17

PRAWO BANKOWE I KREDYTOWE

1) Źródła prawa bankowego w Polsce: Konstytucja, ustawy zwykłe, akty wykonawcze, regulaminy bankowe, statut banku.

W Polsce system prawa bankowego składa się z wielu, różnej rangi aktów prawnych.

Prawo bankowe jest to część prawa finansowego, związana z działalnością na rynku pieniężnym. System bankowy jest to sieć instytucji związanych z rynkiem pieniężnym.

Nie można powiedzieć, że prawo bankowe jest prawem publicznym czy prywatnym, gdyż zawiera elementy publiczne i prywatne.

Część publiczna, prawo bankowe ma charakter administracyjny np. przepisy kpa.

Część prywatna dotyczy stosunków między bankami. Kc, kpc jest stosowany w razie niezgodności. Akty z innych dziedzin prawa należy stosować równolegle.

Źródła prawa bankowego to:

1)Konstytucja

W Konstytucji z 2 kwietnia 1997r. jest rozdział pod tytułem Finanse Publiczne, jest tam art. Poświęcony NBP. Jest to jedyna regulacja w Konstytucji. Jest tam status NBP, Prezesa NBP i Rady Polityki Pieniężnej.

System źródeł prawa bankowego jest bardzo rozbudowany.

2)Ustawy

a) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe

b) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim

c) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych

i inne ustawy. Istotna jest też ustawa z 27 lipca 2002r. prawo dewizowe. Ustawy w prawie bankowym mają różny zakres przedmiotowy (regulują zagadnienia o charakterze uniwersalnym odnoszące się do wszystkich kategorii banków, albo zagadnienia o charakterze szczegółowym).

Można również wskazać na takie akty prawa bankowego, które regulują jednorodny, pod względem materii, rodzaj zagadnień np. dopłaty do określonej kategorii kredytów bankowych.

Prawo bankowe jest rozproszone w wielu aktach prawnych, pochodzących z różnych okresów. Zauważalna jest tendencja do regulowania poszczególnych zagadnień z zakresu bankowości w odrębnych aktach prawnych. Wielość aktów prawnych jest cechą polskiego systemu prawa bankowego.

3)Akty wykonawcze

Do ustaw wydano kilkaset aktów wykonawczych. Uprawnionymi do wydawania aktów prawnych, czyli uchwał i zarządzeń są Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Komisja Nadzoru Bankowego.

Nie są to wedle Konstytucji źródła powszechnie obowiązującego prawa. Te akty są adresowane do podmiotów podległych im organizacyjnie i funkcjonalnie.

4)Dyrektywy

Są to wytyczne, które wyznaczają bankom cele.

5)Regulaminy bankowe

Jest to zbiór przepisów obowiązujący obie strony. Regulamin bankowy nie jest aktem administracyjnym, jest to część umowy z bankiem.

Banki w zakresie swojej działalności mogą wydawać ogólne warunki umów lub regulaminy określające:

1)warunki otwierania i prowadzenia rachunków bankowych

2)rodzaje udzielanych kredytów oraz warunki umów kredytu i umów pożyczki

3)warunki udostępniania skrytek sejfowych

4)warunki wykonywania innych czynności usługowych banku

Postanowienia ogólnych warunków umów oraz regulaminów są dla stron wiążące, o ile strony w umowie nie ustalą odmiennie swych praw i obowiązków . Uprawnienie do wydawania regulaminów nie zostało ex lege powiązane jedynie z wykonywaniem czynności bankowych. Obejmuje też inne czynności usługowe banku. Ustawodawca świadomie pozostawił bankom bardzo szeroki zakres swobody w tym zakresie.

Regulamin stanowi wzorzec normatywny regulujący warunki zawierania umów z bankiem.

Regulamin bankowy należy do umownych źródeł prawa lex contractus. Banki nie mają obowiązku do wydawania regulaminów, są jedynie upoważnione. Możliwość wyboru w kwestii wydania regulaminu (ogólnych warunków umów) należy wyłącznie do zainteresowanego banku.

Regulamin bankowy odnosi się wyłącznie do sfery stosunków między bankiem a jego klientem. Nie ma charakteru normatywnego i nie wiąże stron umowy w taki sposób, jaki to czyni norma prawna.

Ogólne warunki, wzory umów czy regulaminy wydane w czasie trwania stosunku prawnego o charakterze ciągłym wiążą drugą stronę, jeżeli zostały zachowane przepisy art. 384kc, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia.

Niezbędne jest prawidłowe doręczenie klientowi treści wydanego regulaminu (ogólnych warunków umów). Wywieszenie przez bank w jego siedzibie regulaminów (ogólnych warunków umów) o nowej, zmienionej treści należy uznać za nieprawidłowe. Związanie ich treścią drugiej strony umowy może nastąpić jedynie przez faktyczne doręczenie.

