FINANSE – ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem ( podziałem ) zasobów pieniężnych. Do zjawisk finansowych zaliczamy tylko te, w których występuje pieniądz w postaci przepływających strumieni pieniężnych.
FUNKCJE:
Gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez władze publiczne.
- polityczne
- ekonomiczne
- fiskalne (zapewnienie dochodów)
- pozafiskalne:
a\ alokacyjne – część zasobów alokowane jest gosp. po przez finanse publiczne wskutek tego społeczeństwu dostarczone są dobra i usługi finansowane z funduszy publicznych i związane ze spełnianiem przez państwo działań publicznych i społecznych.
- redystrybucyjna
- stabilizacyjne (stymulacyjne)
Zadania publiczne z uwagi na swoje cechy naturalne nie mogą być realizowane przy zastosowaniu mechanizmu rynkowego i dyplomacji.
Zadania społeczne są nakierowane na zaspokajanie potrzeb indywidualnych, które mogłyby być zaspokajane przy użyciu mechanizmu rynkowego, rodziłoby to wiele niebezpieczeństw związanych z jego niesprawiedliwością np. opieka społeczna.
Gospod. finansowa obejmuje:
1.przygotowanie operacji pieniężnych,
2. faktyczna ich realizację
3. ewidencje i analizę tych operacji w przeszłości
Nauka finansów składa się z:
1.teoria finansów
2.nauka prawa finansowego
3.polityka finansowa
Prawo finansowe – ogół norm prawnych regulujących działalność finansową.
Polityka finansowa – polega na dokonywaniu wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gosp. finansowej, jak i sposobów.
ZJAWISKA FINANSOWE
Podział
- kryterium przedmiotowe
Þ Ekwiwalentne (wynagr. Za pracę, zakup, sprzedaż)
Þ Transfery (redystrybucyjne) (renty, zasiłki, dotacje)
Þ Usługi finansowe (kredytowe, ubezpiecz.)
- kryterium podmiotowe
Þ Fin. przedsiębiorstw, firm
Þ fin. ludności (gosp. dom.)
Þ fin. publiczne
Þ fin. banków i instytucji fin.
Þ fin. ubezpieczeń
POTRZEBA – uczucie braku i jego chęć zaspokojenia
Zaspokajanie potrzeb:
- prywatne (poprzez starania indywidualne)
- publiczne (poprzez aktywność państwa lub samorządu)
Potrzeby są ze swojej istoty nieograniczone, możliwości ich zaspokajania są za to ograniczone.
POTRZEBY
DOBRO(USŁUGA)
CZYNNIKI PRODUKCJI
(praca, ziemia, kapitał)
KATEGORIE DÓBR
- publiczne
- społeczne
- prywatne
KRYTERIA ROZRÓŻNIENIA
- użyteczności (kryterium społeczne)
- odpłatności (kryterium
ekonomiczne)
D.PRYWATNE – jest użyteczne dla jednej indywidualnej jednostki, finansowane z funduszów prywatnych
D.PUBLICZNE – jest użyteczne dla wszystkich, finansowane ze środków publicznych, dostępne odpłatnie lub za darmo. Klasyczne dobra publiczne nie mogą być finansowane z innych środków niż ze śr. publicznych. (wojsko)
D.SPOŁECZNE – z punktu widzenia społecznego daje korzyści dla jednej osoby. Celem prowadzonej polityki społecznej jest dostępne jak dobro publiczne (zdrowie, edukacja)
FINANSE PUBLICZNE A FINANSE PRYWATNE
I. państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi w zakresie dokonywania wydatków. W przypadku podmiotów prywatnych sytuacja jest odwrotna.
ATRYBUTY WŁADZTWA FINANSOWEGO:
1/ prawo do stanowienia i emitowania pieniądza jako środka płatności
2/ prawo do stanowieni i poboru dochodów publicznych
3/ prawo do dokonywania wydatków na realizację zadań państwa
II. finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo
III. fin. publ. zorientowane są na realizację interesu publicznego (ogółu), finanse prywatne służą gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych.
IV. finanse publiczne regulowane są normami prawnymi, zależą od ingerencji państwa. Fin. prywatne – o nich decyduje rynek.
V. ocena fin. prywatnych ma charakter zindywiduowany podmioty gosp. bezpośrednio odczuwają skutki swoich decyzji finansowych.
