W twórczej resocjalizacji dąży do uruchomienia i wzmocnienia emocji filokreatywnych , wspomagających proces y twórcze nieprzystosowanych społecznie wychowanków.-aktywna-wykorzystywanie instrumentów oraz śpiewanie. Realizowane są tematyczne zajęcia instrumentalne, umożliwiające wyrażenie takich emocji ,jak gniew czy smutek. Muzykoterapia czynna stosowana jest najczęściej w formie grupowej . Wspólne śpiewanie czy wspólna gra na instrumentach muzycznych otwiera możliwości wpływania na integrację w grupie . Często stosowana jest procedura mająca charakter „rozmowy" dźwiękami , wyzwalanymi z różnych instrumentów . To jakim instrumentem posługuje się pacjent, w jaki sposób i z kim komunikuje się , pozwala uzyskać wiele informacji, z których może wynikać ważna wiedza o sobie . Ten rodzaj muzykoterapii charakteryzuje się atrakcyjnością organizacji zajęć i brakiem monotonności. W tym rodzaju oddziaływań muzyka służy jako stymulator wykonywania działań fizycznych, ruchowych, i intelektualnych.
Istotną rolę odgrywają również środki stosowane w muzykoterapii. Warto wspomnieć o cechach „zdrowej muzyki”, która nie zakłóca naturalnych procesów emocjonalnych i fizjologicznych. Taka muzyka powinna mieć rytm wolniejszy od uderzeń serca w ciągu minuty; nie może być głośniejsza niż 70 decybeli oraz powinna zawierać równowagę dźwięków.
Sesja w procesie muzyko terapeutycznym powinna przebiegać następująco:
Muzyka w oddziaływaniach resocjalizacyjnych.
Młodzież niedostosowana społecznie przejawia różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne , które są przyczynami nieskuteczności w radzeniu sobie z problemami życiowymi , w rozwiązywaniu pojawiających się w życiu konfliktów . W efekcie młodzież ta nie może zaspokajać swoich potrzeb , nie może realizować zadań życiowych , przeżywa uczucia smutku , rozżalenia , lęku . Przeżywa uczucia złości wobec innych ludzi , ma poczucie krzywdy , obwinia innych za swoje niepowodzenia . Zazwyczaj powoduje to liczne konflikty z otoczeniem . Nadmiar gniewu i agresji młodzi ludzie wyładowują w sposób często zagrażający społeczeństwu . Jednostki niedostosowane społecznie wymagają specjalnej opieki i pomocy , aby przywrócić je społeczeństwu . W resocjalizacji stosuje się różne metody i formy pracy z nieletnimi . Jedną z nich , choć dotychczas jeszcze rzadko stosowaną, jest muzykoterapia . Na modyfikację postaw nieletniego raczej większy wpływ mają czynniki działające na jego sferę emocjonalną aniżeli na intelektualną sferę osobowości. O wyborze motywów postępowania bardzo często decyduj ą emocje , a nie czynniki racjonalne .W tym też przypadku możemy zauważyć przydatność muzykoterapii w resocjalizacji . Muzyka w czasie jej odbioru praktycznie redukuje udział czynnika racjonalnego , koncentrując swe działanie na sferze emocjonalnej . Wpływając na emocje człowieka kształtuje tym samym jego psychikę i wzbogaca życie wewnętrzne . Muzyka oddziałuje na człowieka bez konieczności dużego wkładu intelektualnego z jego strony . Pozostaje to nie bez znaczenia dla możliwości wykorzystania jej w pracy z nieletnimi. Utwór lub jego fragment o możliwie jednoznacznym ładunku emocjonalnym , nastroju spełnia rolę stymulatora pobudzającego skojarzenia i fantazje . „Muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów dynamizujący i stymulujący , ożywiający fantazję , zaprowadzający rytm , synchronizacją i ład funkcji psychofizycznych ułatwiający ujawnienie własnego , ekspresyjnego zachowania się , wyrażania siebie. Muzyka posługuje się mową złożoną z semantycznych symboli brzmieniowych . W ten sposób komunikuje treści , których nie można przekazać za pomocą słów ani obrazów . Wywoływane przez nią reakcje umożliwiają wychowankom lepsze poznanie się . Nie jest jednak obojętne , jaki materiał muzyczny używa się w muzykoterapii biernej . Dobór materiału muzycznego powinien być adekwatny do określonej sytuacji .. Każdy człowiek jest inny , inaczej reaguje na różne sytuacje , dlatego też muzyka powinna być indywidualnie dobierana do każdego dziecka .. W zależności od swojej formy muzyka może łagodzić napięcie , usuwać lęk , koić i wpływać na poprawę nastroju , a także dostarczać potrzebnych podniet i silnie aktywizować wychowanka.
