finanse publiczne 2.doc

1.              Pojęcie podatku, opłaty, podatnika, płatnika, inkasenta, obowiązku, zobowiązania

1.              podatek to publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, wynikające z ustawy podatkowej;

2.              opłata jest daniną odpłatną, której zasadniczą cechą jest bezpośrednie powiązanie z wzajemnym świadczeniem organu publicznego; z uiszczeniem opłaty wiąże się zazwyczaj określona czynność, której osoba zobowiązana do zapłaty oczekuje od organu publicznego bądź jest zobligowana do korzystania z tej czynności w związku z zaistniałą sytuacją; opłaty dzieli się na dwie grupy: administracyjne – opłaty za czynności urzędowe oraz użytkowania – opłaty za świadczenie usług;

3.              podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która na mocy ustawy podlega obowiązkowi podatkowemu;

4.              płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która obowiązana jest do obliczenia oraz pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go organowi podatkowemu w ustawowo określonym terminie;

5.              inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która obowiązana jest do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go organowi podatkowemu w ustawowo określonym terminie;

6.              obowiązek podatkowy to nieskonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie; ma on charakter generalny, ponieważ wyznacza w sposób ogólny ze względu na podmiot i abstrakcyjny ze względu na zachowanie się danego podmiotu obowiązki podatnika, które wynikają z Konstytucji; jeśli podatnik zachowa się w sposób przewidziany w ustawie o danym podatku, to wówczas powstaje w sposób samoistny indywidualny obowiązek podatkowy;

7.              zobowiązanie podatkowe jest to wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego; aby zespół obowiązków i uprawnień określonych w indywidualnym obowiązku podatkowym przekształcił się w zobowiązanie podatkowe niezbędne jest obliczenie podatku; formą konkretyzacji jest deklaracja podatkowa złożona przez podatnika, dokonanie wpłaty albo decyzja wymiarowa

2.              Cechy podatku

1.              nieodpłatność podatku polega na tym, ze podmiotowi, który go uiścił, nie przysługuje z tego tytułu roszczenie wzajemnego świadczenia ze strony państwa;

2.              przymusowość odróżnia podatek od świadczeń dobrowolnych, pomiędzy podmiotem zobowiązanym do płacenia podatku a podmiotem uprawnionym do jego nakładania istnieje stosunek podporządkowania; obowiązek świadczenia podatku może być wyegzekwowany przez organy adm. finansowej państwa;

3.               bezzwrotność sprowadza się do tego, że zapłacony podatek nie podlega zwrotowi; wyjątki od tej zasady dotyczą sytuacji, w których został on nieprawidłowo obliczony i zawyżony lub jeśli nałożono go w sposób niezgodny z obowiązującymi regulacjami prawnymi;

4.              jest on nakładany i ustalany jednostronnie przez państwo, co oznacza, że decyzję w sposób samodzielny podejmują organy stanowiące, a podatnik nie ma wpływu na wysokość obciążenia z tego tytułu;

5.              ma charakter pieniężny

3.              Elementy konstrukcyjne podatku:

1.              przedmiotem podatku jest określona sytuacja faktyczna lub prawna, z zaistnieniem której przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku przez podmioty w takiej sytuacji się znajdujące; wyróżnia się dwa typy przedmiotu podatku – ciągły (np. posiadanie majątku) lub powtarzalny (np. dochody);

2.              podmiotem podatku jest zarówno ten, kto podatek ustanawia i pobiera na swoją rzecz, jak i ten, kto jest zobowiązany do jego zapłacenia; wyróżnia się dwa typy podmiotu podatku: czynny – podmiot pobierający na swoją rzecz podatek lub dla którego podatek jest pobierany oraz bierny – podmiot zobowiązany do uiszczenia podatku; jest on określany jako podatnik; biernym podmiotem podatku może podatnik formalny (ten, kto jest formalnie zobowiązany do zapłacenia podatku) lub rzeczywistym (jeżeli podatnik ponosi ekonomiczny ciężar podatku)

3.              podstawa opodatkowania nazywana jest także podstawą wymiaru podatku; jest to ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot podatku; podstawę opodatkowania ustala się bądź szacunkowo (ryczałtowo) bądź w sposób ścisły (np. na podstawie ksiąg handlowych), w sposób przewidziany przepisami; może być wyrażona w pieniądzu lub w jednostkach fizycznych;

4.              stawka podatkowa jest to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania, która wyrażana jest kwotowo lub stosunkowo;

5.              ulga podatkowa polega na zmniejszeniu istotnych elementów konstrukcji podatku, czyli podstawy opodatkowania bądź stawek podatkowych lub samej kwoty podatku; ma ona charakter niesamoistny, bowiem pozostaje w ścisłym związku z podstawowymi elementami podatku;

6.              zwolnienia podatkowe polegają na wyłączeniu określonych, istotnych elementów konstrukcji podatku i oznaczają redukcję zakresu podmiotowego (zwolnienia podmiotowe) bądź zakresu przedmiotowego (zwolnienia przedmiotowe) podatku;

