Prawo spadkowe – reguluje przejście praw i obowiązków po zmarłej osobie fizycznej.
Spadek – pojęcie spadku określa jakie prawa i obowiązki cywilne o charakterze majątkowym zmarłego przechodzą na spadkobierców.
K.c. nie określa pojęcia spadku a jedynie wskazuje jakie prawa i obowiązki wchodzą, a jakie nie wchodzą w jego skład.
Stosownie do:
Art. 922. § 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.
§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
Przyjmuje się, że spadkiem jest ogół podmiotowych praw majątkowych i obowiązków majątkowych zmarłego mających charakter cywilnoprawny.
W skład spadku nie wchodzą:
- żadne prawa podmiotowe i obowiązki o charakterze niemajątkowym i nie mające charakteru cywilnoprawnego
- prawa i obowiązki wynikające ze stosunków prawnoadministracyjnych, prawnokarnych itd.
- orzeczone w postępowaniu karnym i nieuiszczone przez spadkobiercę grzywny i prawa osobiste
- użytkowanie, służebność osobista
Obowiązki obciążające spadek:
Uprawnienia małżonka i osób bliskich spadkodawcy.
Art. 923. § 1. Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.
§ 2. Przepisy powyższe nie ograniczają uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.
Prawa wchodzące w skład spadku:
- majątkowe prawa bezwzględne i majątkowe prawa względne
- prawa rzeczowe
- obowiązki zmarłego powstałe za jego życia np. obowiązek zapłacenia zaległych alimentów, obowiązek zwrotu pożyczki zaciągniętej przez zmarłego
Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach.
Pojęcie otwarcia spadku:
Art. 924. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy tj. z chwilą ustania oddechu i czynności serca oraz z całkowitym ustaniem funkcji mózgu.
Chwila otwarcia spadku decyduje o tym, kto spośród osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych dziedziczy, kto zostaje powołany do dziedziczenia na podstawie testamentu, decyduje o osobach uprawnionych do zachowku, o osobach niegodnych dziedziczenia itp.
Zabezpieczenie spadku:
Gdy po otwarciu spadku z jakiejkolwiek przyczyny grozi naruszenie praw i rzeczy należących do spadku, a zwłaszcza ich usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie albo rozporządzanie z naruszaniem praw spadkobierców, można spadek zabezpieczyć.
Zabezpieczenia dokonuje się na wniosek lub z urzędu, a właściwym do wydania postanowienia o zabezpieczeniu spadku jest sąd spadku.
Środkami zabezpieczającymi są: spisanie majątku ruchomego i oddanie go pod dozór, złożenie go do depozytu, ustanowienie zarządu tymczasowego, ustanowienie dozoru nad nieruchomością.
In. Tzw. sukcesja naturalna, polegająca na tym, że spadkobierca nabywa wszystkie wchodzące w skład spadku prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, a jeżeli jest kilku spadkobierców to całość przechodzi na nich w częściach idealnych, określonych ułamkowo.
Z chwilą śmierci osoby fizycznej przysługujące jej prawa majątkowe oraz ciążące na niej obowiązki majątkowe przechodzą na określone osoby fizyczne lub prawne, zgodnie z rzeczywistą wolą osoby zmarłej ( w razie dziedziczenia testamentowego) lub domniemaną wolą osoby zmarłej (w razie dziedziczenia ustawowego).
Zdolność do dziedziczenia - polega na zdolności do nabywania praw i obowiązków w drodze dziedziczenia. Mają ją podmioty prawa cywilnego, osoby fizyczne i osoby prawne.
Nabycie spadku / oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Nabycie to następuje z mocy samego prawa. Dopóki spadkobierca nie złoży oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jego nabycie ma charakter tymczasowy. Staje się definitywne dopiero po złożeniu przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub po bezskutecznym upływie terminu do złożenia takiego oświadczenia. Spadkobierca może bowiem odrzucić spadek i wówczas traktowany jest tak jakby nie dożył otwarcia.
Jeżeli w terminie 6 miesięcy od chwili, w której dowiedział się o tytule swego powołania, spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia co do spadku, traktowany jest tak jakby przyjął spadek wprost. Ale gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna – brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Spadkodawca – osoba zmarła po której dziedziczymy, jest nią zarówno osoba fizyczna, której śmierć została stwierdzona jak i osoba fizyczna uznana za zmarłą, której śmierć została stwierdzona sądownie.
Spadkobierca – osoba fizyczna lub prawna, która dziedziczy lub mogła dziedziczyć po zmarłym spadkodawcy. Osoby te muszą spełnić przesłanki dziedziczenia:
Art. 927. § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
§ 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.
Uznanie za niegodnego dziedzica
Art. 928. § 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli: 1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; 2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności; 3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku.
Art. 929. Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.
Przebaczenie:
Art. 930. § 1. Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.
§ 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Spadkobierca nie będzie dziedziczył, jeżeli wcześniej zrzekł się dziedziczenia. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Powołanie do spadku z ustawy lub testamentu
Art. 926. § 1. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.