Terapia przez muzykę jako metoda wspomagająca proces resocjalizacji.
Odpowiednio stosowana muzyka wpływa na rozwój potencjałów człowieka, uwrażliwiając go i ukierunkowując jego aktywność. Terapia muzyką jest metodą wspomagającą rozwój potencjałów nieprzystosowanej młodzież.
Teoretyczne podstawy muzykoterapii wyrosły z dwóch różnych koncepcji , nazywanych szkołami, są to:
-szkoła amerykańska ( empiryczno kliniczna)- ogranicza się głównie do opisów zaobserwowanych przy stosowaniu muzyki różnych stylów działania, określana bywa jako farmakologia muzyczna.
-szkoła szwedzka- opiera się na psychoterapii, która widzi muzykoterapie jako centralną funkcje uczenia się, ( szkoła ta stworzyła zamknięty system, który zajmuje się fenomenem muzyki jako środkiem leczniczym). Terapia muzyka jest stosowana jako jedna z kompleksowych form wychowawczych w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo, niewidomymi , niepełnosprawnymi ruchowo oraz autystycznymi, stosuje się również w pracy resocjalizacyjnej z osobami umieszczonymi w zakładach karnych oraz osobami uzależnionymi od alkoholu, i środków psychoaktywnych.
Poziomy oddziaływania muzykoterapii według Natansona:
· poziom fizjologiczny związany z reakcjami organizmu ludzkiego na docierające bodźce
· poziom ustrojowy zorientowany na zachowanie wewnętrznej homeostazy organizmu
· poziom psychiczny, którego celem jest modyfikowanie i korygowanie zaburzeń psychologicznych i psychicznych
Cele wychowawcze i terapeutyczne muzykoterapii:
· aktualizacja lub korekta diagnozy
· odreagowanie negatywnych emocji, obniżenie poziomu lęku oraz napięcia mięśniowego
· poprawa samopoczucia, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, redukcja zmęczenia, wzmocnienie własnej wartości
· stymulacja rozwoju psychoruchowego
· relaksacji i mobilizacji organizmu
· uwrażliwienie kulturowe
· zmiana wadliwych zachowań psychofizycznych
· poprawa komunikacji interpersonalnej oraz umożliwienie integracji grupowej.
· muzykoterapia indywidualna- walorem terapii indywidualnej jest możliwość pełnego dostosowania działań terapeuty do potrzeb dziecka w danej chwili. Czasami jest to odzwierciedlenie zachowań dziecka przez powtarzanie jego czynności, czasami dostosowanie do nich muzyki np. w przypadku dzieci autystycznych. Dostosowujące działanie terapeuty może prowadzić do zmiany zachowań obciążających system nerwowy.
· Muzykoterapia grupowa- zawierająca zaprogramowany temat muzyczny i ukierunkowane są na projekcie przeżyć słuchaczy, dotyczących przyszłości, przeszłości i teraźniejszości, z uwzględnieniem aktualnej sytuacji poszczególnych osób lub grupy jako całości.
· Wychowanie muzyczne- jest to forma wprowadzania nieprzystosowanych społecznie wychowanków w świat kultury i wartości muzycznych. Muzyka może być formą porozumienia, odzwierciedlenia stanów psychicznych, rozmaitych sytuacji- językiem społecznej komunikacji.
Muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów, dynamizujący i stymulujący, ożywiający fantazję, wprowadzający rytm, synchronizację i ład funkcji psychofizycznych, ułatwiający ujawnienie własnego, ekspresyjnego zachowania się, wyrażania siebie.
Muzyko terapeuci mają do czynienia z :
· Muzyka jako środkiem oddziaływania
· Nieprzystosowanym społecznie wychowankiem jako podmiotem działania
Tworząc grupę terapeutyczną należy pamiętać :
· Że udział jest dobrowolny
· Składająca się z 10-12 osób
· Zajęcia początkowe to relacje osobowe wychowanków z wychowawca- terapeuta:
-ustalenie zasad, i reguł obowiązujących w trakcie zajęć, jak i po ich zakończeniu
-wychowankowie zapoznają się z formuła oddziaływań, oraz instrumentami i akcesoriami niezbędnymi do przeprowadzenia zajęć
Przebieg resocjalizacyjnych zajęć muzycznych
zajęcia muzyko terapeutyczne odbywają się według trzech etapów:
· 1) nawiązanie kontaktu z wychowankiem – polega on na słuchaniu przez wychowanków muzyki łatwej w odbiorze, o charakterze rozrywkowej. Ten rodzaj muzyki ma konstruować podstawy poczucia bezpieczeństwa oraz ułatwić nawiązanie kontaktów między prowadzącym zajęcia a wychowankiem
· 2). Realizacja wybranego tematu- polega na prezentowaniu celowo dobranego materiału muzycznego i wykonaniu określonych zadań przez osoby uczestniczące w sesjach . na tym etapie zaczynają ujawniać się stany emocjonalne wychowanków oraz poszerza się i pogłębia ich aparat poznawczy.
