skrypt6 sciaga.doc

IV. Prawo bankowe

BANK – banki są pośrednikami finansowymi, których zadaniem jest równoważenie popytu i podaży środków pieniężnych. Przyjmują one środki pieniężne od podmiotów posiadających ich nadmiar w zamian za obietnicę późniejszego zwrotu tych środków wraz z wynagrodzeniem. Zgromadzone środki pieniężne banki udostępniają podmiotom odczuwającym brak tych środków, w zamian za obietnice ich późniejszego zwrotu wraz z wynagrodzeniem. Mają więc funkcję oszczędnościową i kredytową. Wyróżnia się także funkcję rozliczeniową (obsługiwanie obiegu pieniężnego).
Początki banków już w średniowieczu, najstarsze banki nowożytne powstały we Włoszech i Holandii. Obecnie mamy do czynienia z definicją legalną banku na gruncie ustawy prawo bankowe:
Art. 2. Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
W odniesieniu do banków mamy ograniczenie swobody gospodarczej à do prowadzenia banku potrzebne jest zezwolenie (koncesja) Mamy też element ryzyka gospodarczego, z tego względu wynika potrzeba koncesjonowania. Elementem składowym definicji jest osobowość prawna (osoba fizyczna nie może być bankiem), oceniana według przepisów kodeksu cywilnego. Osobowość prawną banki nabywają na podstawie przepisów ustawowych (Art. 12. Banki mogą być tworzone jako banki państwowe, banki spółdzielcze lub banki w formie spółek akcyjnych.):
- ustawa prawo bankowe
- ustawa o Narodowym Banku Polskim
- ustawa o  listach zastawnych i bankach hipotecznych
- ustawa prawo spółdzielcze (banki spółdzielcze)
- bank w formie spółki akcyjnej – ksh + prawo bankowe à działający na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wymagają dwóch rodzajów zezwoleń à na utworzenie banku i na rozpoczęcie działalności.
Ze względu na siedzibę dzielimy banki na: krajowe i zagraniczne.
Ze względu na cele: banki o charakterze zarobkowym i banki realizujące inne cele.
Ze względu na zakres usług: banki uniwersalne i banki wyspecjalizowane.
Ze względu na zakres działania oraz miejsce w systemie bankowym: bank centralny i banki operacyjne.
Bank jest obowiązany do utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju działalności, w sposób zapewniający wykonanie wszystkich zobowiązań pieniężnych zgodnie z terminami ich płatności.

CZYNNOŚCI BANKOWE:
Brak definicji legalnej, mimo iż na gruncie okresu 20-lecia istniała. Inne ustawodawstwa nie znają pojęcia odpowiedniego polskim czynnościom bankowym, z tego też względu trudno szukać definicji. Polski ustawodawca definiuje przez wymienienie czynności bankowych w art. 5. Banki wykonują usługi finansowe, w ramach tych usług zawiera się pojęcie węższe à czynności bankowe. Trzeba też zwrócić uwagę na to, że podmioty dokonujące czynności bankowych korzystają ze szczególnego uprawnienia  do egzekwowania (tzw. bankowy tytuł egzekucyjny).
Na gruncie art. 5 wyróżniamy dwa rodzaje czynności bankowych:
a) sensu stricto
b) sensu largo (względne) à stają się czynnościami bankowymi, przez fakt dokonywania ich przez bank (udzielanie pożyczek, obrót wekslowy, dewizowy)
ad a) dostrzega się ewolucję katalogu tych czynności, ich zestawienie różni się od pierwotnie założonego w ustawie, dzieje się tak dlatego, że prawo bankowe w Polsce jest wciąż dziedziną rozwojową, doganiamy ciągle Zachód. Czynności te to
- realizacja umowy rachunku bankowego (a vista lub terminowe)
- kredyt
- udzielanie gwarancji bankowych
- otwieranie i prowadzenie akredytywy (obecnie traktuje się ją jako szczególną instytucję finansową banku, ale także jako bezgotówkową formę rozliczania, jej funkcjonowanie w obrocie międzynarodowym opiera się na zwyczaju, a nie na prawie pozytywnym)
- emisja papierów wartościowych
- wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego
- wykonywanie innych czynności, które odrębne ustawy powierzają bankom (fundusze emerytalne – depozytariusz)
ad b) czynności bankowe sensu largo to: udzielanie pożyczek pieniężnych, operacje wekslowe i czekowe, wydawanie kart płatniczych, nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, wykonywanie czynności związanych z emisją papierów wartościowych, obrót dewizowy, depozyt)
Placówki pocztowe – tutaj mamy wyjątek co do prowadzenia rachunków à tzw. książeczki wkładowe!
Banki mogą także dokonywać czynności i świadczyć usługi nie będące czynnościami bankowymi à art. 6 wymienia ich katalog (np. doradztwo finansowe, obrót nieruchomościami, obrót papierami wartościowymi). Banki rzadko wykorzystują te dodatkowe możliwości. Pojawia się problem leasingu à czy jest to czynność bankowa, czy czynności innego rodzaju – doktryna jest podzielona.

DEFINICJE PRAWA BANKOWEGO:
1) karta płatnicza - karta identyfikująca wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniającą do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu - także do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu.
Dokonywany bywa podział na kartę debetową i kredytową – w obu przypadkach użytkownik w chwili płatności nie dysponujący gotówką może zaciągnąć zobowiązanie – zadłużenie o charakterze kredytowym – z finansowego punktu widzenia ten podział jest bez różnicy.
2) pieniądz elektroniczny – nie zdefiniowano expressis verbis à wymieniono cechy, które musi posiadać pieniądz elektroniczny aby mógł być wprowadzony do obrotu. Pytanie o klasyfikację pieniądza elektronicznego? Odpowiedź sporna à wskazuje się, że można go uznawać za surogat pieniądza gotówkowego (wartość pieniężną stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych). Warunki z definicji ustawowej:
a)    jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,

b)    jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,

c)    jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji (nie może służyć do rozliczeń tylko między dwoma podmiotami!)

d)    na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne,

3) instytucja kredytowa – stanowi odstępstwo od reguły, że czynności bankowe sensu stricto dokonywane są tylko przez bank. Jest to podmiot mający swoją siedzibę za granicą Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wydawaniu pieniądza elektronicznego. Jest to definicja szersza stworzona pod kątem przepisów UE, które nie posługują się pojęciem banku. Wydaje się, że pojęcie banku jest pojęciem węższym niż instytucji kredytowej. Pojęcie instytucji kredytowej obejmuje inne jednostki uprawnione do udzielania kredytów: np. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe.
4) instytucja finansowa - podmiot niebędący bankiem ani instytucją kredytową, którego podstawowa działalność będąca źródłem większości przychodów polega na wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie: obrotu akcjami, obrót wierzytelnościami, udzielaniu pożyczek ze środków własnych (bank ze środków cudzych), udostępnianie środków majątkowych na podstawie leasingu, usługi związane z transferem środków pieniężnych, emitowanie instrumentów płatniczych i administrowanie nimi.
5) holding - grupę podmiotów, w której pierwotnym podmiotem dominującym jest instytucja finansowa, a w skład grupy wchodzą wyłącznie lub w większości banki, instytucje kredytowe lub instytucje finansowe, przy czym przynajmniej jednym podmiotem zależnym jest bank krajowy, bank zagraniczny lub instytucja kredytowa;
podmiot dominujący -  rozumie się przez to podmiot w sytuacji, gdy alternatywnie:

a)    posiada większość głosów w organach innego podmiotu,

b)    jest uprawniony do powoływania lub odwoływania większości członków organów zarządzających innego podmiotu,

c)    więcej niż połowa członków zarządu drugiego podmiotu jest jednocześnie członkami zarządu, prokurentami lub osobami pełniącymi funkcje kierownicze pierwszego podmiotu bądź innego podmiotu pozostającego z tym pierwszym w stosunku zależności;

Podmiotem dominującym jest także podmiot, który w ocenie Komisji Nadzoru Bankowego może w inny sposób wywierać znaczący wpływ na inny podmiot,
podmiot zależny - podmiot, w stosunku do którego inny podmiot jest podmiotem dominującym, przy czym wszystkie podmioty zależne od tego podmiotu zależnego uważa się również za podmioty zależne od pierwotnego podmiotu dominującego.
Oświadczenia woli związane z dokonywaniem czynności bankowych mogą być składane w postaci elektronicznej. Dokumenty związane z czynnościami bankowymi mogą być sporządzane na elektronicznych nośnikach informacji, jeżeli dokumenty te będą w sposób należyty przetwarzane i zabezpieczone. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, uznaje się, że czynność dokonana w formie elektronicznej spełnia wymagania formy pisemnej także wtedy, gdy forma została zastrzeżona pod rygorem nieważności.

