PRAWO FINANSOWE

Prawo finansowe – zagadnienie o charakterze ekonomicznym.

System finansowy z punktu widzenia ekonomicznego: mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między nie finansowymi podmiotami gospodarczymi w skład którego wchodzą: instrumenty finansowe, rynki finansowe, instytucje finansowe oraz zasady określające sposób ich funkcjonowania.

Instytucje finansowe – banki, instytucje ubezpieczeniowe.

Instytucje nie finansowe – przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, budżet, Skarb Państwa.

Struktura systemu finansowego:

I. Instrumenty finansowe – są to zobowiązania finansowe, czyli roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do drugich. Dla posiadaczy są to składniki majątku, a dla emitentów są to zobowiązania.

Zobowiązania mogą mieć charakter:

-                długu (wierzycielskie) – kredyty, depozyty, weksle,

-          udziału w majątku – akcje,

Kryterium wg którego przynoszą dochód:

-          stały dochód – obligacje,

-          zmienny dochód – akcje,

Kryterium czasu, jaki pozostaje od wystawienia do wykupu:

-          krótkoterminowe

-          średnioterminowe,

-          długoterminowe,

Instrumenty:

-          pieniężne,

-          kapitałowe,

Instrumenty pochodne:

-          rzeczywiste,

-          bazowe,

-          pochodne.

II. Rynki finansowe – gdzie odbywa się obrót finansowy instrumentami.

1.

-          pierwotny, gdzie powstają instrumenty finansowe,

-          wtórny, odsprzedaż istniejącego już instrumentu finansowego,

2. wielość nabywców:

-          rynek otwarty – na zasadzie aukcji,

-          rynek zindywidualizowany – bezpośrednie negocjacje między sprzedawcą, a kupującym – rynek kredytowy, depozytowy,

3. czasu:

-          rynek pieniężny – papiery wartościowe z terminem wykupu do 1 roku,

-          rynek kapitałowy – termin wykupu powyżej 1 roku.

Rynek pieniężny:

-          międzybankowy,

-          pozabankowy.

Rynek kapitałowy:

-          giełdowy, transakcje na giełdzie papierów wartościowych,

-          pozagiełdowy.

4. z punktu widzenia waluty wykorzystywanej na rynku:

-          denominowany w walucie krajowej,

-          walutowy, dewizowy.

5. wielkość transakcji dokonywanych instrumentami finansowymi:

-          hurtowe, rynek dużych transakcji,

-          detaliczne, rynek małych transakcji.

III. Instytucje finansowe – pośrednicy finansowi, podmioty ekonomiczne, firmy, przedsiębiorstwa, które charakteryzują się tym, że:

-          głównym przedmiotem ich działalności jest utrzymywanie instytucji finansowych i dokonywanie transakcji nimi,

-          są zazwyczaj dominującym składnikiem ich majątku, aktywów.

Instytucje finansowe dzielimy na:

1. tworzące własne instrumenty finansowe, w sposób aktywny zmieniają właściwości instytucji finansowych,

-          tworzące pieniądz, banki,

-          pozostałe instytucje, niedepozytowe instytucje finansowe.

2. nie tworzące własnych, dokonują obrotu instrumentami finansowymi, dystrybuują tymi instytucjami finansowymi.

IV. Zasady funkcjonowania systemu finansowego:

-          skodyfikowane w aktach prawnych,

-          nieskodyfikowane.

Oddziaływanie państwa na sferę finansową, funkcje:

- publiczne, utrzymywanie aparatu państwowego, porządku, bezpieczeństwa wewnętrznego, zewnętrznego,

- socjalne, zaspokajanie potrzeb zbiorowych – zdrowie, edukacja,

- gospodarcze, wpływ na całą gospodarkę (polityka makroekonomiczna) i poszczególne sektory gospodarki.

Sektor publiczny – jednostki jednorodne.

Sektor prywatny – zasada samofinansowania, maksymalizacja zysku.

Do sektora publicznego należą:

Gospodarka budżetowa:

Jednostki budżetowe, pokrywają wydatki bezpośrednio z budżetu państwa lub gminy, a uzyskane dochody odprowadzają do budżetu. Nie mają żadnych uprawnień do dysponowania gromadzonymi przez siebie dochodami.

Podstawowym parametrem finansowym jest dla nich bezwzględna wielkość przyznanego im limitu. ROZLICZAJĄ SIĘ METODĄ BRUTTO.

Do jednostek budżetowych zaliczamy:

-          urzędy administracji rządowej i gminnej,

-          sądy, prokuratury, zakłady karne,

-          jednostki organizacyjne MON, MSW,

-          szkoły podstawowe i średnie,

-          zakłady opiekuńczo-wychowawcze, szpitale, inne placówki służby zdowia, domy pomocy społecznej,

-          jednostki zarządu dróg publicznych,

-          parki narodowe.

Gospodarka pozabudżetowa:

Jednostki wyodrębnione organizacyjnie:

-          zakłady budżetowe,

-          gospodarstwa pomocnicze.

Jednostki wyodrębnione finansowo:

-          fundusze celowe,

-              środki specjalne.

Czym różnią się gospodarstwa pozabudżetowe od budżetowych?

Gospodarstwo pozabudżetowe ma prawo finansować swoje wydatki z własnych dochodów, a podstawowym elementem finansowania jest saldo otrzymywanych dotacji i wpłat na rzecz budżetu.