· 3). Dyskusja terapeutyczna i relacje zwrotne- jest faza skojarzeń i analiz stanów emocjonalnych i intelektualno-poznawczych wychowanków. Występuje tutaj głęboka refleksja i analiza dotychczasowego funkcjonowania psychologicznego i społecznego.
Zajęcia muzyko terapeutyczne prowadzone z osobami nieprzystosowanymi społecznie służą:
· zmniejszaniu poziomu agresji
· pomocy w rozwiązywaniu trudności w nawiązaniu kontaktów interpersonalnych
· obniżaniu poziomu napięć emocjonalnych
· relaksacji
· uwrażliwianiu oraz pogłębianiu postaw twórczych
· kreatywności
· uczeniu otwartości poznawczej
· poszerzaniu wartości estetycznych
Wychowanek, wobec którego stosuje się muzykoterapie, musi być zdiagnozowany w zakresie określonych parametrów osobowych, stanu zdrowia psychicznego i somatycznego, warunków życia, indywidualnych upodobań, gustów, tradycji oraz stosunku do muzyki, jak również analiza samego materiału muzycznego.
W doborze utworów muzycznych na potrzeby twórczej pracy resocjalizacyjnej uwzględnić należy potrzeby psychiczne wychowanka: potrzebę ukojenia i uspokojenia, ożywienia i mobilizacji do działania, czasem głębszego wstrząsu wyzwalającego ukryte myśli i uczucia.
Proces oddziaływania muzyki przebiega w dwóch fazach.
1). Pierwsza faza – polega na uzyskaniu retrospektywnego wglądu w siebie dzięki percypowanym dźwiękom i przezywaniu związanych z tym emocji. Uaktywnia się pamięć, wyobraźnia i system kojarzeń. W tej fazie słuchanie muzyki prowadzi do wewnętrznej konfrontacji własnych przeżyć i doświadczeń emocjonalnych z elementami myślenia o sobie i o innych ludziach. następuje częściowa zmiana nastawień poznawczych i oglądu samego siebie.
2). Druga faza oddziaływań muzyki na nieprzystosowanego społecznie wychowanka uruchamiane są u niego strukturalne czynniki i mechanizmy rozwojowe. Ćwiczenia muzyczne powodują dojrzalszy wgląd w siebie, wypracowanie nowych standardów percepcyjnych i autoprecepcyjnych. Powstają nowe sposoby funkcjonowania interpersonalnego i społecznego, które są zalążkami nowych parametrów tożsamości społecznej. Pod wpływem doznań muzycznych oraz związanych z nimi reakcji psychospołecznych nieprzystosowany społecznie wychowanek może zacząć modyfikować swoje cechy osobowe.
Muzykoterapia jest swoistą metodą terapeutyczną. Jest to metoda postępowania wielostronnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka. Poprzez różne elementy i rodzaje, zróżnicowane formy odbierania i uprawiania, muzyka wywiera leczniczy wpływ zarówno na dzieci, jak i osoby dorosłe. Nadrzędnym celem muzykoterapii jest pomaganie człowiekowi w aktualizowaniu pełnego potencjału ludzkiego
. Jest to proces leczenia muzyką, aby żyć.
Muzyka nade wszystko wzbudza emocje i kieruje nimi ( wzruszenie zachwyt) wpływa na stan pobudzenia psychomotorycznego oraz napięcia emocjonalnego. Może na przykład zaczarować strasznego potwora i odczarować go. Za jej pomocą można się pozbyć zmęczenia, trosk, kłopotów, pocieszyć i ukoić siebie i innych. Muzyka wpływa na nastrój, uspakaja, podnosi na duchu, ożywia stymuluje do aktywności. Wykorzystanie muzyki w procesie terapii polega na jej słuchaniu, odtwarzaniu utworu, a przede wszystkim na wspólnym tworzeniu jej, korzystając z określonych instrumentów, fletu, piszczałek, bębenka, lub przedmiotów takich jak : pokrywki , łyżki itd..
lidkaaaa