wykład nr 4.doc

Administracja

wykład nr 4

Kary, środki karne, dyrektywy sądowego wymiaru kary

I POJĘCIA WPROWADZAJĄCE

1) Pojęcie kary funkcjonuje w wielu znaczeniach. W kontekście prawnym mówimy o karach umownych (na gruncie prawa cywilnego), karach administracyjnych, karach za wykroczenia, karach porządkowych (np. nakładanych na świadków albo innych uczestników proces karnego), karach dyscyplinarnych (np. wymierzanych przez samorządy zawodowe).

W prawie karnym mamy do czynienia z tzw. karą kryminalną – osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę, forma odpłaty za popełnione przestępstwo, wyraża potępienie popełnionego czynu, wymierzana przez sąd w imieniu państwa.

2) Teorie kary:

a) t. bezwzględne (absolutne)

b) t. względne (utylitarne

c) t. mieszane

II KATALOG KAR

(zasada numerus clasus kar i środków karnych na gruncie k.k. i k.w.)

A W KODEKSIE KARNYM

Katalog kar - art. 32 k.k. ułożony wg abstrakcyjnie ujętego stopnia dolegliwości – od kary najłagodniejszej do najsurowszej. Ten układ ma wskazywać sędziemu ustawowe priorytety w wyborze rodzaju kary.

RODZAJE KAR

IZOLACYJNE

NIEIZOLACYJNE

B W KODEKSIE WYKROCZEŃ

Katalog kar – art. 18 k.w. (kary uszeregowane w kolejności od najsurowszej do najmniej dotkliwej).

1) KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI terminowa  - wymierzana w miesiącach i latach. Może być wymierzona w dniach w przypadku zastępczej k.p.w. (art. 56 i 65 k.k.w.) oraz przy wymierzaniu kary łącznej

art. 67. § 1 k.k.w.,   art. 69 k.k.w., art. 70. § 1 k.k.w.

Wykonywanie kary p.w. odbywa się w następujących systemach:

- w systemie programowego oddziaływania

-  w systemie terapeutycznym,

- w systemie zwykłym

K.p.w. na gruncie k.k. ma charakter jednolity.

Od k.p.w. należy odróżnić:

a) karę aresztu – regulowana w k.w. – art. 19 k.w. Wymierzana w dniach – od 5 do 30 dni.

art. 26 k.w.

b) aresztowanie – kara porządkowa przewidziana w 287 § 2 k.p.k., którą można nałożyć na świadka, biegłego, tłumacza, specjalistę etc. w razie uporczywego uchylania się od wykonania obowiązków procesowych. Może zostać orzeczone niezależnie od ukarania grzywną. Czas aresztowania nie może przekraczać 30 dni.

c) karę aresztu wojskowego -  art. 322 § 2 k.k. trawa od 1 m-ca do 2 lat. Karę a.w. odbywa się w przeznaczonym do tego zakładzie karnym. W czasie odbywania kary skazany podlega także szkoleniu wojskowemu.

d) zatrzymanie (środek przymusu) – art. 243 k.p.k., art. 41 ust. 3 Konstytucji.
 

e) tymczasowe aresztowanie  (środek zapobiegawczy) – stosowane przed wydaniem prawomocnego wyroku, stwierdzającego winę sprawcy.

Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.

Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy.

Tymczasowe aresztowanie może nastąpić, jeżeli:

- zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,

- zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.

Tymczasowe aresztowanie może wyjątkowo nastąpić także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

- spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,

- pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

Jeżeli stan zdrowia oskarżonego tego wymaga, tymczasowe aresztowanie może być wykonywane tylko w postaci umieszczenia w odpowiednim zakładzie leczniczym.

W postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.

Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania.

2) KARA 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI - skazany na karę 25 lat p.w. może być warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary (art. 78 § 3 k.k.). W takim przypadku okres próby wynosi od 2 do 5 lat  (art. 80 § 1 k.k.).

3) KARA DOŻYWOTNIEGO P.W. – skazanego na karę dożywotniego p.w. można zwolnić po odbyciu 25 lat kary  (art. 78 § 3 k.k.). Okres próby wynosi 10 lat (art. 80 § 3 k.k.), zaś oddanie skazanego pod dozór kuratora jest obowiązkowe (art. 159 k.k.w.). Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego p.w.

4) KARA ŚMIERCI – k.k. z 1997 r. zniósł k.ś. z uzasadnieniem, że „kara ta nie da się pogodzić z zasadą godności człowieka i współczesnym systemem wartości”.

