SPOSOBY NABYCIA I UTRATY PRAWA WŁASNOŚCI
Jeżeli chodzi o nabycie prawa własności, to sposoby nabycia prawa własności przede wszystkim można podzielić na nabycie pierwotne i nabycie pochodne. W przypadku nabycia pierwotnego nabyte uprawnienia nie są uzależnione od uprawnień poprzednika prawnego, są niezależne od uprawnień poprzednika prawnego. Natomiast w przypadku nabycia pochodnego zakres uprawnień jest uzależniony od zakresu uprawnień, które posiadał poprzednik prawny i w ramach nabycia pochodnego wyróżniamy sukcesję uniwersalną i sukcesję syngularną. Sukcesja syngularna sprowadza się do nabycia pojedynczych praw, uniwersalna do nabycia kompleksu praw, czyli jeszcze raz nabycie dzielimy na pierwotne i pochodne, wśród nabycia pochodnego wyróżniamy sukcesję syngularną i sukcesję uniwersalną.
Nabycie praw własności może nastąpić właśnie na skutek zawarcia umowy dotyczącej przeniesienia własności, na skutek zasiedzenia, na skutek przemilczenia i jeszcze w innych przypadkach, które później zostaną wymienione.
Przeniesienie prawa własności na podstawie czynności prawnych. Jeżeli chodzi przeniesienie prawa własności regulują tą kwestię art. 155-170 kc. Wśród tych przepisów można wyróżnić przepisy wspólne zarówno dla ruchomości, jak i nieruchomości - będzie to art. 155 § 1 i art. 156, można wyróżnić przepisy, które dotyczą tylko nieruchomości - będzie to art. 157 i art. 158 i wreszcie przepisy, które odnoszą się tylko do ruchomości, czyli art. 155 § 2, art. 169 i art. 170, czyli jeszcze raz do przeniesienia własności odnoszą się art. 155-170, przepisy wspólne to art. 155 § 1 i art. 156, do nieruchomości odnoszą się art. 157 i 158, do ruchomości z kolei odnoszą się 155 § 2, 169 i 170.
Jeżeli chodzi o przeniesienie własności, to na przeniesienie własności składają się dwie czynności: po pierwsze zobowiązanie się do przeniesienia własności, po drugie przeniesienie posiadania własności. Ponieważ taki podział na te dwie czynności, czyli czynność po pierwsze zobowiązująca i po drugie rozporządzająca w postaci przeniesienia posiadania, jest niekorzystna / taka sytuacja nie jest korzystna, w związku z tym w prawie polskim wprowadzono art. 155 § 1. Art. 155 § 1 wprowadza tzw. czynność o podwójnym skutku, czynność zobowiązująco-rozporządzającą. Z art. 155 § 1 wynika, że umowa sprzedaży (ta umowa zobowiązująca) przenosi jednocześnie własność, czyli nie jest konieczne dokonanie dwóch czynności, czyli zobowiązania się i przeniesienia posiadania, wystarczy dokonanie jednej czynności zobowiązania się, a na podstawie art. 155 § 1 czynność ta wywołuje podwójny skutek. Należy jednak pamiętać, że od art. 155 § 1 istnieją wyjątki, czyli od właśnie tej czynności o podwójnym skutku istnieją wyjątki. Już z tego przepisu wynika, że właśnie czynność prawna wywołuje podwójny skutek, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony postanowiły inaczej, czyli wyjątek od podwójnego skutku jeżeli istnieje przepis szczególny, który zakłada, że potrzebne jest oprócz czynności zobowiązującej dokonanie czynności rozporządzającej - przykładem takiego przepisu jest art. 157 § 2, z przepisu tego wynika, że jeżeli umowa sprzedaży nieruchomości była zawarta pod warunkiem, to konieczne jest zawarcie drugiej umowy, czyli konieczne są dwie umowy. Zastosowanie art. 155 § 1 mogą wyłączyć strony, które mogą w umowie postanowić, że do przeniesienia własności oprócz umowy zobowiązującej będzie konieczne zawarcie innej dodatkowej umowy. Przepis art. 155 wprowadza w prawie polskim tzw. zasadę konsensualności. Zasada konsensualności polega na tym, że do przeniesienia własności dochodzi na podstawie umowy stron, nie jest konieczne przeniesienie posiadania, sama umowa wystarczy do przeniesienia własności. Przy czym znowu należy pamiętać, że jeżeli chodzi o zasadę konsensualności występują wyjątki. Wyjątki dotyczą rzeczy ruchomych oznaczonych co do gatunku, bo jak można zobaczyć art. 155 § 2 to z art. tego wynika, że jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania, czyli tutaj nie tylko sama umowa na podstawie której zobowiązuje się np. do sprzedaży zboża, będzie przenosiła własność tego zboża, tylko konieczne jest wydanie tego zboża, przeniesienie posiadania. Drugi wyjątek od zasady konsensualności to rzeczy ruchome, rzeczy przyszłe. Tak samo jak z rzeczami oznaczonymi co do gatunku, konieczne tu jest także przeniesienie posiadania. Trzeci wyjątek od zasady konsensualności przewidziany jest w art. 169 - nabycie rzeczy od nieuprawnionego i tam do przejścia własności dochodzi z chwilą przejścia posiadania. Tutaj w treści art. 169 wyraźnie jest wskazane, że nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie. Konsensualny charakter ma także przeniesienie własności nieruchomości, to należy zapamiętać, że przeniesienie własności nieruchomości nie jest uzależnione od tego, czy zostanie ten fakt ujawniony w księdze wieczystej. Do przeniesienia własności nieruchomości wystarczające jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego i to prowadzi do przeniesienia własności nieruchomości. Oczywiście każdy kto nabył w ten sposób nieruchomość ma obowiązek zgłoszenia tego w księdze wieczystej, ewentualnie jeżeli nie będzie takiego zgłoszenia, to osoba która go nie dokonała może ponosić negatywne tego skutki, ale należy pamiętać, że już z chwilą kiedy zawiera się umowę sprzedaży nieruchomości, umowę przenoszącą własność nieruchomości, osoba staje się nabywcami tej nieruchomości, ponieważ w przypadku nieruchomości obowiązuje zasada konsensualności. Kolejna zasada, która dotyczy przenoszenia nieruchomości, w ogóle przenoszenia własności rzeczy to zasada przyczynowości. Zasada przyczynowości przenoszenia rzeczy została wyrażona w art. 156. Zasada przyczynowości sprowadza się do tego, że skuteczne przeniesienie prawa własności uzależnione jest od prawidłowości przyczyny tego przeniesienia (kauzalność czynności prawnej). Ta kwestia została wyrażona w art. 156. Należy pamiętać, że w prawie polskim zasada przyczynowości w znaczeniu materialnym dotyczy przeniesienia wszystkich rzeczy, tzn. przeniesienie każdej rzeczy uzależnione jest od prawidłowości kauzy na podstawie, której dokonano przeniesienia rzeczy, natomiast w przypadku nieruchomości obowiązuje zasada przyczynowości w znaczeniu formalnym, tzn. w akcie notarialnym należy zaznaczyć jaka była przyczyna przeniesienia własności, czy to była np. umowa sprzedaży, czyli to będzie causa obligandi, czy umowa darowizny causa donandi. To była przyczynowość w dwóch aspektach, czyli przyczynowość w znaczeniu materialnym, czyli każde przeniesienie własności uzależnione jest od prawidłowej kauzy, natomiast zasada przyczynowości w znaczeniu formalnym obowiązuje jeżeli chodzi o przeniesienie własności nieruchomości w akcie notarialnym musi być przyczyna przeniesienia własności nieruchomości ujawniona.
Jeżeli chodzi jeszcze o nabycie i utratę prawa własności należy pamiętać, że jeżeli chodzi o nieruchomości, to istnieje zakaz przenoszenia nieruchomości pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. Zakaz ten został zastrzeżony w art. 157 § 1 kc: „Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.” Tzn. ten skutek, jeżeli w umowie w której przedmiotem będzie wydanie i przeniesienie własności nieruchomości, jeżeli zostanie zastrzeżony warunek lub termin, nie dojdzie do tego skutku rozporządzającego, tylko będzie ta umowa miała skutek zobowiązujący, tzn. że do samego dokonania przeniesienia tej nieruchomości będzie konieczne dodatkowe porozumienie, czyli jeżeli zawiera się umowę sprzedaży nieruchomości i umowa ta zawiera warunek lub termin, to ona nie wywoła skutków rozporządzających, czyli nie przeniesie własności nieruchomości, a jedynie będzie to zobowiązanie do przeniesienia nieruchomości, czyli warunek i termin niweczy ten podwójny skutek zobowiązująco-rozporządzający. Art. 157 § 1 kc dotyczy tylko nieruchomości, a zatem „a contrario” nie dotyczy on ruchomości, czyli własność ruchomości może zostać przeniesiona pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. Zakaz zastrzegania warunku lub terminu dotyczy tylko umów, które dotyczą nieruchomości, a w przypadku umów, które dotyczą ruchomości można przenieść własność z zastrzeżeniem warunku lub też terminu.