Ocena fin. publ. ma charakter polityczny
VI. skala (wielkość) fin. publ. jest nieporównywalna ze skalą fin. prywatnych. Operacje w zakresie fin. pryw. Nie mają z reguły wpływu na kształtowanie się równowagi finansowej państwa.
FINANSE PUBLICZNE –
Obejmują procesy związane z gromadzeniem śr. publicznych oraz ich rozdysponowaniem.
(ustawa z dn. 26/11/1998 o fin. publ. dz. U. Nr 155)
ZAKRES PRZEDMIOTOWY FIN. PUBL.:
1/ pobieranie i gromadzenie śr. publ.
2/ ich wydatkowanie
3/ finansowanie deficytu
4/ zaciąganie zobowiązań angażujących śr. publ.
5/ zarządzanie śr. publ.
6/ zarządzanie długiem publ.
ZAKRES WŁADZY PODMIOTOWY FIN. PUBL.:
1/ organizacja władzy publ. i jednostek organizacyjnych
> sektor fin. publ.
- sektor rządowy
2/ państwowe osoby prawne oraz inne jednostki państwowe organizacyjnie nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze śr. publ. w całości lub częściowo z wyjątkiem:
a\ przeds. państwowych
b\ banków państw.
c\ spółek prawa handlowego
ŚRODKAMI PUBL. SĄ:
1/ dochody publ.
a\ daniny publ. – są nieodpłatne, nieekwiwalentne
- podatki
- cła
- składki
b\ pozostałe dochody publ.
- opłaty
- dochody z mienia
- dochody ze sprzedaży rzeczy i praw oraz ze świadczenia usług przez jednostki sektora fin. publ.
- dochody ze sprzedaży praw nie stanowiąc przychodów
- spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej, inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów.
2/ bezzwrotne środki ze źródeł zagranicznych.
3/ przychody jednostek organizacyjnych i osób prywatnych, które są zaliczane do sektora fin. publ., pochodzące z działalności i innych źródeł.
4/ przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, pochodzące:
a\ ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych
b\ z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego
c\ ze spłat pożyczek udzielanych ze śr. publ.
d\ z otrzymanych pożyczek i kredytów
ROZCHODY PUBLICZNE:
a\ spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów
b\ wykup papierów wartościowych
c\ udzielone pożyczki
BUDŻET PAŃSTWA:
- plan finansowy państwa obejmujący zestawienie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów. Państwa ustalonym przez parlament na okres 1 roku kalendarzowego zwanego rokiem budżetowym. Odpowiedni do formuły prawnej (ustawa (uchwała budżetowa).
WYDATKI – suma dochodów pomniejszona o deficyt, zależą od:
- polityki państwa
- sytuacji międzynarodowej
- koniunktury gospodarczej
- postępu technicznego i cywilizacyjnego
PRZYCZYNY WZROSTU WYDATKÓW PUBLICZNYCH
- socjologiczne
- historyczne – spłata długu publicznego
- polityczne – zmiana roli państwa (ze stróża nocnego do roli opiekuńczej)
- społeczno – ekonomiczne – postęp techniczny
MARGINALISTYCZNE TEORIE WZROSTU:
1/ teoria dobrobytu – powinność maksymalizacji dobrobytu socjalnego i osiągnięcia poziomu z ostatniej jednostki socjalnej, która zrównuje się z kosztem kolejnej jednostki.
2/teoria Barana i Sweezy’ego
3/ teoria Wagnera – prawa wzrostu wydajności publicznej
wraz ze wzrostem dochodu na jednego mieszkańca, rosną wydatki publiczne
4/ efekt przemieszczenia się Peacoka i Wismana – wydatki publiczne rosną w czasie wojny, jest to wzrost skokowy i nie powracają do punktu wyjścia
5/ teoria intensyfikacji popytu na usługi publiczne – wydatki rosną szybciej niż PKB – zwiększony popyt na usługi
publiczne.
KLASYFIKACJA WG. FUNKCJI PAŃSTWA
- klasyczne
1. obrona narodowa
2. opieka społeczna
- socjalne – opieka społeczna
- ekonomiczne – ingerowanie w gosp.