Na gruncie k.k. z 1969 r. k.ś obwiązywała. Jednak od 1988 r. trwało faktyczne moratorium  na karę śmierci (nie była wykonywana), natomiast  ustawa z dnia 12 lipca 1995 r.  o zmianie k.k. z 1969 r.  wprowadziła formalne moratorium na wykonanie k.ś. (ale nie orzekanie na okres 5 lat).

Ustawą z dnia 14 kwietnia 2000 r. o ratyfikacji protokołu nr 6 do EKPC, dotyczącego zniesienia kary śmierci, wyrażono zgodę na dokonanie przez Prezydenta RP ratyfikacji  Protokołu nr 6 do EKPC, dotyczącego zniesienia kary śmierci, sporządzonego w Strasburgu  z dnia 28 kwietnia 1983 r.

5. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI (na gruncie k.k.: art. 34 § 1 k.k., wymierzana w miesiącach - od 1 do 12 m-cy; na gruncie k.w. – art. 20 k.w. – trwa jeden miesiąc)

W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
2) jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,
3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Może być wykonywana na dwa sposoby:

1)    wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, wskazanej przez sąd, w  wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym

2)    potrącenie z wynagrodzenia za pracę w wysokości od 10 do 25% wynagrodzenia w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd.

Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy, o którym mowa w § 1, sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Oprócz ww. warunków związanych z k.o.w.  na gruncie k.w. można zobowiązać sprawcę do naprawienia  w całości albo w części szkody wyrządzonej wykroczeniem albo do przeproszenia pokrzywdzonego (art. 22 k.w.). Ocena, który z obowiązków orzec, zależy od charakteru czynu. Jeśli sprawca dopuścił się wykroczenia przeciwko osobie (np. art. 108 k.w. – szczucie psem, art. 107 k.w. – złośliwe niepokojenie), to celowe jest zobowiązanie go do przeproszenia pokrzywdzonego.

Skazany ma obowiązek pracować sumiennie oraz przestrzegać ustalonych w miejscu pracy porządku i dyscypliny.

Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec wobec skazanego obowiązki wymienione w art. 72 § k.k.

Art. 58 § 2 a k.k.

art. 83 k.k.: Skazanego na karę ograniczenia wolności, który odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary, przy czym przestrzegał porządku prawnego i sumiennie wykonywał pracę wskazaną przez sąd, jak również spełnił nałożone na niego obowiązki i orzeczone środki karne, sąd może zwolnić od reszty kary, uznając ją za wykonaną – specyficzna instytucja, dotycząca k.o.w. nie jest to przedterminowe zwolnienie, ponieważ w grę nie wchodzi żaden okres próby.

6. KARA GRZYWNY

A NA GRUNCIE K.K.

a) art. 33 § 1 k.k.: Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540. Wysokość poszczególnej stawki winna mieścić się w granicach 10- 2 000 zł.

b) sposób ustalania wysokości stawki dziennej – art. 33 § 3 k.k.

c) grzywna jako kara samoistna:

- gdy jest przewidziana w sankcji za dane przestępstwo;

- jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny (art. 58 § 3 k.k.) – zasada prymatu środków nieizolacyjnych

- gdy sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju.

d) jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

e) grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji.

f) grzywna kumulatywna – może być orzeczona obok kary p.w. w dwóch przypadkach:

- jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął (art. 33 § 2 k.k.);

-  przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary (art. 71 § 1 k.k.): Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 270 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe; zawieszając wykonanie kary ograniczenia wolności sąd może orzec grzywnę w wysokości do 135 stawek dziennych.

g) wymierzanie grzywny odbywa się w dwóch etapach:

- I określenie liczby stawek dziennych (od 10 do 540);

- II określenie wysokości stawki dziennej (od 10 zł do 2000 zł). Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych (art. 33 § 3 k.k.).

Skazanego na grzywnę sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie 30 dni.

W razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu grzywnę ściąga się w drodze egzekucji.

B NA GRUNCIWE K.W. – art. 24 k.w.

a) art. 24 k.w. – grzywna kwotowa (od 20 zł do 5 000 zł)

b) wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej – orzeka się grzywnę obok kary aresztu – art. 24 § 2 k.w.

c) okoliczności brane pod uwagę przez sąd przy wymiarze grzywny – art. 24 § 3 k.w.

d) art. 25 k.w. – zamiana grzywny, art. 27 k.w.

7. NAGANA – na gruncie k.w.  – art. 36 k.w. Ma głownie charakter potępienia moralnego, winna być łączona ze środkami karnymi lub środkami oddziaływania wychowawczego, zwłaszcza zobowiązaniem do naprawienia szkody lub do przeproszenia pokrzywdzonego.

- art. 41 kw. – środki oddziaływania wychowawczego

III ŚRODKI KARNE:

A NA GRUNCIE K.K.:

1.    POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH (art. 40 k.k.) – jest przejawem potępienia moralnego sprawcy. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, czyli jaskrawo nagannej, wzbudzającej szczególnie negatywne odczucia moralne (np. prezes firmy, który nadużywał stosunku zależności wobec pracownic, wyłudzając usługi seksualne). Nie ma znaczenia, jaka kara groziła za przestępstwo, które sprawca popełnił, chodzi tu bowiem nie o karę grożącą sprawcy, lecz o karę, która została sprawcy wymierzona. Orzeczenie p.p.p. jest zawsze fakultatywne.

Pozbawienie praw publicznych obejmuje:

-  utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej (Sejm, Senat, na Prezydenta, organów samorządu terytorialnego, Krajowej rady sądownictwa, KRRiT, RPO, RPD), organu samorządu zawodowego (np. radców prawnych, adwokatów, pracowników nauki, lekarzy) lub gospodarczego (np. izby gospodarcze) – sprawca nie może wybierać ani zostać wybranym do ww. organów

-  utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości  (sprawca nie może pełnić funkcji sędziego, prokuratora, ławnika, arbitra, obrońcy, pełnomocnika procesowego) oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego (sprawca może natomiast pełnić  takie funkcje np. w spółkach prawa handlowego, stowarzyszeniach, partiach politycznych),

- utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego

- utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw – dotyczy tylko takich, które są nadawane  przez polskie władze i instytucje publiczne. Nie dotyczy tych, które nadają podmioty niepubliczne oraz państwa obce. Utrata orderów , odznaczeń i tytułów honorowych jest bezpowrotna Po upływie okresu, na jaki orzeczono ww. środek, sprawca nie odzyskuje ich, ale nabywa zdolność do uzyskania ich w przyszłości.

P.p.p. orzeka się w latach (1-10 lat) – art. 43 § 1 k.k.

Pozbawienie praw publicznych obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia; okres, na który środek orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo (art. 43 § 3 k.k.).

Sąd może po upływie połowy okresu, na który orzeczono p.p.p., uznać je za wykonane, jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego, a środek karny był w stosunku do niego wykonywany przynajmniej przez rok (art. 84 § 1 k.k.).

2.    ZAKAZ ZAJMOWANIA OKREŚLONEGO STANOWISKA, WYKONYWANIA OKREŚLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPORADCZEJ

WYSTEPUJE W CZTERECH DOMIANACH:

a) zakaz zajmowania określonego stanowiska,

b) zakaz wykonywania określonego zawodu

c) zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

d) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,

Przesłanki orzeczenia zakazu zajmowania określonego stanowiska oraz zakazu wykonywania określonego zawodu:

- jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu

- jeżeli sprawca okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem, przy czym do orzeczenia zakazu wystarczy spełnienie jednej z nich.

Orzeczenie ww. środka karnego jest fakultatywne.

Przesłanki zastosowania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej:

- skazanie za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności,

- okazanie przez fakt przestępstwa, że dalsze jej prowadzenie działalności zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Wskazane przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi  może zostać orzeczony w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności popełniona na szkodę małoletniego. Chodzi tu o czyny  zabronione w rozdziale XXV k.k., gdzie pokrzywdzonym jest osoba, która nie ukończyła 18. roku życia. W razie skazania na k.p.w. za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego możliwe jest orzeczenie tego środka na zawsze. Orzeczenie tego zakazu jest fakultatywne w razie pierwszego skazania (także na k.p.w.) za takie przestępstwo. W wypadku ponownego skazania  na te karę – jest ono obligatoryjne i w każdym wypadku następuje na zawsze.

Zakazy wskazane w tym punkcie co do zasady można orzec na okres 1-10 lat, orzeka się je w latach.

Wyjątkiem jest zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacja małoletnich lub z opieką nad nimi, który także orzeka się w latach, ale na okres 1-15 lat lub na zawsze (w razie skazania na k.p.w.), czyli dożywotnio, a w razie ponownego popełnienia przestępstwa w warunkach określonych w art. 41 § 1 a k.k. – obligatoryjnie na zawsze.

3.    OBOWIĄZEKPOWSTRZ...