Zawiadomienie o zmianie treści regulaminu (ogólnych warunków umów) nie przesądza o związaniu drugiej strony jego postanowieniami.

Normy zawarte w regulaminach bankowych nie mogą być zaliczone do norm powszechnie obowiązującego prawa. Regulaminy te zawierają normy indywidualne i konkretne, moc obowiązującą uzyskują jedynie na podstawie zgodnej woli obydwu stron. Są wykorzystywane do nieokreślonej bliżej liczby umów zawieranych przez proponenta. Fakt ich doręczenia nie jest konieczny, gdy posługiwanie się ogólnymi warunkami umów jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte. Ogólne warunki umów muszą się zmieścić w ramach prawa cywilnego.

Problem regulaminów bankowych, a zwłaszcza ich mocy wiążącej, nie jest jednolicie roztrzygnięty w doktrynie.

2) Dyrektywy bankowe Unii Europejskiej i ich wpływ na kierunki zmian w polskim prawie bankowym.

Dyrektywy są to wytyczne (głównie Komisji oraz Rady Ministrów Unii Europejskiej). Wyznaczają państwom członkowskim cele pozostawiając wybór form i środków ich realizacji. Ustawodawca jest obowiązany wkomponować je w swój system prawny w wyznaczonym terminie.

Dyrektywy są publikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.

Polska przed intergracją z Unią Europejską podjęła prace na rzecz harmonizacji (zbliżania) obowiązującego oraz przyszłego ustawodawstwa Polski do standardów ustawodawstwa UE. Procesem tym objęto wiele obszarów, w tym szczególnie ustawodawstwo bankowe.

Dyrektywy są głównymi instrumentami harmonizacji, co wynika z celu, którym jest jedynie harmonizowanie. Chodzi o harmonizacje, a nie integracje regulacji prawnych.

Przykłady dyrektyw wprowadzonych do polskiego systemu:

1)zasad licencjonowania działalności banków

2)wymagań w zakresie kapitału założycielskiego banku

3)wysokości i struktury funduszy własnych

4)zasad koncentracji wierzytelności banku

5)współczynnika wypłacalności

6)przeciwdziałania wykorzystywaniu systemu finansowego w celu prania brudnych pieniędzy,

7)systemów gwarantowania depozytów złożonych w bankach

8)postępowania w dokonywaniu płatności elektronicznych

9)zasad wykonywania nadzoru bankowego

3) Prawna definicja banku (kasy)

Art.3 ustawy Prawo Bankowe zastrzega nazwę bank dla działalności bankowej. Art. 2 to definicja z ustawy prawo bankowe.

Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

W Polsce nadal głównym elementem składowym systemu bankowego są banki.

Wyrazy "bank" lub "kasa" mogą być używane w nazwie oraz dla określenia działalności lub reklamy wyłącznie banku w rozumieniu art. 2, ale są od tego wyjątki:

1) nie dotyczy to jednostek organizacyjnych używających wyrazów "bank" lub "kasa", z których działalności jednoznacznie wynika, że jednostki te nie wykonują czynności bankowych,

2) wyraz "kasa" może być także używany w nazwie oraz do określenia działalności lub reklamy jednostki organizacyjnej, która na podstawie odrębnej ustawy gromadzi oszczędności oraz udziela pożyczek pieniężnych osobom fizycznym zrzeszonym w tej jednostce.

Sankcje karne. Według art.171 prawa bankowego bezprawne używanie nazwy "bank" lub "kasa" zagrożone jest grzywną do 5 mln zł i karą pozbawienia wolności do lat 3. Chodzi tu o każde zachowanie, także jeśli osoba działa w imieniu lub interesie osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej.

Nie można mówić o naruszeniu polskiego prawa przez bank działający na podstawie przepisów innego państwa, który świadczy usługi poprzez Internet, nawet jeżeli te usługi są obiektywnie osiągalne przez osoby znajdujące się na terytorium RP.

4) Czynności bankowe - rodzaje, systematyka.

Banki wykonują czynności bankowe. Działalność bankowa jest pojmowana bardzo szeroko. Czynności bankowe dzielimy na:

1)czynności sensu stricto (tylko bank może je wykonywać, ale faktycznie tak nie jest- Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo- Kredytowe np. SKOK Stefczyka).

2)czynności sensu largo. Jeżeli wykonują je banki to są to czynności bankowe, ale te czynności mogą też być wykonywane przez inne organy.

Bankowy tytuł egzekucyjny jest to specjalny tytuł wystawiany przez banki. Działalność bankowa jest ograniczona. Bank nie może np. posiadać sklepu z butami.