Podstawowe zagadnienia związane z tworzeniem banków:
Ustawa stanowi, iż banki mogą być tworzone jako:
- banki państwowe (obecnie jedynym państwowym bankiem komercyjnym jest Bank Gospodarki Krajowej początkowo traktowany jako bank rozliczający zobowiązania likwidowanych banków, obecnie wraz z NBP uczestniczący w kasowej obsłudze budżetu)
- banki spółdzielcze (założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej dla założenia spółdzielni – liczby te określa prawo spółdzielcze, bank taki jest spółdzielnią i w zakresie nieuregulowanym przepisami prawa bankowego stosuje się prawo spółdzielcze)
- banki w formie spółek akcyjnych. (założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej niż 3, do utworzenia i funkcjonowania banków w formie spółek akcyjnych w zakresie nieuregulowanym prawem bankowym stosuje się przepisy kodeksu spółek handlowych)
Tryb postępowania związanego z tworzeniem każdego rodzaju banku, z wyjątkiem banku państwowego obejmuje dwa etapy:
- uzyskanie przez założycieli zezwolenia na utworzenie banku, po otrzymaniu zezwolenia może nastąpić zorganizowanie banku i jego rejestracja, jako osoby prawnej
- uzyskanie przez bank zezwolenia na podjęcie działalności operacyjnej à wtedy można dopiero rozpocząć wykonywanie czynności bankowych.
Co do banków państwowych Bank tworzone są przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, na wniosek Ministra Skarbu zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego. Rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu banku państwowego określa nazwę, siedzibę, przedmiot i zakres działania banku, jego fundusze statutowe, w tym środki wydzielone z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku.
Zgodnie z przepisami prawa bankowego utworzenie banku może nastąpić, jeżeli zostało zapewnione wyposażenie banku w odpowiednie fundusze własne dostosowane do rozmiarów działalności i rodzajów świadczonych czynności bankowych, a założyciele i osoby mające objąć w banku funkcje kierownicze spełniają określone wymagania (m.in. dwóch z nich musi wykazać się odpowiednim wykształceniem, doświadczeniem i znajomością języka polskiego). Należy także zapewnić odpowiednie dla banku pomieszczenia i urządzenia techniczne.
Ustawodawca określił minimalny poziom kapitału założycielskiego à równowartość 5 mln euro. W przypadku banków spółdzielczych, których założyciele wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 1 mln euro.
Szczególną rolę w postępowaniu koncesyjnym przypada Komisji Nadzoru Bankowego.
Wniosek do Komisji Nadzoru Bankowego o wydanie zezwolenia na utworzenie banku powinien zawierać: określenie nazwy i siedziby banku, określenie czynności bankowych, do których wykonywania bank ma być upoważniony, oraz dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej działalności, dane dotyczące:

a)    założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk członków zarządu,

b)    kapitału założycielskiego. Do wniosku załącza się projekt statutu, program działalności i trzyletni plan finansowy, dokumenty dotyczące założycieli i opinię właściwych władz nadzorczych kraju siedziby wnioskodawcy, jeżeli założycielem jest bank zagraniczny.

Komisja w terminie nieprzekraczającym 3 miesięcy od daty otrzymania wniosku lub jego uzupełnienia - wydaje decyzję w przedmiocie zezwolenia na utworzenie banku. W uzasadnionych przypadkach można wydłużyć ten termin do 6 miesięcy. Komisja kierując się interesami klientów, bądź w przypadku łamania przepisów prawa bądź niezabezpieczenia należytych środków technicznych na funkcjonowanie banku odmawia zezwolenia na jego utworzenie.
Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego. Z wnioskiem o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie przez bank działalności występuje zarząd banku. Zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności wydaje się po stwierdzeniu, że bank:

  1)  jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia działalności,

  2)  zgromadził w całości kapitał założycielski,

  3)  dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,

  4)  spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

Rachunki bankowe

Źródła prawa bankowego.:
1) Źródła sensu stricto
2) Źródła sensu largo
ad 1) źródłami sensu stricto są przepisy obowiązujące powszechnie na terytorium RP, w tym zakresie podstawowe znaczenie odgrywają Kodeks Cywilny oraz ustawa Prawo bankowe
ad 2) Źródłami sensu largo nazywamy źródła prawa prywatnego obowiązujące inter partes (wiążące kontrahentów). Doktryna zalicza do nich: umowę (jeżeli nie ma w niej wyraźnego rozstrzygnięcia to powinna się powoływać na ogólne warunki umów oraz regulaminy bankowe) oraz ewentualnie statut banku (rzadko, np. w Banku Gospodarki Krajowej).
Źródłem prawa nie są instrukcje, jest to akt wewnętrzny kierowany do pracowników.
KC: Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Bank może obracać czasowo wolne środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym z obowiązkiem ich zwrotu w całości lub w części na każde żądanie, chyba że umowa uzależnia obowiązek zwrotu od wypowiedzenia. Bank może odmówić wykonania zlecenia posiadacza rachunku bankowego tylko w wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych.
Przy umowie na czas nieoznaczony bank ma obowiązek informowania o stanie rachunku w każdym czasie, ma obowiązek comiesięcznego bezpłatnego dostarczania wyciągu z rachunku, wraz z informacją o zmianach stanu rachunku i stanem salda à chyba, że klient pisemnie zgodził się na inny sposób informowania.
Posiadacz rachunku bankowego jest obowiązany zgłosić bankowi niezgodność zmian stanu rachunku lub salda w ciągu czternastu dni od dnia otrzymania wyciągu z rachunku. Posiadacz imiennego rachunku bankowego obowiązany jest zawiadamiać bank o każdej zmianie swego zamieszkania lub siedziby.
Rozwiązanie umowy rachunku bankowego zawartej na czas nie oznaczony może nastąpić w każdym czasie wskutek wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron; jednakże bank może wypowiedzieć taką umowę tylko z ważnych powodów. Roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego przedawniają się z upływem lat dwóch. Nie dotyczy to roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych.
Prawo bankowe: wprowadza katalog rachunków, który jest katalogiem otwartym:   
1)  rachunki rozliczeniowe

2)  rachunki lokat terminowych,

3)  rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych,

4)  rachunki powiernicze.
Ograniczenia w dysponowaniu posiadacza rachunkiem dzielą się na ustawowe (związane głównie z postępowaniem egzekucyjnym) oraz umowne. Dopuszczalne jest tworzenie rachunków wspólnych dla kilku osób fizycznych albo kilku jednostek samorządu terytorialnego.
Umowa rachunku bankowego jest zawierana na piśmie.

Umowa rachunku bankowego powinna określać w szczególności (essentialia negoti):

1)  strony umowy,

2)  rodzaj otwieranego rachunku,

3)  walutę rachunku,

4)  czas trwania umowy,

5)  o ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku - wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a także terminy wypłaty, postawienia do dyspozycji lub kapitalizacji należnych odsetek,

6)  wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz przesłanki i tryb ich zmiany przez bank,

7)  formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji,

8)  przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy,

9)  przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego,

10) zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku.

Bank może wydać posiadaczowi rachunku oszczędnościowego oraz posiadaczowi rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej imienną książeczkę oszczędnościową lub inny imienny dokument potwierdzający zawarcie umowy. W nazwie dokumentu należy użyć w odpowiednim przypadku wyrazu "oszczędnościowy". Art. 54 , 55 i 56 stwarzają szczególne uprawnienia dla najbliższych posiadacza, wiążące się z maksymalną wysokością zajęcia egzekucyjnego, zapewnieniem kosztów pogrzebu oraz z tzw. dyspozycją na wypadek śmierci (możliwość zlecenia wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej ß nie muszą być one spadkobiercami)

Rozliczenia pieniężne.
Ustawa nie definiuje pojęcia rozliczenia pieniężnego. Wskazuje tylko w jakich okolicznościach można go dokonać. Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy. Rozliczenia pieniężne przeprowadza się gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą papierowych lub elektronicznych nośników informacji.

Rozliczenia gotówkowe przeprowadza się:
1) czekiem gotówkowym
2) przez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela.
Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku.

Rozliczenia bezgotówkowe przeprowadza się w szczególności:

1)  poleceniem przelewu,

2)  poleceniem zapłaty,

3)  ...