4.              Systematyka podatków: majątkowe, dochodowe, pośredni, bezpośrednie

1.              podatki majątkowe związane są z posiadaniem lub przyrostem majątku; podatki obciążające majątek mają charakter podatków rzeczywistych lub nominalnych; obydwa wymierzane są od posiadania majątku, podatek majątkowy rzeczywisty opłacany jest z majątku i uszczupla jego substancję, a podatek majątkowy nominalny opłacany jest z dochodów podatnika; podatek od przyrostu majątku obciążają bądź to przyrost substancji majątkowej w sensie fizycznym (przyrost rzeczywisty), bądź to przyrost wartości majątku bez zwiększenia jego rozmiarów fizycznych (np. zwyżka cen nieruchomości);

2.              podatki dochodowe dzielą się na jednostopniowe oraz dwustopniowe; w przypadku podatków dwustopniowych najpierw opodatkowuje się przychody podatnika, czyli sumę wpływów osiąganych przez niego bez potrącenia kosztów ich uzyskania, a następnie dochód, czyli nadwyżkę przychodu nad kosztami jego uzyskania; dochód może być obłożony jednym podatkiem lub kilkoma, jeśli dochód pochodzi z różnych źródeł;

o        opodatkowanie jednostopniowe ma postać podatku przychodowo-dochodowego, czyli takiego, którego  przedmiot nie jest  jednoznacznie określony  przez ustawodawcę, a w jego konstrukcji można się doszukać  elementów charakterystycznych dla podatków dochodowych,  przychodowych, a nawet  majątkowych (nalicza się je od dochodów brutto) lub podatkiem dochodowym;

3.              podatki pośrednie i bezpośrednie wyróżnia się w oparciu o cztery kryteria:

o        technikę poboru podatku – podatkami bezpośrednimi są te, które płacą podmioty bezpośrednio zobowiązane do tego przez państwo, a pośrednimi te, które płacą podmioty nie zobowiązane do tego bezpośrednio;

o        sposób nałożenia – podatki bezpośrednie wymierzane są na podstawie stałych przepisów, a pośrednie na podstawi taryf podatkowych uwarunkowanych zdarzeniami nie dającymi się przewidzieć;

o        przerzucanie podatku – podatkami bezpośrednim są te, które nie mogą lub nie powinny być przerzucane, a pośrednimi te, które nadają się do przerzucenia; przerzucenie może być ustawowe (gdy jest nakazane lub dozwolone) lub faktyczne, a także całkowite (dotyczy całego ciężaru podatkowego) lub częściowe; w związku z tym wyróżnią się przerzucanie w przód – powodujące wzrost ceny zbywanych przez podatnika towarów lub usług oraz przerzucanie w tył – powoduje obniżenie cen nabywanych przez podatnika towarów i usług;

o        zdolność płatniczą – podatkami bezpośrednimi są podatki nakładane wprost na źródło, a pośrednimi – na obrót ujawniający zdolność płatnicza podatnika;

5.              Rodzaje stawek podatkowych oraz znajomość stawek podatkowych

1.              jednym z najważniejszych sposobów podziału stawek podatkowych jest podział na stawki kwotowe oraz stosunkowe; stawki kwotowe występują wówczas, kiedy podstawa opodatkowania wyrażona jest w jednostkach niepieniężnych – stawka wyraża kwotę przypadającą na jednostkę podstawy opodatkowania, np. 5 zł od 1 metra kwadratowego; stawki stosunkowe mogą być stosowane tylko wtedy, gdy podstawa opodatkowania ujęta jest w jednostkach pieniężnych; stawki stosunkowe przybierają postać stawek procentowych, ułamkowych i wielokrotnościowych;

2.              stawki w danym podatku mogą mieć charakter stały oraz zmienny (ruchomy):

o        stawka stała to stawka, która nie zmienia się, gdyż jej wysokość nie jest zależna od rozmiarów podstawy opodatkowania; kwota podatku rośnie tyle razy, ile razy rosną rozmiary podstawy opodatkowania; jest to opodatkowanie proporcjonalne;

o        stawki zmienne tworzące skalę podatkową, to stawki zmieniające się w miarę zmieniania się podstawy opodatkowania;

3.              wyróżnia się dwa rodzaje skal podatkowych – skalę progresywną i skalę regresywną;

o        skala progresywna to skala, w której w miarę wzrostu podstawy opodatkowania stawki podatkowe rosną; powoduje to, że kwota podatku rośnie szybciej niż kwota podstawy opodatkowania; odmianą skali progresywnej jest skala degresywna;

o        skala regresywna to skala, w której w miarę wzrostu podstawy opodatkowania stawki podatkowe maleją;

o        są one podstawowymi rodzajami skal podatkowych, choć w niektórych systemach podatkowych wyróżnia się skale mieszane;

4.              skala progresywna może być zbudowana na zasadzie progresji całościowej (globalnej) albo progresji odcinkowej (ciągłej, składanej); w przypadku progresji całościowej podatek oblicza się w ten sposób, że odpowiednią stawkę podatkową stosuje się do całej podstawy opodatkowania;

o        progresja odcinkowa polega na stosowaniu odpowiednich stawek do odpowiednich odcinków podstawy opodatkowania, a kwotę podatku stanowi suma tak obliczonych składników;

...