Banki mogą robić wszystko, na co zezwala ustawa (czynności bankowe art.5 ust. I art.6). Banki komercyjne są szczególną instytucją w systemie bankowym.

Czynności bankowe sensu stricto

Czynnościami bankowymi są:

1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

2) prowadzenie innych rachunków bankowych,

3) udzielanie kredytów,

4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,

5) emitowanie bankowych papierów wartościowych,

6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

6a)wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,

7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Jednostki organizacyjne inne niż banki mogą wykonywać czynności, o których mowa w tym ustępie, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

Czynności bankowe sensu largo

Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:

1)udzielanie pożyczek pieniężnych,

2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,

3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

4) terminowe operacje finansowe,

5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,

8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,

10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego oraz dokonywanie płatności z jego użyciem określają odrębne przepisy.

5) Ustawowe ograniczenia działalności pozabankowej przez banki.

Art.6 Poza wykonywaniem czynności bankowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 i 2, banki mogą:

  1)  obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,

  2)  zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,

  3)  dokonywać obrotu papierami wartościowymi,

  4)  (33) dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,

  5)  nabywać i zbywać nieruchomości,

  6)  świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,

6a)  (34) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnościach, których są stronami,

  7)  świadczyć inne usługi finansowe,

  8)  wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

2. (35) Bank jest obowiązany do sprzedaży składników majątku, o których mowa w ust. 1 pkt 4, w odniesieniu do:

  1)  nieruchomości - w okresie nie dłuższym niż 5 lat od daty nabycia,

  2)  pozostałych składników majątku - w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia.

3. (36) Obowiązek, o którym mowa w ust. 2, nie spoczywa na banku, jeżeli przejęte składniki majątku wykorzysta do prowadzenia własnej działalności bankowej.

6) Zasady tworzenia i organizacji banków - formy organizacyjno - prawne banków, wymogi kapitałowe, personalne i lokalowe przy tworzeniu banków.

Bank musi być osobą prawną, musi to być działalność licencjonowana.

Banki - państwowe , spółdzielcze lub w formie spółek akcyjnych

Założycielami w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne , z tym że założycieli nie może być mniej niż 3 .

Założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej do założenia spółdzielni w prawie spółdzielczym .

Zezwolenie- jest aktem zgody uprawnionego organu administracji publicznej, udzielonej przedsiębiorcy zainteresowanemu podjęciem i wykonywaniem, na warunkach określonych przepisami prawa działalności gospodarczej.

Są dwa rodzaje licencji:

1)zezwolenie na utworzenie banku

jest wymagane, gdy bank będzie zorganizowany w formie spółdzielni lub Spółki akcyjnej, natomiast w przypadku tworzenia banku państwowego wniosek ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa. Jest tylko opiniowany Przez Komisję Nadzoru Bankowego.

Organem właściwym do wydania zezwolenia na utworzenie banku jest KNB.

Rozpoczęcie procedury w sprawie wydania go następuje na wniosek złożony przez wierzycieli banku do KNB.

Statut banku

Ø       Ustawa prawo bankowe nie określa wyczerpująco, jakie elementy powinny być w nim zawarte. Powinien określać:

1)nazwę z zawartym w niej wyrazem „bank”, odróżniać się od nazw innych banków

2)wskazać, czy jest to bank państwowy, w formie spółki akcyjnej, czy spółdzielczy

3)siedzibę banku

4)przedmiot działania i zakres jego działalności

5)organy, organizację banku oraz zasady składania oświadczeń o zakresie praw i obowiązków majątkowych

6)zasady sprawowania kontroli wewnętrznej

7)fundusze własne

8)zasady gospodarki finansowej

Ø       zmiana statutu wymaga zezwolenia KNB

Ø       jeżeli wniosek o zezwolenie na utworzenie banku jest kompletny KNB w terminie 3 miesięcy wydaje decyzję, w uzasadnionych przypadkach może przedłużyć do 6 miesięcy

Ø       w wypadku, gdy wniosek nie odpowiada wymaganiom ustawowym, KNB wzywa założycieli do jego uzupełnienia

Ø       o zakresie działania konkretnego banku decyduje jego status oraz też zezwolenia udzielone bankowi przez KNB

2)zezwolenie na rozpoczęcie działalności.

Bank wykonuje czynności bankowe (sensu stricto, sensu largo). Wykonywać czynności bankowe mogą tylko banki, inne podmioty nie mają prawa ich wykonywać.

