04_Janowski_Z_Problemy_konstrukcyjne_zwiazane_z_odbudowa_Biblioteki_Tynieckiej-Wielkiej_Ruiny_w_Opactwie_Tynieckim.pdf

XXIV

awariebudowlane

Prof. PK dr hab.inŜ. Z BIGNIEW J ANOWSKI

Politechnika Krakowska

PROBLEMY KONSTRUKCYJNE ZWI Ą ZANE Z ODBUDOW Ą

BIBLIOTEKI TYNIECKIEJ – „WIELKIEJ RUINY”

W OPACTWIE TYNIECKIM

STRUCTURAL PROBLEMS OF REBUILDING THE TYNIEC LIBRARY – “GREAT RUIN”

IN TYNIEC ABBEY

Streszczenie W pracy przedstawiono historię rozwoju Opactwa Benedyktynów w Tyńcu oraz opis odbudowy

Biblioteki Tynieckiej. Po całkowitym zniszczeniu obiektu w czasie konfederacji barskiej oraz w czasie II wojny

światowej, w roku 1994 przystąpiono do odbudowy skrzydła południowo-zachodniego „Wielkiej Ruiny”.

Odbudowa została ukończona po 16 latach prac w roku 2008 i obiekt przekazano do uŜytku. Opisano problemy

konstrukcyjne i uwarunkowania jakie były związane z tak niecodziennym projektem i realizacją.

Abstract The paper presents briefly the history of the Benedictins Abbey in Tyniec together with description

of reconstruction of the Tyniec Library. The object was totally destructed during Bar confederation in eighteenth

century as well as during the II World War. The reconstruction of the south-western wing of the “Great Ruin”

started in 1994. Only in 2008 these works were completed and the object was transferred to the owners.

The paper outlines the structural problems and challenges in this extraordinary project.

1. Wst ę p

Opactwo benedyktynów w Tyńcu powstało przed około 960 laty. Zostało zbudowane

zgodnie z wytycznymi św. Benedykta na wzgórzu wapiennym, nad Wisłą w Tyńcu. Obecnie

znajduje się w granicach administracyjnych Krakowa.

Myśl św. Benedykta, aby mnisi Ŝyli w klasztorze bezpiecznie i mieli wszystko, co jest im

potrzebne, znalazła swój oddźwięk w architekturze zabudowań klasztornych. Wzorcem był

plan opactwa Sankt Gallen (IX w.), w środku którego znajduje się kościół. Według tej zasady

powstały równieŜ inne klasztory benedyktyńskie. Do klasztorów tego typu moŜna zaliczyć

klasztor w Cluny oraz klasztor tyniecki.

Burzliwe dzieje opactwa tynieckiego oraz utrata dokumentów pisanych pozostawiają wiele

białych plam w historii klasztoru i stanowią pole dla badaczy róŜnych branŜ.

Dotychczas opublikowane prace odnośnie początków opactwa tynieckiego nie pozwalają

z całą dokładnością odtworzyć całą historię klasztoru od jej początków.

Odbudowane obecnie opactwo przedstawiono na rysunkach 1 i 2.

XXIVKonferencjaNaukowoTechniczna

SzczecinMiędzyzdroje,2629maja2009

Budownictwo ogólne

Rys. 1. Rzut poziomy Opactwa Benedyktynów w Tyńcu

Rys. 2. Widok Opactwa Tynieckiego (zdjęcie lotnicze – fot. Krystian Kozieł)

632

Janowski Z.: Problemy konstrukcyjne zwi ą zane z odbudow ą Biblioteki Tynieckiej...

Skrzydło południowo-zachodnie klasztoru zamykające dziedziniec od południa powstało

w XV w. przez dobudowanie do wcześniejszego muru obronnego budowli gospodarczych.

Na piętrze zlokalizowano bibliotekę wzniesioną w XVIII w. przez opata Floriana Amanda

Janowskiego (1762–1788). Budynek ten w XVIII w. był równieŜ domem studiów dla klery-

ków Tyńca i Lublina.

Dla potrzeb niniejszego opracowania, związanego z odbudową tzw. „Wielkiej Ruiny”,

istotne znaczenie ma okres od drugiej połowy XVIII wieku do chwili obecnej, który jest dość

dobrze rozpoznany.

Biblioteka Tyniecka swój największy rozkwit przeŜyła w XVIII w., gdzie funkcjonowało

tzw. studium commune dla wszystkich opactw. W bibliotece pisano prace naukowe a nawet

nadawano tytuły naukowe. Zgromadzono okazałą bibliotekę, która słuŜyła do rozwoju nauki

i wytworzono klimat dla jej rozwoju. Niestety rozwój Biblioteki Tynieckiej został zahamowany

w czasie potopu szwedzkiego, gdy Szwedzi ograbili Tyniec z wielu wartościowych dzieł.

W czasie konfederacji barskiej w 1769 roku przybyli do Tyńca inŜynierowie wojskowi, którzy

przebudowali klasztor w twierdzę, będącą główną bazą konfederatów. Jak pisze ojciec Paweł

Sczaniecki, w twierdzy „liczba wojsk była dość znaczna: 40 konnych, 400 piechoty i 16 armat”.

Zapełniono budynki klasztorne, bowiem z konfederatami przybyły rodziny. Wojska rosyjskie

pod dowództwem Suwarowa, 20 maja 1771 roku przypuściły szturm na klasztor. Walki w oko-

licy Tyńca trwały kilkanaście miesięcy, co doprowadziło do zamiany klasztoru w ruinę.