§ 2. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
§ 3. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Jeżeli spadkodawca powołał dwóch współspadkobierców w częściach równych, a jeden z nich odrzucił spadek lub został uznany za niegodnego, to ta połowa spadku podlega dziedziczeniu ustawowemu.
Zapis i polecenie
Art. 968. § 1. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis).
§ 2. Spadkodawca może obciążyć zapisem także zapisobiercę (dalszy zapis).
Art. 982. Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).
1.
W razie dziedziczenia ustawowego w pierwszej kolejności dziedziczy najbliższa rodzina, dzieci i małżonek zmarłego, z tym, że przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku, gdy:
a) spadkodawca nie powołał w testamencie żadnego spadkobiercy (lub w ogóle nie sporządził testamentu)
b) sporządzony testament jest w całości nieważny
c) żadna z osób powołanych w testamencie do dziedziczenia nie chce dziedziczyć
d) żadna z osób powołanych w testamencie do dziedziczenia nie może dziedziczyć (zostały uznane za niegodne )
Dziedziczenie co do części spadku, gdy:
a) spadkodawca nie powołał w testamencie spadkobiercy co do części spadku
b) któraś z kilku osób, które spadkodawca powołał do spadku nie chce dziedziczyć
c) którakolwiek z kilku osób, które spadkodawca powołał do spadku, nie może dziedziczyć
Krąg spadkobierców ustawowych
Wyznaczony jest przez związki rodzinne. Wynikają one z małżeństwa, przysposobienia oraz węzłów krwi.
a) zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki)
b) małżonek (jeżeli nie jest w separacji)
c) rodzice
d) rodzeństwo
e) zstępni rodzeństwa
Spadkobierców ustawowych można podzielić na 4 grupy:
1) małżonek i zstępni spadkodawcy
2) małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa
3) gmina
4) Skarb Państwa
2. Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej
Art. 931. § 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
3. Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej
Art. 932. § 1. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo.
§ 2. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu bądź z rodzicami, bądź z rodzeństwem, bądź z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy, wynosi połowę spadku.
Art. 933. § 1. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.
§ 2. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.
§ 3. Jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa.
Zstępni rodzeństwa
Art. 934. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
Art. 935. § 1. W braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada jego małżonkowi.
§ 2. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa.
§ 3. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie albo Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
4. Dziedziczenie spadkobiercy grupy trzeciej i czwartej – gminy i Skarbu Państwa
Polskie prawo nie zna spadków bezdziedzicznych. W braku spadkobierców ustawowych, spadek przypada gminie jako spadkobiercy ustawowemu. Gmina dziedziczy więc w trzeciej grupie.
W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Skarb państwa i gmina nie mogą odrzucić spadku.
5. Dziedziczenie ustawowe w razie przysposobienia
W razie przysposobienia pełnego:
Art. 936. § 1. Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jak by był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jak by przysposabiający był rodzicem przysposobionego.
§ 2. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim.
§ 3. W wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przepisu § 2 nie stosuje się względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobieniu utrzymane.
W razie przysposobienia niepełnego:
Art. 937. Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, stosuje się przepisy poniższe: 1) przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy; 2) przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych; 3) rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.
6. Zagadnienia związane z dziedziczeniem ustawowym przez małżonka
Warunki dziedziczenia ustawowego małżonka:
- musi pozostawać w związku małżeńskim ze spadkodawcą do chwili jego śmierci i nie pozostawać z nim w separacji, ale są wyjątki np. po ustaniu małżeństwa można żądać jego unieważnienia – wtedy małżonek spadkodawcy nie dziedziczy
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego:
- wyłączony jest małżonek w stosunku do którego zapadł prawomocny wyrok orzekający rozwód ze spadkodawcą, a także małżonek pozostający w separacji, osoba w stosunku do której orzeczono unieważnienia małżeństwa
Art. 940. § 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
§ 2. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Ustawowy zapis naddziałowy
Art. 939. § 1. Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie.
§ 2. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.
7. Sytuacja dziadków spadkodawcy
Art. 938. Dziadkowie spadkodawcy, jeżeli znajdują się w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny, mogą żądać od spadkobiercy nie obciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego.
To tzw. obowiązek dostarczenia im środków utrzymania.
1. Testament jako czynność prawna
Jest to czynność prawna, o charakterze osobistym, odwołalna, za pomocą której osoba fizyczna rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci (mortis causa), wywołująca skutki dopiero z chwilą śmierci osoby sporządzającej testament (testatora).
W prawie polskim pojęcie testamentu ma jeszcze drugie znaczenie – oznacza dokument, w którym zostaje zawarte oświadczenie woli testatora.
Art. 941. Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.
Art. 943. Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.
Wykładnia woli spadkodawcy (życzliwa interpretacja)
Art. 948. § 1. Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.
§ 2. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.
Reguła w jaki sposób tłumaczyć budzące wątpliwość sformułowania testamentu:
Art. 961. Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Zakaz sporządzania testamentu wspólnego
Art. 942. Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.
Nie można więc sporządzić testamentu wspólnego
Art. 944. § 1. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
§ 2. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.
...
gosicka