Przeniesienie własności wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Wymóg ten zawarty jest w art. 158 kc. Wymóg ten dotyczy tylko nieruchomości i dotyczy zarówno umowy przenoszącej nieruchomość, jak i też umowy zobowiązującej do przeniesienia nieruchomości. Jeżeli sobie otworzymy treść art. 158 kc to z treści tej wynika, że wymóg zachowania formy aktu notarialnego dotyczy zarówno umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, jak i umowy przenoszącej własność. Wymóg zachowania formy aktu notarialnego dotyczy umów zobowiązujących i przenoszących własność nieruchomości. Wymagania co do samego aktu notarialnego znajdują się w ustawie z 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie. Forma aktu notarialnego dotyczy tylko przenoszenia własności nieruchomości albo zobowiązania się do przeniesienia własności nieruchomości, stąd „a contrario” nie dotyczy to ruchomości, czyli jeżeli chodzi o przeniesienie własności ruchomości tutaj forma jest w zasadzie dowolna, może to być forma ustna, może to być forma pisemna, może być też wreszcie forma aktu notarialnego. Jeżeli chodzi o przeniesienie własności ruchomości, to żadna forma nie jest w tym zakresie wymagana. Tutaj jest pewne ograniczenie, jeżeli chodzi o ruchomości i te wiadomości zawarte są w art. 14 (17) kodeksu morskiego, tam gdzie chodzi o statki rejestrowe i tam są wymogi co do formy. To są jedyne ograniczenia w tej chwili, które obowiązują w prawie cywilnym.
Obowiązywanie zasady „nemo plus iuris”, która znaczy, tyle że podmiot nie może przenieś więcej praw, aniżeli sam posiada. Jest to zasada niepisana, w żadnym przepisie nie napisano wprost, że obowiązuje taka zasada, niemniej jednak interpretacja różnych przepisów prowadzi do tego typu wniosków, a nadto wyjątki które są zawarte w kodeksie cywilnym obowiązywanie tej zasady potwierdzają. W praktyce wygląda w ten sposób, że rzecz może być przeniesiona albo przez właściciela albo przez osobę uprawnioną do dysponowania rzeczą, np. przez komisanta, czy też przewoźnika, na inną osobę. Jeżeli rzecz została przeniesiona na inną osobę przez nie-właściciela albo osobę która nie jest uprawniona do rozporządzenia rzeczą, to wówczas mamy doczynienia z brakiem przesłanki uprawnionego poprzednika, czyli jeżeli własność rzeczy zostanie przeniesiona przez osobę, która nie jest właścicielem albo nie jest uprawniona do dysponowania rzeczą, wówczas mamy doczynienia z brakiem przesłanki uprawnionego poprzednika i nie dochodzi do przeniesienia własności, bo nie można przenieść więcej praw, aniżeli się posiada. Zasada, że nie można przenieść więcej praw aniżeli się posiada oznacza to, że własność rzeczy może być przeniesiona tylko przez właściciela albo osobę uprawnioną do dysponowania rzeczą, w przeciwnym razie nie dochodzi do przeniesienia własności. Ustawodawca przewidział wyjątki od tej zasady.
Wyjątki od zasady „nemo plus iuris” są dwa. Pierwszy wyjątek zawarty jest w art. 5-9 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Drugi wyjątek wynika z kodeksu cywilnego i jest to art. 169 kc. Jeżeli chodzi o ograniczenia zastosowania tej zasady, które wynikają z ustawy o księgach wieczystych i hipotece – każda nieruchomość w Polsce powinno mieć księgę wieczystą. Z prowadzeniem ksiąg wieczystych związane jest z domniemaniem prawdziwości danych zawartych w księgach wieczystych, występuje tzw. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych. Jeżeli nabywa się nieruchomość, to powinno się w księgach wieczystych sprawdzić kto w księdze wieczystej jest ujawniony jako właściciel tej nieruchomości. Jeżeli w księdze wieczystej napisane jest, że właścicielem nieruchomości jest Kowalski, a np. w międzyczasie nieruchomość została przez niego zbyta, a to nie zostało ujawnione w księdze wieczystej, to jeżeli zawiera się umowę z Kowalskim umowę sprzedaży nieruchomości i działa w dobrej wierze (czynność jest odpłatna), to wówczas nabywa się nieruchomość, czyli tutaj dochodzi do przełamania zasady „nemo plus iuris”, dlatego, że Kowalskiemu już nie przysługiwało prawo własności, ale ponieważ chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, to na tej podstawie nabywa się własność nieruchomości. Czyli pierwszy wyjątek od zasady, że nie można przenieść więcej praw, aniżeli się posiada wynika z ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Przesłanką skorzystania z przełamania tej zasady jest to, aby umowa była odpłatna