Czasy pierwszego rozbioru Polski, kapitulacja fortecy tynieckiej, zmiana granic spowodo-

wały, Ŝe ostatecznie Tyniec znalazł się pod panowaniem Habsburgów, a za rzeką Wisłą

powstało Wolne Miasto Kraków. Cesarz Austrii Franciszek I zadekretował kasatę benedykty-

nów w Tyńcu (1816–1817), a zbiory Biblioteki Tynieckiej i sprzęt liturgiczny zostały

rozproszone (Tarnów, Lwów, Kraków, Staniątki). Klasztor benedyktyński przez ponad 120 lat

był opuszczony.

W dniu 29 maja 1939 r. arcybiskup Adam Sapieha, ksiąŜę metropolita krakowski przekazał

dawne tereny klasztorne – kościół, zabudowania klasztorne oraz ogród. W lipcu 1939 roku

nastąpiło uroczyste objęcie wzgórza tynieckiego przez grupę benedyktynów z Belgii z przeo-

rem o. Karolem van Oostem.

W styczniu 1945 roku armia sowiecka powtórzyła „dzieło” marszałka Suworowa z roku

1771 dokonując ostrzału klasztoru, w którym przebywał garnizon niemiecki.

Biblioteka Tyniecka, a raczej jej ruiny, przyjmują nazwę „Wielkiej Ruiny”, która to nazwa

funkcjonuje do czasów współczesnych. Odbudowę Tyńca rozpoczynają mnisi juŜ podczas

wojny. Wkrótce po zakończeniu działań wojennych odremontowano i naprawiono

uszkodzone dachy i wieŜe kościoła.

Rys. 3. Ruiny skrzydła południowego i zachodniego

633

Budownictwo ogólne

Rys. 4. Początek odbudowy opactwa po II wojnie światowej. Widok od strony południowej

2. Odbudowa opactwa

2.1. Projekt odbudowy opactwa

Jak podaje P. Dettloff w pracy [4] pierwszy kompleksowy projekt odbudowy opactwa

wykonał prof. Adolf Szyszko-Bohusz. Jeszcze w 1943 r. rozpoczął on badania, a następnie

sporządził dokumentację techniczną. Po wojnie Generalny Konserwator Zabytków – prof. Jan

Zachwatowicz sprzeciwił się jednak powołaniu Adolfa Szyszko-Bohusza na stanowisko

głównego projektanta odbudowy. Zadanie to powierzono mgr inŜ. Zbigniewowi Kupcowi,

późniejszemu profesorowi Politechniki Krakowskiej, który sporządził projekt przeznaczony

do realizacji.

Prace przy odbudowie rozpoczęto od części południowej przy duŜym dziedzińcu. W 1977

roku rozpoczęto przygotowania do II etapu odbudowy klasztoru, w którym przewidziano

kontynuację odbudowy zrealizowanej w części I.

Odbudowę „Wielkiej Ruiny” przewidziano w fazie C. W latach 1986–1987 arch. Waldemara

Niewalda przeprowadził badania architektoniczne resztek murów „Wielkiej Ruiny”, które

wyjaśniły etapy powstania i rozbudowy tej części opactwa. Wyniki tych badań posłuŜyły za

podstawę projektu odbudowy skrzydła bibliotecznego. Projekt ten opracował Zbigniew

Janowski, z udziałem arch. W. Niewaldy, wykorzystując wcześniejsze załoŜenia dra inŜ. arch.

Zbigniewa Radziewanowskiego. Od 1994 r. przy skrzydle bibliotecznym (Wielkiej Ruinie)

prowadzono prace budowlane. Projekt realizacyjny przewidywał, między innymi, rekonstrukcję

(w nowym materiale) wielkiej Sali bibliotecznej (auli) ze sklepieniem Ŝaglowym, wspartym

na 6 filarach i pomieszczeń do niej przylegających oraz przywrócenie łamanego dachu, zgodnie

z XVII-wiecznymi przekazami ikonograficznymi.

2.2. Realizacja odbudowy skrzydła południowo-zachodniego

Stan konstrukcji „Wielkiej Ruiny” przed przystąpieniem do odbudowy był następujący:

– w obiekcie istniały fragmenty dwóch ścian zewnętrznych: ściana południowa wybudo-

wana jako mur obronny opactwa z XV wieku i ściana północna od strony wielkiego

dziedzińca z późniejszego okresu – XVII w. (rys. 5),

634

Janowski Z.: Problemy konstrukcyjne zwi ą zane z odbudow ą Biblioteki Tynieckiej...

– obie ściany były wolnostojące, a uszkodzona korona murów sięgała poniŜej poziomu

górnej części sklepienia Biblioteki (rys. 6),

– ściany poprzeczne znajdowały się jedynie w części piwnicznej i fragmentarycznie

w części parteru,

– ściana podłuŜna wewnętrzna była równieŜ tylko w części piwnicznej i lokalnie

w parterze.

Rys. 5. Ściana południowo-zachodnia przez odbudową (po lewej stronie)

Rys. 6. Ściana północna „Wielkiej Ruiny” po odbudowie korony

Wewnątrz „Wielkiej Ruiny” mury nie były chronione przed opadami atmosferycznymi

przez okres ponad 130 lat. Istniejące prowizoryczne drewniane zadaszenie, które uległo znisz-

czeniu, nie stanowiło Ŝadnego zabezpieczenia przed opadami atmosferycznymi. Na koronie

murów zewnętrznych rosły drzewa i krzaki.

Sklepienia nad piwnicami zachowały się tylko nad korytarzem na małym odcinku od

strony zachodniej. Pomieszczenia te były częściowo wykorzystywane jako magazyny.

635

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: