asada bezpośredniego skutku prawa europejskiego
Zasada bezpośredniego skutku (bezpośredniego stosowania) pozwala osobom na bezpośrednie przywoływanie normy przed krajowym lub wspólnotowym wymiarem sprawiedliwości. Zasada ta dotyczy tylko niektórych aktów wspólnotowych i podlega wielu uwarunkowaniom.
Zasada bezpośredniego skutku prawa europejskiego jest wraz z zasadą pierwszeństwa, fundamentem prawa wspólnotowego. Została zatwierdzona przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Dzięki niej podmioty indywidualne mogą powoływać się bezpośrednio na prawo wspólnotowe przed sądami niezależnie od tego, czy w prawie krajowym istnieją podobne regulacje.
W ten sposób zasada bezpośredniego skutku gwarantuje stosowanie i skuteczność prawa UE w państwach członkowskich. Jednak TSUE określił szereg warunków możliwości bezpośredniego stosowania wspólnotowych aktów prawnych. Bezpośredni skutek aktu może ponadto dotyczyć wyłącznie stosunków między podmiotem indywidualnym a państwem członkowskim lub być rozszerzony na stosunki między osobami.
Definicja: Zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego została ustanowiona przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku w sprawie Van Gend en Loos z 5 lutego 1963 r. W wyroku tym Trybunał oświadcza, że prawo unijne tworzy nie tylko obowiązki dla państw członkowskich, ale także prawa dla obywateli. W efekcie osoby otrzymują prawa i mogą bezpośrednio powoływać się na normy europejskie przed sądami krajowymi i wspólnotowymi. Nie ma nawet konieczności, żeby państwo członkowskie wprowadzało daną normę europejską do swojego wewnętrznego porządku prawnego.
Bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny
Bezpośredni skutek ma dwa aspekty: wertykalny i horyzontalny.
Bezpośredni skutek wertykalny ma znaczenie dla stosunków między osobami a państwem. Oznacza to, że obywatele mogą powoływać się na normę europejską w stosunku do państwa.
Bezpośredni skutek horyzontalny ma znaczenie dla stosunków między osobami indywidualnymi. Co oznacza, że osoba prywatna może przywołać normę unijną w sporze z inną osobą.
W zależności od rodzaju aktu Trybunał Sprawiedliwości przyjął bądź pełny bezpośredni skutek (tzn. bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny) bądź częściowy bezpośredni skutek (tylko skutek wertykalny).
Skutek bezpośredni a prawo pierwotne
Trybunał Sprawiedliwości w wyroku Van Gend en Loos umieścił zasadę bezpośredniego skutku w prawie pierwotnym, znajdującym się na szczycie wspólnotowego porządku prawnego. Z tym że zaznaczył jako warunek, że obowiązki muszą być doprecyzowane, jasne, bezwarunkowe i nie odwołujące się do dodatkowych środków, krajowych czy wspólnotowych.
W wyroku Becker (z 19 stycznia 1982 r.) Trybunał Sprawiedliwości odmawia stosowania zasady bezpośredniego skutku, jeśli państwo posiada pewien najmniejszy nawet margines działania dotyczący wprowadzenia danego przepisu (wyrok z 12 grudnia 1990 r., Kaefer i Proccaci).
Bezpośredni skutek a prawo wtórne
Zasada bezpośredniego skutku dotyczy także aktów prawa wtórnego tzn. przyjętych przez instytucje na podstawie traktatów założycielskich. Jednak zakres bezpośredniego skutku zależy od rodzaju aktu:
· rozporządzenie: rozporządzenie zawsze ma bezpośredni skutek. Artykuł 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, że rozporządzenia są bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich. Trybunał Sprawiedliwości dodaje w wyroku Politi z 14 grudnia 1972 r., że chodzi o pełny skutek bezpośredni,
· dyrektywa: dyrektywa jest aktem adresowanym do państw członkowskich i musi zostać przez nie poddana transpozycji do prawa krajowego. Jednak Trybunał Sprawiedliwości uznaje, że w niektórych przypadkach ma zastosowanie zasada bezpośredniego skutku w celu ochrony praw osób indywidualnych. Trybunał uznał w orzecznictwie, że dyrektywa ma bezpośredni skutek, jeśli jej przepisy są bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne (wyrok z 4 grudnia 1974 r., Van Duyn). Niemniej jednak skutek bezpośredni może mieć tylko charakter wertykalny i może być stosowany tylko, jeśli państwa członkowskie nie transponowały dyrektywy w terminie (wyrok z 5 kwietnia 1979 r., Ratti),
· decyzja: decyzje mogą mieć bezpośredni skutek, jeśli adresowane są do państwa członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości uznaje tylko bezpośredni skutek wertykalny (wyrok z 10 listopada 1972 r., Hansa Fleisch),
· umowy międzynarodowe: w wyroku w sprawie Demirel z 30 września 1987 r. Trybunał Sprawiedliwości uznał bezpośredni skutek niektórych umów zgodnie z kryteriami określonymi w wyroku Van Gend en Loos,
· opinie i zalecenia: opinie i zalecenia nie są prawnie wiążące. Wobec tego nie mają bezpośredniego skutku.
Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawo wspólnotowe ma wartość nadrzędną nad prawem krajowym państw członkowskich. Zasada pierwszeństwa dotyczy wszystkich aktów wspólnotowych, które mają moc wiążącą. Państwa członkowskie nie mogą więc stosować przepisu krajowego, który jest niezgodny z prawem wspólnotowym.
Zasada pierwszeństwa gwarantuje nadrzędność prawa wspólnotowego nad krajowym. Jest to podstawowa zasada prawa wspólnotowego. Podobnie jak zasada bezpośredniego skutku, nie jest zapisana w traktatach, ale została zatwierdzona przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE).
Definicja
TSUE ustanowił zasadę pierwszeństwa w sprawie Costa przeciwko Enel z 15 lipca 1964 r. W wyroku tym Trybunał orzekł, że prawa wydane przez instytucje europejskie włączają się do systemu prawnego państw członkowskich, które zobowiązane są do ich przestrzegania. Prawo wspólnotowe jest więc nadrzędne w stosunku do prawa krajowego. W ten sposób jeśli norma krajowa jest sprzeczna z przepisem wspólnotowym, władze państw członkowskich muszą stosować przepis wspólnotowy. Prawo krajowe nie jest zniesione czy uchylone, jedynie jego moc wiążąca jest zawieszona.
Trybunał dodał następnie, że nadrzędność prawa wspólnotowego stosuje się do wszystkich aktów krajowych, niezależnie od tego, czy były przyjęte przed czy po danym akcie wspólnotowym.
Prawo wspólnotowe jest nadrzędne w stosunku do prawa krajowego, a zasada pierwszeństwa gwarantuje jednolitą ochronę prawną obywateli na całym terytorium UE.
Zakres stosowania zasady
Pierwszeństwo prawa wspólnotowego nad prawem krajowym jest absolutne. Dlatego zasada ta stosuje się do wszystkich wiążących aktów wspólnotowych niezależnie od tego, czy zaliczają się do prawa pierwotnego czy do prawa wtórnego.
Podobnie wszystkie akty krajowe podlegają tej zasadzie, niezależnie od ich rodzaju: ustawa, rozporządzenie, uchwała, dekret, okólnik itp. Nie ma znaczenia, czy teksty zostały wydane przez władzę wykonawczą czy ustawodawczą państwa członkowskiego. Władza sądownicza także zobowiązana jest do stosowania zasady pierwszeństwa. Prawo tworzone przez nią, orzecznictwo, także musi przestrzegać przepisów UE.
Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że również konstytucje krajowe podlegają zasadzie pierwszeństwa. Sędziowie krajowi zobowiązani są do niestosowania przepisów konstytucji sprzecznych z prawem wspólnotowym.
Odpowiedzialni za przestrzeganie zasady
Podobnie jak w przypadku zasady bezpośredniego skutku, Trybunał Sprawiedliwości sprawuje kontrolę nad należytym stosowaniem zasady pierwszeństwa. Może ukarać państwa członkowskie, które jej nie stosują, poprzez decyzje wydane na podstawie różnych środków przewidzianych przez traktaty założycielskie, a w szczególności skargi w sprawie naruszenia traktatu.
Także sędziowie krajowi muszą czuwać nad przestrzeganiem zasady pierwszeństwa. W związku z tym mogą stosować odesłanie prejudycjalne, jeśli mają wątpliwości co do stosowania zasady. W wyroku z 19 czerwca 1990 r. (Factortame) Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że sąd krajowy w ramach pytania prejudycjalnego dotyczącego ważności normy krajowej musi niezwłocznie zawiesić stosowanie tej normy w oczekiwaniu na rozwiązanie preferowane przez Trybunał Sprawiedliwości oraz orzeczenia, jakie sąd wyda co do treści.