i aby nabywca działał w dobrej wierze, tzn. przy dołożeniu staranności działał w przekonaniu, że nabywa nieruchomość od właściciela. Drugi wyjątek od zasady, że nie można przenieść więcej praw, aniżeli się posiada wynika z art. 169 kc. Z § 1 tego art. wynika, że jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ja nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze, czyli znów osoba która nie jest uprawniona do rozporządzania rzeczą albo nie jest właścicielem tej rzeczy przenosi na nabywcę własność tej rzeczy, mimo tego że nie posiada odpowiedniego uprawnienia, to nabywca nabywa tą rzecz. Przesłanki nabycia rzeczy na podstawie art. 169 to wydanie rzeczy przez zbywcę, przez osobę nieuprawnioną, lub dobra wiara nabywcy, czyli nabywca rzeczy musi być w usprawiedliwionym przekonaniu, że rzecz nabywa od osoby uprawnionej do rozporządzania rzeczą. W art. 169 są przewidziane pewne wyjątki – w przypadku art. 169 nabycie własności następuje z momentem wydania rzeczy, z momentem przeniesienia posiadania. Wyjątek dotyczy rzeczy zgubionych, skradzionych lub w inny sposób utraconych przez właściciela. Wyjątkowi temu poświęcony jest § 2 art. 169. Z § 1 wynikało, że nabywca nabywa własność z momentem wydania rzeczy. W przypadku rzeczy zgubionych, skradzionych albo w inny sposób utraconych nabycie nie następuje z momentem wydania rzeczy, ale nabycie rzeczy następuje po upływie trzech lat od kradzieży rzeczy, jej zgubienia albo jej utracenia, czyli w przypadku rzeczy skradzionych, zgubionych albo w inny sposób utraconych oprócz wydania rzeczy i dobrej wiary nabywcy rzeczy konieczne jest to, aby upłynęły trzy lata od tego momentu.
Jeżeli chodzi o ograniczenia w przenoszeniu własności, to należy pamiętać, że szczególny reżim dotyczy przenoszenia własności nieruchomości, a także wartości dewizowych i dział sztuki. Należy pamiętać o tym, że wszelkie ograniczenia w przenoszeniu własności muszą być ściśle określone w ustawie, czyli nie można domniemywać żadnych ograniczeń w przenoszeniu własności rzeczy, to musi wynikać wyraźnie z przepisów.
To było wszystko jeżeli chodzi o przenoszenie własności na podstawie umowy.
Inne sposoby nabycia własności:
Jako pierwsze wymienić należy zasiedzenie i przemilczenie. Podstawową cechą, która łączy te dwie instytucje jest upływ czasu i upływ czasu ma wpływ na nabycie własności zarówno w drodze zasiedzenia, jak i w drodze przemilczenia. Dla obu tych instytucji charakterystyczny jest upływ czasu. Niemniej jednak między nimi występują pewne różnice. Po pierwsze jeżeli chodzi o zasiedzenie to tutaj nabycie własności następuje na skutek niewykonywania prawa własności przez określony czas przez właściciela, czyli nabycie prawa własności następuje na skutek niewykonywania uprawnień właścicielskich przez właściciela przez określony czas, a osoba która chce nabyć rzecz w drodze zasiedzenia wykonuje takie prawa jakby była właścicielem, wykonuje uprawnienia właścicielskie, czyli w przypadku zasiedzenia właściciel nie wykonuje swoich uprawnień, a osoba trzecia wykonuje uprawnienia właścicielskie, natomiast w przypadku przemilczenia charakterystyczne jest tylko to, że właściciel nie wykonuje swoich uprawnień, a osoba trzecia nic nie musi w tym zakresie robić, czyli różnica jest taka, że w przypadku zasiedzenia osoba trzecia postępuje tak, jak właściciel. Inna różnica jest taka, że w przypadku zasiedzenia występuje szereg przepisów ogólnych, które regulują tą instytucję, a mianowicie są to art. od 172-176 kc, natomiast w przypadku przemilczenia takich ogólnych przepisów brak.
Jeżeli chodzi o zasiedzenie, to w przypadku zasiedzenia dochodzi do nabycia własności w ten sposób, że osoba trzecia nie właściciel, postępuje z rzeczą tak jakby była właścicielem.
Co może być przedmiotem zasiedzenia - przez zasiedzenie można nabyć własności rzeczy, zasiedzieć można zarówno nieruchomość, jak i rzecz ruchomą (zasiedzenie dotyczy wszystkich rzeczy), ponadto w drodze zasiedzenia można nabyć nie tylko prawo własności, ale także użytkowanie wieczyste i kolejne prawo, które można nabyć na skutek zasiedzenia jest to służebność gruntowa o której mowa w art. 292 kc, czyli przedmiotem zasiedzenia może być po pierwsze prawo własności zarówno rzeczy ruchomej, jak i nieruchomości, po drugie przedmiotem zasiedzenia może być użytkowanie wieczyste i po trzecie wreszcie przedmiotem zasiedzenia może być służebność gruntowa określona w art. 292 kc.