Dzielimy je również na:
I. - bieżące – realizacja zadań aktualnych
- majątkowe – (przysporzenie majątku, inwestycyjne)
II. finalne – na zakup majątku, środków
- transferowe – przesunięcie produktu do innych podmiotów
III. stałe – ponoszone w roku poprzednim, te wydatki, do których państwo zostaje zobowiązane po przez inne ustawy.
- zmienne – nie ustalone
- sztywne – dług publiczny
IV. zwyczajne – podatki
- nadzwyczajne – emisja nowych obligacji
PODZIAŁ WG. FUNKCJI PAŃSTWA, WG. PRZEDMIOTU:
- obsługa długu publicznego
- gospodarka
- funkcjonowanie państwa jako całości
socjalno – kulturowe (sądownictwa, administracji, służby zdrowia, dyplomacji)
DOCHODY, PRZYCHODY
WYDATKI, ROZCHODY
DOCHODY PUBLICZNE:
1/ DANINY
- cło
- opłaty (opłata paszportowa)
2/ z mienia i praw majątkowych
- najmy, dzierżawy, dywidenda od zaangażowanego kapitału.
3/ pozostałe – składki FE, FC, FA, FGSP.
I. EKONOMICZNE
1/ dochody rzeczywiste – płyną z poza systemu finansów publicznych
dochody rozliczeniowe – przesunięcia do f. Lokalnych
2/ zwyczajne – finansowane ze zwykłych dochodów (stale finansowane nie zakłóca przebiegów gosp.)
nadzwyczajne – nie p. stale.
II. PRAWNE:
a\ bezzwrotne – podatki, opłaty, cła
b\ zwrotne – pożyczki, kredyty
a\ przymusowe – podatki, wykorzystać aparat przymusu
b\ dobrowolne – nabycie obligacji, udzielenie kredytu, pożyczki, darowizny
a\ zasadnicze – dostarczyć podatki finalne władzom publicznym
b\ uboczne – grzywny, kary, mandaty
a\ ogólne – pobierane od ogółu jednostek
b\ indywidualne – odnoszą się do konkretnej jednostki
a\b\ odpłatne \nieodpłatne– czy trzeba spełnić kontr świadczenie czy też nie.
III. ORGANIZACYJNE
a\ państwowe – (centralne)
VAT, akcyza, podatek od gier
b\ samorządowe (lokalne) –spadki, darowizny, nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych
ŹRÓDŁA:
- od osób fizycznych
- od osób prawnych
NIPODATKOWE DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA:
- wydatne fiskalnie
a\ dochody jednostek budżetowych
b\ wpłaty z zysku NBP
c\ cła
- dywidendy i wpłaty z zysku
- pozostałe dochody niepodatkowe
CŁO – świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, nieodpłatnym i bezzwrotnym.
Funkcje:
A\ fiskalna – zasila budżet państwa
B\ protekcjonistyczna – stanowią instrument ochrony polityki państwa (prze konkurencją)
C\ cenotwórcza
Ze wzg. Na ruch towarów
A\ tranzytowe (przewozowe) – nie pobierane
B\ wywozowe – stosowane w krajach 3 – go świata
C\ przywozowe – samochody
Cła ekonomiczne – stanowią instrument polityki społecznej
Po za tym: odwetowe, wyrównawcze, antydampingowe – nie sprzedawać po niżej kosztów produkcji (eliminacja konkurencji), prohibicyjne – całkowicie eliminować import danego towaru
ROZWÓJ BUDŻETU – czynniki wpływające
a\ rozwój stosunków towarowo – pieniężnych
b\ oddzielenie majątku państwa od majątku prywatnego
c\ rozwój parlamentaryzmu
d\ rozwój funkcji socjalnych państwa
e\ rozwój gosp. funkcji państwa
FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA:
1/ ogólne (polityczna, ekonomiczna, prawna)
2/ finansowe (fiskalna, redystrybucyjna, stymulacyjna, ewidencyjno – kontrolna)
GOSP.BUDŻETOWA POLEGA NA:
a\ planowaniu budżetowym
b\ gromadzeniu dochodów budżetowych
c\ dokonywaniu wydatków budżetowych
d\ kontroli przestrzegania dyscypliny finansowej
FORMY ORG. – PRAWNE GOSP. BUDŻETOWEJ:
- jednostki budżetowe
- zakłady budżetowe
- gosp. pomocnicze
- śr. specjalne
- fundusze celowe
- jednostki org. Prowadzące działalność na zasadach szczególnych
ZASADY GOSP. BUDŻETOWEJ:
1/ zasada zupełności – (budżetowania brutto) budżet ujmuje wszystkie dochody i wydatki państwa. Wszystkie podm. Państwowe wchodzą do budżetu, całością wydatków i dochodów. Realizują ja tylko
jedn. Budżetowe.
2/ zasada jedności materialnej – polega na tym, że budżet jest traktowany jako jedna pula środków, czyli gromadzone środki nie są celowo powiązane z wydatkami.
3/ zasada jedności formalnej – polega na tym, że całość dochodów i wydatków jest prezentowana w jednym akcie prawnym.
4/ zasada szczegółowości – ściśle łączy się z zasadą stabilizacji. Budżet to nie tylko globalne ujęcie dochodów i wydatków ale także odpowiednio szczegółowo.
5/ jawności
6/ równowagi budżetowej
oraz: przejrzystości, realności, uprzedniości, operatywności, gospodarności, jednorodności, polityczności.
Klasyfikacja budżetowa opiera się na:
- częściach (poszcz. Województwa)
- działach (gosp., rolnictwa)
- rozdziałach
- paragrafach
CZĘŚCI – odpowiadają kryterium podmiotowemu i są to centralne i naczelne organy państwa
DZIAŁY – administracji rządowej
BRANŻE: gosp. narodowej,
Branże podmiotów gosp.
- rolnictwo, leśnictwo.
ROZDZIAŁY – stanowi albo grupę jednostek organizacyjnych, albo może to być konkretna działalność.
PARAGRAFY – wskazuje konkretne źródła przychodów, rozchodów, wydatków (obecnie może to być składka na fundusz pracy)
SPECJALIZACJE:
1/ RZECZOWA – polega na ujmowaniu dochodów wg. źródeł, natomiast wydatków wg. przeznaczenia.
2/ ILOŚCIOWA – dochody w budżecie ujemne traktowane są jako minimalne a wydatki jako max.
3/ CZASOWA – ujęte w budżecie dochody i wydatki mogą być realizowane tylko w roku budżetowym.
ŚR.SPECJALNE – ŚR. GROMADZONE PRZEZ JEDNOSTKI BUDŻETOWE ODREBNYCH RACHUNKÓW BANKOWYCH
1/ gromadzenie może odbywać się na podstawie ustaw
2/ darowizn przekazowych w postaci pieniężnej (spadki) na rzecz jednostki dochodowej
3/z tytułu odszkodowań lub wpłat za uszkodzone lub utracone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd lub użytkowanie
4/ z tytułu sprzedaży zapasów śr. materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych
DOCHODY JEDNOSEK BUDŻETOWYCH:
1/ MSZ – opłaty konsularne
2/ sądy – kary, grzywny, opłaty sądowe
3/ finanse – udzielone pożyczki (odsetki), również od kredytu, sprzedaż obligacji
4/ administracja – udzielone koncesje
WPŁATY Z ZYSKU NBP:
- udzielenie kredytu: refinansowy, redyskontowy, lombardowy – udzielany bankom komercyjnym
(rezerwa obowiązkowa –część pieniędzy, których bank nie może wykorzystać np.. na udzielenie kredytu
- obroty papierami wartościowymi
- pobranie prowizji przy emisji obligacji skarbowych
Pozostałe – zasilające izby skarbowe z tytułu:
- kary, grzywny, zapisy, darowizny, odsetki od zaległych zobowiązań, dywidendy i wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych lub udziału w spółkach
FUNDUSZ CELOWY – fundusz, który został powołany przed dniem wejścia w życie ustawy o finansach (1/01/99), jego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki z wyodrębnionych zadań. Obecnie istnieje 20 funduszy celowych, z których 13 stanowi część ustawy budżetowej.
Fund. Emeryt.(składka)
19,52% pracod. 50%
pracow. 50%
fund rentowy – 13%
prac.50% pracod.50%
fund. Chorob. – 2,45% - pracownik 100%
fund. Wypadkowy 1,61%
- pracodawca 100%
fund. emeryt – rentowy
fund. Prewencji – rehabilitacji
fundusz administracyjny – pokrywa koszty obsługi ubezpieczeń społecznych
ich dysponentem (tych trzech) są KRUS – y
FUNDUSZ PRACY – trzy główne źródła dochodu:
- obowiązkowe składki płacone przez pracodawców – w 99r. Było to 2,45% podst. wymiaru składki na ubezpieczenie
- dotacje z budżetu państwa
- oprocentowanie środków na rachunku bankowym
DYSPONENTAMI W WYDATKOWANIU ŚRODKÓW SĄ URZĘDY PRACY
Przeznaczane są one na:
- zasiłki dla bezrobotnych i składki na ubezpieczenie społeczne – 75%
- aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu – roboty publiczne, rozpoczęcie działalności gosp., na tworzenie nowych miejsc pracy, finansowanie przyuczenia, przekwalifikowywanie (kursy, szkolenia), wydatki związane z przygotowaniem zawodowym młodzieży.
FUNDUSZ GWARANTOWANYCH ŚWIADCZEŃ PRACOWNICZYCH – składki płacone przez pracowników(0,08%)
PAŃSTWOWY FUNDUSZ KOMBATANTÓW – w 100% finansowany z budżetu państwa
FUNDUSZ ALIMENTACYJNY – ponad 85% finansuje budżet państwa. FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSP. WODNEJ
PAŃSTW. FUNDUSZ REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
(PEFRON)
- odsetki od udzielanych pożyczek (dochody)
- jest osobowością prawną
Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych.
Fundusz Promocji Twórczości
Fundusz Gospodarki Zasobów Geodezyjnych i Kartograficznych (sprzedaż map)
Kasy Chorych – ma odrębność prawną. Jest to instytucja samorządowa (branżowa). Finansują ochronę zdrowia.
Przychody: składki na ubezpieczenie zdrowotne (do końca 2000r. Skł.7,5% od 01/01/01 składka wynosi 7.75%)
- dochody z lokat i papierów wartościowych
- odsetki od nieterminowych skł.
- darowizny, zapisy w formie pieniężnej
- środki związane z wyrównywaniem finansowym między kasami
- środki z budżetu państwa na tzw. zadania zlecone (przez Ministerstwo Zdrowia)
STRUKTURA PODMIOTOWA:
- Budżet Państwa
- Fundusze Celowe
- budżety
- kasy chorych
- gosp. pozabudżetowa
STRUKTURA DOCHODOWA:
- budżet państwa ponad 50%
- fundusze celowe 26%
- budżety samorządu terytorialnego 12%
- kasy chorych 7%
STRUKTURA WYDATKOWA:
- fundusze celowe 37%
- budżet państwa 27%
- budżety sam. teryt. 22%
- kasy chorych 8%
BUDŻET PAŃSTWA / JEDNOSTKI SAM. TERYT.
1/ plan finansowy państwa/JST
2/ zestawienie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów
3/ plan roczny
4/ odpowiednia formuła prawna (ustawa, uchwała budżetowa)
Cechy stałe:
- świadczenie na rzecz podmiotu prawa publicznego (państwa lub samorządu terytorialnego), jednostronnie przez ten podmiot ustalone, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym
Cechy zmienne: (elementy techniki podatkowej)
1/ podmiot opodatkowania
a\ czynny (państwo, samorząd) – ustanawia podatki i je pobiera
b\ bierny – ten kto płaci podatki
· podatnik – formalny (na mocy prawa) - rzeczywisty (ten kto ponosi rzeczywisty ciężar opodatkowania
CIĘŻAR EKONOMICZNY – dochód lub majątek podatnika uległ zmniejszeniu na skutek zapłacenia podatku.
W rezultacie PRZEŻUCALNOŚCI PODATKOWEJ dochodzi do rozdzielenia podatnika formalnego od rzeczywistego.
FORMALNY (sprzedawca) – RZECZYWISTY (KUPUJĄCY)
· płatnik – oblicz podatek, pobiera i odprowadza do Urzędu Skarbowego
· inkasent – pobiera i odprowadza podatek na rzecz fiskusa
2/ przedmiot opodatkowania
(podatek od nieruchomości, od darowizn, akcyzowy)
Podstawą opodatkowania jest ilościowy lub wartościowy wyraz przedmiotu opodatkowania.
a\ ustalenie podstawy (M)
b\ określenie stawki (t)
c\ obliczenie kwoty podatku (T)
3/ podstawa opodatkowania –
-KUMULACJA PODATKOWA – łączenie podstaw opodatkowania w celu zwiększenia lub zmniejszenia ciężaru podatkowego
4 płaszczyzny kumul...
gosicka