ROLA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI
Traktat lizboński utrzymuje zasadę, że Trybunał Sprawiedliwości UE nie jest właściwy w zakresie WPZiB (art. 24 Traktatu o UE), z tym że zakłada dwa wyjątki, kiedy Trybunał Sprawiedliwości może wykonać kontrolę sądową:
· kontrola legalności środków ograniczających przyjętych przez Unię wobec osób fizycznych lub prawnych (art. 275 Traktatu o funkcjonowaniu UE),
· kontrola przestrzegania art. 40 Traktatu o UE dotyczącego przestrzegania zakresu uprawnień instytucji europejskich przy realizacji WPZiB.
Ponadto art. 218 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że można wnosić o opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności umowy międzynarodowej z traktatami założycielskimi UE.
Zasada pomocniczości
Zasada pomocniczości jest podstawą funkcjonowania Unii Europejskiej (UE), a ściślej ujmując – wspólnego podejmowania decyzji. Pozwala w szczególności na określenie, kiedy UE jest kompetentna do tworzenia ustaw, i przyczynia się do podejmowania decyzji jak najbliżej obywateli.
Zasada pomocniczości jest potwierdzona w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Opisana jest wraz z dwiema innymi zasadami, które także uznawane są za niezbędne do wspólnego podejmowania decyzji. Są to zasady przyznania oraz proporcjonalności.
Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności dodatkowo opisuje sposób stosowania zasady pomocniczości. Ponadto traktat lizboński znacznie wzmocnił zasadę pomocniczości, ustanawiając kilka mechanizmów kontroli, aby nadzorować należyte stosowanie zasady.
DEFINICJA
Zasada pomocniczości ma na celu określenie odpowiedniego poziomu interwencji w dziedzinach kompetencji dzielonych między UE a państwami członkowskimi. Dotyczy to działań na szczeblu europejskim, krajowym lub regionalnym. W każdym z przypadków UE może interweniować tylko wówczas, jeśli jest w stanie działać skuteczniej niż państwa członkowskie. Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności wymienia trzy kryteria, na podstawie których można ocenić, czy interwencja na szczeblu europejskim jest konieczna:
· Czy działanie prezentuje wymiar międzynarodowy i nie może być uregulowane przez państwa członkowskie?
· Czy działanie narodowe lub brak działania mogą być niezgodne z wymogami traktatu?
· Czy działanie na szczeblu europejskim może być szczególnie korzystne?
Zasada pomocniczości ma na celu także zbliżenie UE i obywateli poprzez zagwarantowanie, że w razie konieczności działania zostaną podjęte także na szczeblu lokalnym. Niemniej jednak zasada pomocniczości nie oznacza, że działania zostaną podjęte zawsze jak najbliżej obywatela.
UZUPEŁNIANIE SIĘ ZASAD PRZYZNANIA I PROPORCJONALNOŚCI
Artykuł 5 TUE ustanawia podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi. Najpierw opisuje zasadę przyznania, zgodnie z którą Unia dysponuje jedynie kompetencjami przyznanymi jej w traktatach.
Pomocniczość i proporcjonalność są zasadami wynikającymi z zasady przyznania. Określają, w jakim stopniu UE może wykonywać swoje kompetencje przyznane jej w traktatach. Zgodnie z zasadą proporcjonalności środki wprowadzone przez UE na realizację celów postawionych przez traktaty nie mogą przekraczać granic konieczności.
Dlatego Unia może podjąć działania w dziedzinie politycznej tylko wtedy, gdy:
· działanie to jest jedną z kompetencji udzielonych UE w traktatach (zasada przyznania),
· w ramach kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi szczebel europejski jest najodpowiedniejszy do osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach (zasada pomocniczości),
· treść i forma działania nie przekraczają granic konieczności dla osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach (zasada proporcjonalności).
KONTROLA ZASADY POMOCNICZOŚCI
Mechanizmy kontroli zasady pomocniczości są opisane w Protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Traktat lizboński zreformował ten protokół, aby poprawić i wzmocnić kontrolę.