Przedmiotem zasiedzenia może być prawo własności zarówno ruchomości, jak i nieruchomości. Jeżeli chodzi o nieruchomości, to należy dodać, że zasiedzieć można zarówno nieruchomość gruntową, jak i nieruchomość budynkową, jak i nieruchomość lokalową, czyli wszystkie trzy rodzaje nieruchomości można zasiedzieć, przy czym jeżeli chodzi o nieruchomość lokalową, to należy pamiętać, że lokal można zasiedzieć tylko w całości, to wynika z art. 2 ustawy o własności lokali z 1994 r., ponieważ prawo polskie nie przewiduje, aby pokój i kuchnia były odrębnymi nieruchomościami. Odrębny jest lokal i można zasiedzieć tylko cały lokal. Jeżeli chodzi o nieruchomość budynkową, to można zasiedzieć własność nieruchomości budynkowej tylko z równoczesnym zasiedzeniem użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej na której wznosi się zasiadana nieruchomość budynkowa. Czyli jeszcze raz jeżeli chodzi o zasiedzenie własności nieruchomości lokalowej, to można zasiedzieć tylko cały lokal, jeżeli chodzi o nieruchomość budynkową, to można ją tylko zasiedzieć z jednoczesnym zasiedzeniem użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej na której budynek został wzniesiony. To wynika z interpretacji art. 235 kc.
Jeżeli chodzi o przesłanki zasiedzenia - są inne przesłanki zasiedzenia, jeżeli chodzi o własność nieruchomości i inne przesłanki zasiedzenia jeżeli chodzi o własność ruchomości. Jeżeli chodzi o nieruchomość, to pierwszą przesłanką jest posiadanie samoistne, druga przesłanka to upływ czasu. To wynika z art. 172 kc. Dla zasiedzenia nieruchomości nie jest istotne to, czy osoba, która ma zasiedzieć tą nieruchomość, działa w dobrej czy złej wierze. Dobra wiara ma jedynie takie znaczenie, że jeżeli dana osoba działa w dobrej wierze, to po upływie krótszego okresu czasu może rzecz zasiedzieć. W przypadku posiadacza samoistnego w dobrej wierze może on zasiedzieć nieruchomość po upływie lat 20, natomiast jeżeli działał w złej wierze to może nabyć własność nieruchomości dopiero po upływie lat 30, czyli mamy tutaj do czynienia z dwoma przesłankami jest to posiadanie samoistne i po drugie upływ czasu. Posiadanie samoistne to takie posiadanie, które odpowiada swoją treścią prawu własności, czyli osoba jest posiadaczem samoistnym, jeżeli wykonuje uprawnienia, które są charakterystyczne dla uprawnień właściciela.
Jeżeli chodzi o nabycie własności ruchomości przez zasiedzenie, to w tym wypadku mamy doczynienia z trzema przesłankami. Pierwsza przesłanka taka sama, to jest posiadanie samoistne. Druga przesłanka to upływ czasu, w tym przypadku ruchomości zawsze będą to trzy lata i trzecia przesłanka to dobra wiara osoby, która rzecz nabędzie poprzez zasiedzenie (konieczna jest dobra wiara osoby, która ma nabyć własność rzeczy przez zasiedzenie). Jeżeli chodzi o posiadanie samoistne to istotne jest to, że musi być ono posiadaniem nieprzerwanym, nie może zostać w trakcie przerwane (istotne jest to, aby było ono nieprzerwane).
Jeżeli chodzi o zasiedzenie, to należy zwrócić uwagę na art. 173 kc, który dotyczy ochrony małoletniego właściciela nieruchomości, tzn. jeżeli zasiedzenie biegnie przeciwko osobie małoletniej, to zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela. Ten przepis został wprowadzony dlatego, żeby ochronić osobę małoletnią, która po osiągnięciu pełnoletności może podjąć stosowne działania w celu wykonywania uprawnień właścicielskich, w celu ochrony przysługującego tej osobie prawa własności.
W przypadku nieruchomości to dobra wiara skraca okres potrzebny do zasiedzenia rzeczy, do nabycia własności w drodze zasiedzenie, a w przypadku ruchomości do nabycia własności przez zasiedzenie konieczna jest dobra wiara. Z dobrą wiarą mamy doczynienia wówczas, jeżeli z przyczyn usprawiedliwionych osoba która ma nabyć rzecz w drodze zasiedzenia nie wie kto jest właścicielem, czyli dobra wiara wtedy, kiedy z przyczyn usprawiedliwionych dana osoba nie wie kto jest właścicielem. Jeżeli np. ktoś nabędzie własność nieruchomości od innej osoby (wymagana jest forma aktu notarialnego), a następnie okaże się, że akt notarialny został sporządzony nieprawidłowo, a w związku z tym umowa była nieważna, to nabywca tej rzeczy, nabywca takiej nieruchomości działa w dobrej wierze, dlatego że zachował formę aktu notarialnego i żył w przekonaniu, że skoro akt notarialny został sporządzony przez notariusza, to jest on prawidłowy. Natomiast należy pamiętać, że nie jest w dobrej wierze osoba, która nabywa własność nieruchomości bez zachowania formy aktu notarialnego, czyli osoba, która nabywa nieruchomość bez zachowania formy aktu notarialnego nie działa w dobrej wierze, dlatego że powszechnie jest wiadomo, że nieruchomości należy nabywać w formie aktu notarialnego.
Jeżeli chodzi o skutek zasiedzenia - jeżeli skutkiem zasiedzenia jest nabycie własności, to skutek ten następuje „ex lege” w dniu upływu terminu potrzebnego do zasiedzenia, czyli skutek zasiedzenia następuje z mocy prawa po upływie terminu potrzebnego do zasiedzenia. Jeżeli jest się posiadaczem w dobrej wierze i mieszka na danej nieruchomości, uprawią się ją i robi inne rzeczy, które robi zazwyczaj właściciel i działa się w dobrej wierze, to jeżeli upłynie 20 lat od momentu, kiedy weszło się w posiadanie samoistne tej nieruchomości, to już mocy prawa nabywa się własność tej nieruchomości. Natomiast sąd jedynie stwierdza zasiedzenie, stwierdza to, że doszło do zasiedzenia z mocy prawa. Stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości następuje w postępowaniu nieprocesowym. Kwestię tę reguluje art. 609-610 kpc, czyli należy pamiętać, że sąd jedynie stwierdza fakt zasiedzenia nieruchomości, a sam skutek zasiedzenia, czyli nabycie własności, następuje „ex lege” po upływie terminu potrzebnego do zasiedzenia.
Art. 176, który dotyczy doliczania czasu posiadania poprzednika.
Jeżeli chodzi o nabycie własności przez przemilczenie, następuje ono wówczas, jeżeli właściciel rzeczy nie wykonuje uprawnień właścicielskich przez określony czas, czyli właściciel nie podejmuje żadnych czynności wynikających z prawa własności. Przypadkiem nabycia własności rzeczy przez przemilczenie jest nabycie własności rzeczy znalezionej. Jeżeli właściciel rzeczy zgubionej nie zgłosi się do znalazcy albo do odpowiedniego organu, to wówczas znalazca albo Skarb Państwa nabywają własność rzeczy znalezionej przez przemilczenie, czyli przez przemilczenie nabywa własność albo znalazca albo Skarb Państwa po upływie pewnego czasu, gdy właściciel rzeczy nie wykonuje swoich uprawnień właścicielskich, kiedy nie zgłasza się po rzecz mimo wezwania albo kiedy nie można ustalić kto jest właścicielem rzeczy.
Inne sposoby nabycia i utraty własności:
Po pierwsze zrzeczenie się własności, po drugie zawłaszczenie, po trzecie znalezienie, po czwarte nabycie pożytków naturalnych i po piąte akcesja, czyli połączenie.
Zrzeczenie się własności uregulowane jest w art. 179 kc, przy czym art. 179 utraci moc obowiązującą z dniem 15 lipca 2006 r. wynika to z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 marca 2005 r. Tutaj chodzi o zrzeczenie się własności nieruchomości. Zrzeczenie się własności nieruchomości jest czynnością prawną jednostronną, to jest jednostronne oświadczenie - z § 1 już wynika, że właściciel może się wyzbyć nieruchomości przez to, że się jej zrzeknie. Z § 1 art. 179 wynika także, że zrzeczenie się własności nieruchomości wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Jest to czynność prawna konsensualna, czyli nie jest konieczne wydanie nieruchomości, wystarczające jest samo sporządzenie oświadczenia o zrzeczeniu się własności nieruchomości w formie aktu notarialnego. Nie jest tutaj konieczna zgoda żadnego podmiotu, kiedyś przed zmianą z 14 lutego 2003 r. była tutaj konieczna zgoda starosty, teraz to zniesiono. Co dzieje się z nieruchomością – w Polsce nie ma nieruchomości niczyich i jeżeli ktoś zrzeknie się własności nieruchomości, to wówczas nieruchomość ta staje się własnością gminy na terenie której ta nieruchomość jest położona, a jeżeli nieruchomość jest położona na obszarze kilku gmin, to wówczas staje się własnością gminy na obszarze której znajduje się jej większa część. Nieruchomość na skutek zrzeczenia się własności nie staje się własnością niczyją. Jeżeli chodzi o zrzeczenie się własności ruchomości tutaj przesłanki są inne. Przesłanką zrzeczenia się własności ruchomości jest jej porzucenie z zamiarem wyzbycia się. Jeżeli chodzi o zrzeczenie się własności ruchomości to jest to czynność realna, dlatego że tutaj jest konieczne to wyzbycie się rzeczy, czyli pozostawienie gdzieś rzeczy (porzucenie). Nie wystarczy samo oświadczenie, to nie spowoduje utraty prawa własności, należy jeszcze fizycznie pozbyć się rzeczy.
Rzecz porzucona może zostać zawłaszczona i to jest kolejny sposób nabycia własności. Zawłaszczyć można rzecz ruchomą, rzecz niczyją, czyli jeżeli ktoś porzuci rzecz, to rzecz staje się rzeczą niczyją i można tą rzecz zawłaszczyć. Zawłaszczenia dotyczy art. 181 kc. Przesłankami zawłaszczenia rzeczy jest zawładnięcie tą rzeczą i intencja stania się właścicielem rzeczy - zawłaszczenie rzeczy niczyjej.
Problematykę rzeczy znalezionych reguluje kodeks cywilny w art. 183-189. Jeżeli znajduje się rzecz zgubioną, to jest się znalazcą. To jest pojęcie kodeksowe i kodeks nakłada na znalazcę obowiązki. Po pierwsze osoba, która znalazła rzecz zgubioną powinna niezwłocznie poinformować osobę uprawnioną do odbioru rzeczy, czyli właściciela (znalazca powinien zawiadomić o fakcie znalezienia rzeczy). Jeżeli okaże się, że nie wiadomo komu taką rzecz wydać, to wówczas należy znalezioną rzecz oddać organowi przechowującemu. Organem przechowującym jest starosta i jest to jego zadanie z zakresu administracji. Jeżeli znalazca znajdzie rzecz, to albo wzywa osobę, która tą rzecz zgubiła, do odebrania tej rzeczy albo też oddają organowi przechowującemu rzecz. Jeżeli znalazca swoje obowiązki wykonał, czyli wezwał tą osobę, to w momencie jak właściciel rzeczy zgłosi się po jej odbiór, to wówczas przysługuje znalazcy tzw. znaleźne, przy czym znaleźne przysługuje tylko wówczas, jeżeli najpóźniej w chwili oddania rzeczy, znalazca zażąda zapłaty znaleźnego. Znaleźne wynosi 1/10 wartości znalezionej rzeczy. Jeżeli znalazca wykonał swoje obowiązki, przysługuje mu znaleźne. Jeżeli okaże się, że uczciwy znalazca poinformuję osobę której przysługuje prawo własności, o tym że znalazł rzecz, a ta osoba nie zgłasza się, to wówczas znalazca może przez przemilczenie nabyć własność rzeczy znalezionej, tzn. jeżeli w ciągu roku od wezwania do odebrania rzeczy znalezionej, do znalazcy nie zgłosi się osoba, która rzecz zgubiła, to znalazca staje się właścicielem tej rzeczy. Jeżeli z kolei znalazca nie wiedział kogo wezwać, to wówczas nabycie własności przez przemilczenie może nastąpić w ciągu dwóch lat od znalezienia.
Sytuacje szczególne związane ze znalezieniem rzeczy - po pierwsze chodzi tutaj o znalezienie rzeczy w budynku otwartym dla publiczności lub w środkach komunikacji, i drugi szczególny przypadek to jest znalezienie skarbu. Jeżeli chodzi o pierwszy przypadek znalezienia rzeczy: budynkiem otwartym dla publiczności jest np. uniwersytet i jeżeli znalazca znajdzie na auli jakiś przedmiot, i taka rzecz wygląda na rzecz zgubioną i rzecz ta nie została porzucona, to wówczas znalazca powinien oddać rzecz osobie zarządzającej budynkiem otwartym dla publiczności (oddać do administratora budynku) i przepisy szczególne już regulują dalsze postępowanie tej osoby. Jeżeli chodzi o rzeczy znalezione w środkach komunikacji, czyli w tramwaju, autobusie, kolejce, to też trzeba oddać osobie kierującej przedsiębiorstwem, które organizuje przewóz środkami komunikacji. Jeżeli chodzi o znalezienie skarbu, to nie można go sobie zatrzymać. Jeżeli znalazca znajdzie skarb, czyli przedmiot o dosyć dużej wartości, to skarb staje się własnością Skarbu Państwa, natomiast znalazcy przysługuje odpowiednie wynagrodzenie.
