David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch
EKONOMIA – MIKROEKONOMIA
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne
1. WPROWADZENIE DO GOSPODARKI I EKONOMII
podstawowe pojęcia i problemy rozwinięte w dalszych rozdziałach b.szczegółowo
EKONOMIA – nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać
ZASÓB RZADKI (ograniczony) – przy cenie równej 0 popyt nań przewyższa dostępna podaż (ropa po drastycznym wzroście cen)
PODZIAŁ DOCHODU – informuje, w jaki sposób dochód jest dzielony pomiędzy różne grupy i jednostki – co, jak i dla kogo jest wytwarzane? (kluczowe zagadnienie!)- przesądza o tym stopień nierównomierności
-dochód na 1 mieszkańca przybliżonym wskaźnikiem stopy życiowej w każdej grupie krajów
-olbrzymie różnice w dochodach poszczególnych grup krajów (dla kogo gospodarka wytwarza? – dla 15% mieszkańców świata z kraii uprzemysłowionych, jak? – różnice w technice i technologii, wykształceniu – wydajność
- różnice wewnątrzkrajowe (kwestia rozdziału własności pomiędzy grupy mieszkańców)
- wpływ określonej polityki rządu
RZADKOŚĆ ZASOBÓW I ICH ALTERNATYWNE ZASTOSOWANIA:
KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH: - przedstawia przy każdej wielkości produkcji jednego dobra – maksymalna, możliwą produkcję drugiego dobra
KOSZT ALTERNATYWNY danego dobra – ilość innego dobra, z którego trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra
RYNEK = proces prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym, co i jak wytwarzać oraz decyzje pracowników dot. tego jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiedniemu dostosowaniu cen
-wiele perspektyw (pozycja kupca, sprzedawcy, ceny główną przesłanką decyzji
brak rynku – GOSPODARKA NAKAZOWA – wszystkie decyzje dot. produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo. Państwowy urząd planowania decyduje o tym , co, jak i dla kogo się produkuje. Szczegółowe nakazy są następnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, pracowników (niemożność realizacji, poziom skomplikowania paraliżuje).
GOSPODARKA WOLNORYNKOWA = brak ingerencji państwa, kierowanie się własnymi celami, maksymalne korzyści bez państwowej pomocy, Adam Smith „Bogactwo narodów” (1776) – prowadzenie jednostek przez „niewidzialna ręke” rynku
GOSPODARKA MIESZANA = Państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Państwo – kontrola znacznej części produkcji za pomocą podatków, płatności transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne), kontroluje też zakres, w jakim jednostki mogą kierować się w swoim działaniu W odpowiedzi własnym interesem
EKONOMIA POZYTYWNA – EKONOMIA NORMATYWNA
EKONOMIA POZYTYWNA - obiektywne, naukowe objaśnienie zasad gospodarki (bezstronny badacz poszukujący prawdy) – eksperci – jednoznaczne wnioski w kwestii zasadniczych problemów
- jak gospodarka działa?
-jak gospodarka zareaguje na zmianę warunków działania?