Protokół wprowadzony wraz z traktatem z Amsterdamu już wtedy zakładał przestrzeganie pewnych zobowiązań w czasie przygotowywania projektów ustawodawczych. Przed zaproponowaniem aktu ustawodawczego Komisja musi opracować zieloną księgę. Opracowanie zielonej księgi polega na przeprowadzeniu szeroko zakrojonych konsultacji. Umożliwiają one Komisji zgromadzenie opinii instytucji krajowych i lokalnych oraz społeczeństwa obywatelskiego dotyczących przydatności danego wniosku ustawodawczego, w szczególności mając na względzie zasadę pomocniczości.
Protokół zobowiązuje także Komisję do załączenia do projektów aktów ustawodawczych dokumentu wykazującego, że zasady pomocniczości i proporcjonalności są przestrzegane.
Traktat lizboński wprowadza nowość poprzez pełne włączenie parlamentów narodowych do kontroli zasady pomocniczości. Parlamenty narodowe sprawują teraz podwójną kontrolę:
· mają prawo sprzeciwu już w momencie opracowywania projektów – mogą odesłać wniosek do Komisji, jeśli uznają, że zasada pomocniczości nie jest zachowana (zob. „parlamenty narodowe”),
· jeśli uznają, że zasada pomocniczości nie jest przestrzegana, mogą – za pośrednictwem swojego państwa członkowskiego – skierować skargę na akt ustawodawczy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Do sprawowania kontroli nad przestrzeganiem zasady pomocniczości traktat lizboński włącza także Komitet Regionów. Tak jak parlamenty narodowe, Komitet może wnieść do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargę na akt ustawodawczy naruszający zasadę pomocniczości.
Podział kompetencji w Unii Europejskiej
WPROWADZENIE
Traktat lizboński jasno wyznacza podział kompetencji między Unią Europejską (UE) a państwami członkowskimi. Po raz pierwszy wprowadza do traktatów założycielskich wyraźne rozróżnienie na trzy podstawowe rodzaje kompetencji: kompetencje wyłączne, kompetencje dzielone i kompetencje wspierające.
Samo doprecyzowanie zakresu nie powoduje istotnego przekazania kompetencji. Jednak ta reforma jest bardzo ważna i konieczna do odpowiedniego funkcjonowania UE. W przeszłości brak takich ram powodował wiele konfliktów między UE a państwami członkowskimi. Ale teraz granice kompetencji są wyraźnie wyznaczone. Taka przejrzystość ułatwia także stosowanie podstawowych zasad kontroli i wykonywania kompetencji.
ZNIESIENIE PODZIAŁU NA FILARY UE
Jedną z najistotniejszych zmian wynikających z traktatu lizbońskiego jest zniesienie struktury trzech filarów UE. Przypomnijmy, że chodziło o podział na:
· Wspólnotę Europejską,
· wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB),
· współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych.
Przy takim podziale wiele kompetencji się nakładało. W ramach pierwszego filaru przyjmowano akty zgodnie z procedurami ustawodawczymi UE. Natomiast drugi i trzeci filar opierały się na współpracy między rządami państw członkowskich.
Traktat lizboński likwiduje tę skomplikowaną strukturę. Znika Wspólnota Europejska. Zostaje zastąpiona przez UE, która otrzymuje narzędzia w postaci procedur ustawodawczych, umożliwiających pełne wykonywanie swoich kompetencji. Prócz tego UE uzyskała osobowość prawną, która dawniej zarezerwowana była dla Wspólnoty. Z tej racji może już zawierać traktaty w ramach swojego zakresu kompetencji.
TRZY RODZAJE KOMPETENCJI
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) wprowadza trzy kategorie kompetencji, a dla każdej z nich proponuje niewyczerpującą listę dziedzin:
· wyłączne kompetencje (art. 3 TFUE): jedynie UE jest uprawniona do ustanawiania przepisów w tych dziedzinach. Rola państw członkowskich ogranicza się do stosowania tych przepisów, chyba że Unia zezwoli im na przyjęcie innych aktów,
· kompetencje dzielone (art. 4 TFUE): UE i państwa członkowskie mogą przyjmować akty prawne obowiązujące w tych dziedzinach. Niemniej państwa członkowskie mogą wykonywać swoją kompetencję tylko w zakresie, w jakim UE nie wykonała lub p...
gosicka