Nabycie dotyczy także pożytków naturalnych - pożytki naturalne to są płody rzeczy i części składowe, które mogą być odłączone od rzeczy zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki. Jeżeli chodzi o nabycie pożytków naturalnych, to następuje ono z momentem ich odłączenia. To kto jest uprawniony do nabycia pożytków - należy sięgnąć do art. 55 kc, dotyczy komu przysługują te pożytki. Nie istotne jest kto dokonuje odłączenia pożytków, z momentem ich odłączenia one stają się własnością osoby uprawnionej, bez względu na to kto tego odłączenia dokonał.
Akcesja, czyli połączenie - w przypadku połączenia mamy doczynienia z sytuacją, kiedy powstaje nowa rzecz. Kwestie związane z akcesją regulują art. 191-194 kc. Na skutek połączenia powstaje nowa rzecz i wiadomo, że część składowa rzeczy nie może być przedmiotem odrębnej własności, a zatem ustawodawca musiał uregulować sytuację, kiedy dochodzi do połączenia różnych rzeczy i czyją stają się one własnością. Art. 191 dotyczy połączenia rzeczy ruchomej z nieruchomością. W tym przepisie jest wyrażona zasada „superficies solo cedit”, czyli jeżeli zostanie rzecz ruchoma połączona z nieruchomością, to wówczas rzecz ruchoma staje się jej częścią składową, dochodzi do ulepszenia nieruchomości i własność nieruchomości rozciąga się ruchomość jako część składową. Natomiast jeżeli chodzi o rzeczy ruchome mamy doczynienia z trzema sytuacjami. Chodzi tutaj o połączenie, pomieszanie i przetworzenie. Połączenie to np. połączenie kilku desek będących własnością Kowalskiego z metalowymi uchwytami będącymi własnością Nowaka i powstaje nowa rzecz w postaci mebli. Pomieszanie to np. połączenie 2 l spirytusu z litrem wody, wtedy powstanie roztwór, nowa rzecz. A przetworzenie to jest np. zrobienie ze zboża mąki. W przypadku połączenia i pomieszania nowa rzecz staje się współwłasnością właściciel tych rzeczy, które zostały połączone, czyli np. jeżeli z metalowych części Nowaka i drewna Kowalskiego powstały meble, o stanowią one ich współwłasność i jest to współwłasność w częściach ułamkowych i udziały w tej współwłasności określa się stosownie do wartości zużytych materiałów. Natomiast jeżeli mamy doczynienia z przetworzeniem, to w przypadku przetworzenia osoba, która dokonała przetworzenia staje się właścicielem nowej rzeczy - co do zasady jeżeli doszło do przetworzenia rzeczy, to właścicielem nowej rzeczy staje się osoba, która przetworzyła rzecz.
Dwa szczególne sposoby nabycia prawa własności - mianowicie chodzi tutaj o nabycie własności przez Skarb Państwa. Nabycie własności przez Skarb Państwa może nastąpić w drodze aktów władzy, to jest szczególnie istotne, że te sposoby nabycia własności dotyczą tylko Skarbu Państwa. Tymi sposobami nabycia własności jest to nacjonalizacja i wywłaszczenie. Jeżeli chodzi o nacjonalizację, to nacjonalizacja jest to akt władzy o charakterze generalnym i dotyczy określonej kategorii nieruchomości. Nacjonalizację dokonuje się na podstawie ustawy i ustawa określa precyzyjnie jakiej kategorii nieruchomości mają zostać znacjonalizowane, np. grunty rolne czy też grunty leśne, czyli żeby doszło do nacjonalizacji musi zostać wydana ustawa, która precyzyjnie określa kategorie nieruchomości, które będą podlegały nacjonalizacji. Jeżeli chodzi o wywłaszczenie to w tej chwili wywłaszczenia można spotkać w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Wywłaszczenie dotyczy określonej konkretnej nieruchomości. Wydawana jest odpowiednia decyzja i ze względu na interes publiczny dochodzi do wywłaszczenia. Czyli nacjonalizacja miała charakter generalny, dotyczyła określonej kategorii nieruchomości, natomiast wywłaszczenie dotyczy konkretnej nieruchomości, która w decyzji o wywłaszczeniu została wskazana. Wywłaszczenie w tej chwili jest regulowane w ustawie o gospodarce nieruchomościami.
1
gosicka