Ø       po uzyskaniu w/ wymienionego zezwolenia

Ø       o to zezwolenie występują wszystkie banki

Ø       to zezwolenie też wydaje KNB

Ø       z wnioskiem o zezwolenie występuje Zarząd banku

Ø       jeżeli nie zostanie spełniona choć jedna z wymienionych przesłanek, nie jest możliwe wydanie tego zezwolenia

Ø       oba zezwolenia tracą moc, jeżeli w terminie roku od wydania zezwolenia na utworzenie banku, bank nie rozpoczął działalności

Banki mają swoją działalność ograniczoną do świadczenia usług finansowych. Prawodawca gwarantuje, iż wykonywanie czynności bankowych będzie wykonywane przez podmiot, który jest bankiem. Aby to było pewne, nałożono sankcje za wykonywanie czynności bankowych bez zezwolenia- art.171 p.b.

Trzy kategorie wymogów:

1)Wymogi kapitałowe

Ø       odnoszą się do funduszy własnych banku, kapitału założycielskiego, relacji wkładów pieniężnych do wkładów nie pieniężnych

Ø       wielkość funduszy własnych powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do wykonania, rozmiaru zamierzonej działalności

Ø       wnoszony przez założycieli banku kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 5 mln €.

Ø       Część kapitału założycielskiego może być wniesiona w formie wkładów niepieniężnych np. nieruchomości z tym, ze w formie pieniężnej nie może być niższy od kwoty 5 mln €, a wartość wnoszonych wkładów niepieniężnych nie może przekraczać 15% kapitału założycielskiego

Ø       W przypadku banków spółdzielczych, których założyciele wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia, kapitał nie może być niższy od równowartości w złotych 1 mln €.

Ø       Kapitał założycielski banku wnoszony w formie pieniężnej musi być wpłacony przez założycieli w walucie polskiej na rachunek bankowy w banku krajowym, otwarty w celu dokonania wpłat na kapitał założycielski banku

Ø       Pokrycie pełnej kwoty kapitału założycielskiego banku w formie spółki akcyjnej oraz banku spółdzielczego powinno być dokonane przed wpisaniem banku do właściwego rejestru

Ø       Kapitał założycielski nie może pochodzić z pożyczki lub kredytu albo ze źródeł nieudokumentowanych

Ø       Wyposażenie banku w odpowiedni pod względem ilościowym i jakościowym kapitał własny ma decydujący wpływ na zapewnienie bezpieczeństwa działalności banku i powierzonych mu środków, czego szczególnym wyrazem jest fakt powiązania licznych norm ostrożnościowych bezpośrednio z funduszami własnymi banku.

Ø       Poziom funduszy własnych stanowi również de facto o możliwościach rozwoju banków im wyższy tym mniejsze są ograniczenia w prowadzonej przez banki działalności

Bank zrzeszający banki spółdzielcze:

Ø       każdy zrzeszony bank spółdzielczy musi posiadać co najmniej 1 akcję danego banku zrzeszającego

Ø       bank zrzeszający ma obowiązek zapewnić bankowi spółdzielczemu możliwość nabywania tych akcji

Ø       akcjonariuszom banku zrzeszonego przysługuje na walnym zgromadzeniu akicjonariuszy jeden głos z każdej z posiadanych akcji

Ø       ograniczenie polegające na tym, że akcjonariusze banku zrzeszającego nie będący bankami spółdzielczymi zrzeszonymi z tym bankiem na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy nie mogą wykonywać łącznie prawa głosu z więcej niż 24 akcji. Ograniczenia tego nie stosuje się do banków zrzeszających.

2)Wymagania personalne

Ø       odnoszą się do założycieli banku  oraz osób zajmujących stanowiska kierownicze w banku

Ø       założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, nie może być ich mniej niż 3. Zasada ta nie ma zastosowania do banku, którego założycielem jest bank krajowy lub bank zagraniczny.

Ø       Założycielem banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie nie mniejszej niż dziesięć

Ø       Osoby takie powinny dawać rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem

Ø       Co najmniej dwie osoby przewidziane w banku do objęcia stanowisk członków zarządu powinny posiadać wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem, a w przypadku obywateli innych państw również potwierdzona znajomość języka polskiego

Ø       W banku państwowym członkowie zarządu, rad nadzorczych nie mogą zajmować się działalnością konkurencyjną. Osoby wchodzące w skład rady nadzorczej nie mogą być członkami zarządu tego banku i muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje z zakresu finansów

Ø       Członkami rady nadzorczej banku spółdzielczego mogą być tylko członkowie tego banku. Udział pracowników tego banku w radzie nie może przekroczyć 1/5 składu. Osoby na stanowiskach nie mogą być członkami rady nadzorczej. Zarząd banku spółdzielczego składa się z co najmniej 3 osób. Co najmniej 2 członków, w tym Prezes zarządu powinni posiadać kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz pozostawać w stosunku pracy z tym bankiem związanym z pełnioną funkcją. Członkowie rad nadzorczych i zarządów banków spółdzielczych nie mogą się zajmować interesami konkurencyjnymi.

...