Zakład budżetowy – jednostka państwowa lub gminna, która prowadzi działalność gospodarczą na zasadach samowystarczalności i pokrywa swoje wydatki z uzyskanych dochodów, chociaż prawo budżetowe dopuszcza dofinansowanie zakładów budżetowych.

Nadwyżka finansowa z bieżącej działalności jest przejmowana przez budżet, a inwestycje finansowe takiego zakładu są finansowane z budżetu.

Zakłady budżetowe nie posiadają osobowości prawnej – PAP, MON, ośrodki szkolenia kadr, przedszkola, ZKM (z czego pokrywa wydatki? – z własnych dochodów), zakłady oczyszczania.

Gospodarstwa pomocnicze – działalność uboczna lub część podstawowa działalności budżetowej, wyodrębniona organizacyjnie z tej jednostki i finansowana z dochodów własnych. Dotacje z budżetu są kierowane rzadziej, niż do zakładów budżetowych.

Gospodarstwa pomocnicze odprowadzają do budżetu 50% zysku pozostającego po opłaceniu podatku dochodowego od osób prawnych, lecz nie muszą akumulować środków na inwestycję, ponieważ są one finansowane przez macierzyste jednostki budżetowe. W formie gospodarstw pomocniczych funkcjonują: warsztaty należące do szkół, zakładów karnych, czy jednostek wojskowych.

Środki specjalne – gromadzenie środków specjalnych wiąże się z tym, że dochody budżetu państwa, gminy związane z określonym rodzajem działalności jednostki budżetowej nie są odprowadzane bezpośrednio do budżetu, lecz są gromadzone na specjalnym rachunku, z którego pokrywa się te koszty działalności.

Finanse – to mechanizm współtworzenia i przepływu pieniądza, są to zasoby pieniężne i operacje tymi zasobami; normy prawne ich dotyczące.

Finanse publiczne – to publiczne zasoby pieniężne, operacje publiczne zasobami i normy prawne ich dotyczące.

Wyróżnia się fundusze publiczne:

1. budżet państwa (centralny),

2. budżety jednostek samorządowych,

3. fundusze celowe – tworzy się je w drodze przeniesienia z budżetu państwa do odrębnej instytucji finansowej jakiegoś zadania państwa, które w normalnym trybie byłoby finansowane z budżetu państwa. Zasady funduszowania określa się ustawowo, np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Bariera powstawania jest możliwość powstania tylko na mocy ustawy, a plan finansowy stanowi integralną część ustawy budżetowej (1991 r.).

Fundusz celowy jest planem dochodów i wydatków.

Rozróżnienie budżetu państwa i skarbu państwa 

Budżet państwa – strumienie środków finansowych a  nie zasoby majątkowe.

Skarb Państwa – prawa majątkowe państwa jako podmiotu uprawnień i obowiązków majątkowych, uczestnika obrotu cywilnego i działalności gospodarczej ora zarządu mieniem Skarbu Państwa prowadzącym ewidencję majątku ogólnonarodowego

Między sfera państwową, a budżetową następuje przesunięcie środków.

Geneza budżetu państwa – sięga feudalizmu. Wiąże się z oddzieleniem majątku publicznego od prywatnego;

-          kontrola nad dochodami,

-          kontrola nad wydatkami,

-          prawo do uchwalania budżetu,

-          uchwalany na jakiś czas

Budżet – zasób gromadzonych i rozdzielanych środków pieniężnych. Jest to zasób scentralizowany. W okresie roku. Ma charakter bezzwrotny, finansowy, ekonomiczny.

Dwa odrębne systemy (człony):

-          budżet państwa,

-          samorządu terytorialnego.

Szczeble:

-          wojewódzki – budżet państwa (wojewody) i samorządu terytorialnego,

-          powiatu,

-          gminy,

-          państwa (jeden budżet).

Budżet państwa – plan finansowy obejmujący dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa, uchwalany przez sejm na okres roku kalendarzowego zw. rokiem budżetowym w formie ustawy budżetowej.

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

1) organów: władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa,

2) sądów i trybunałów,

3) administracji rządowej.

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej "rokiem budżetowym".

Ustawa budżetowa zawiera także:

1) zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych,

2) plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych,

3) zestawienie dotacji dla państwowych agencji i fundacji z udziałem Skarbu Państwa,

4) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2, w podziale na poszczególne okresy realizacji,

5) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2a, w podziale na poszczególne okresy realizacji i źródła pochodzenia środków na ich realizację; w odniesieniu do programów zestawienie sporządza się według kategorii interwencji funduszy strukturalnych.

Dochodami budżetu państwa są:

1) podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych,

2) cła,

3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,

4) dywidendy,

5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego (po wejściu do UE),

6) wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,

7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej,

8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej,

9) opłaty od poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa,

10) odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej,

11) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa,

12) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych,

13) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych,

14) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa,

15) inne dochody publiczne.

Wydatki budżetu państwa przeznaczone są na:

1) realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli

i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały,

2) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,

2a) subwencje dla partii politycznych,

3) dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania

zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

4) dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,

5) dotacje na zadania określone ustawami,

6) współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków, o których

mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2 i 2a.

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio

nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.

Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:

1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

4) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

5) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Budżety jednostek samorządu terytorialnego – są rocznymi samorządowymi planami finansowymi zatwierdzanymi w formie uchwały budżetowej jednostki stanowiącej samorządu terytorialnego i wykonywanymi przez ich zarządy.