EKONOMIA NORMATYWNA – zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych sądach wartościujących (zależne od preferencji i priorytetów) – obywatele – wielość poglądów
-najszerszy podział:
MIKROEKONOMIA – szczegółowa analiza poszczególnych działań gospodarczych, badanie indywidualnych decyzji dot. Pojedynczych towarów, dla uproszczenia analizy może pomijać różne współzależności występujące w gospodarce
-ogólna teoria równowagi – badanie równoczesne wszystkich rynków poszczególnych towarów (stworzenie ogólnego obrazu konsumpcji, produkcji i wymiany w całej gospodarce w danym momencie – niebezpieczeństwo deformacji rzeczywistości przez nadmiar szczegółów i złożoność ujęcia)
-analiza cząstkowa – analiza mikroekonomiczna ignorująca efekty pośrednie
MAKROEKONOMIA – uwypukla te współzależności kosztem uproszczenia opisu cząstkowych zjawisk i działań (troska o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki), kładzie nacisk na wzajemne stosunki zachodzące w gospodarce jako całości
-jeden agregat – „dobra konsumpcyjne” – nie samochody, telewizory, buty…
-3 pojęcia ilustrujące główne elementy konstrukcyjne makroekonomii:
*produkt narodowy brutto = wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych wytworzonych gospodarce w danym okresie, podstawowy miernik całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce
*wskaźnik cen = miernik przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce. Porównuje ich poziom w danym okresie z poziomem w wybranym okresie z przeszłości
*stopa bezrobocia = procentowy udział bezrobotnych bezrobotnych całości siły roboczej (ludność w wieku produkcyjnym, która byłaby gotowa podjąć pracę, gdyby ją mogła dostać)
2. NARZĘDZIA ANALIZY EKONOMICZNEJ
MODEL = (inaczej teoria) zawiera szereg założeń upraszczających, dotyczących sposobów zachowywania się ludzi. Stanowi świadome uproszczenie rzeczywistości
-tworzy ramy organizujące sposób myślenia o zagadnieniu
-pkt wyjścia procesów analizy
-posługiwanie się modelem pozwala określić, które informacje są w danym przypadku najistotniejsze
-weryfikację modelu ułatwiają fakty, zasoby danych (istotne dobranie odpowiedniego zasobu danych-konieczność teoretycznego związku, a nie „wpływ bólu paznokcia córki sąsiada na okres wegetacji twoich roślin balkonowych)
SZEREG CZASOWY = kolejne wartości przyjmowane przez daną zmienną w różnych momentach (uwaga na manipulowanie wykresami – ostrożnie interpretować)
DANE PRZEKROJOWE = pokazują, jakie warunki przyjmuje analizowana zmienna u poszczególnych osób lub też ich grup w określonym momencie
WSKAŹNIKI = wyrażają względną wartość danej zmiennej odniesione do jej wartości w okresie podstawowym
-średnia cena (średnia ważona – uwzględnienie relatywnego udziału poszczególnych składowych)
-cen detalicznych(WCD) – wyciągnięcie śr.ważonej ze wskaźników cen różnych grup towarowych; roczna procentowa zmiana wskaźnika cen detalicznych jest powszechnie stosowaną miarą stopy zmiany cen (inflacji)
gdy wyrażone w wartościach pieniężnych - rozróżnienie:
Koszty nominalne = mierzone w danej walucie („bieżące złotówki”)
Koszty realne = skorygowanie kosztów nominalnych nominalnych zmiany poziomu cen („stałe złotówki”)
Siła nabywcza pieniądza = wskaźnik ilości dóbr, które można nabyć za jednostkę pieniężną
STOPA WZROSTU = zmiana procentowa poziomu danej zmiennej w danym okresie (najczęściej w ciągu roku (ujemna = spadek zmiennej) ~ wzrost gospodarczy
WYKRES PUNKTOWY = przedstawia pary wartości zaobserwowane równocześnie dla dwóch różnych zmiennych w układzie współrzędnych na podstawie nan punktów punktów odpowiednich wartościach
-wykresy są często przydatne do konstruowania modelu. pokazują one zależność między dwiema zmiennymi przy założeniu, że pozostałe wielkości nie zmieniż się (Ceteris ParIbus)
Aby zrozumieć jak zachowuje się gospodarka, potrzebujemy zarówno teorii i faktów. Teoria mówi nam jakich faktów mamy szukać w celu uzyskania prawidłowej odpowiedzi. Bez teorii zginlibyśmy w powodzi informacji.
3. POPYT, PODAŻ I RYNEK
· Analiza mechanizmu rynku i cen , wykorzystywanego w procesie alokacji zasobów: gra wzajemna popytu i podaży przesądza o ilości wytwarzanych dóbr i cenie ich sprzedaży
RYNEK = układ za pomocą, którego ceny sterują alokacją zasobów
= zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu kupujący – sprzedający
w procesie wymiany dóbr i usług
kontakt: - bezpośredni
- pośredni
· Funkcja ekonomiczna rynku:
ustalenie cen, sprawiających, że ilość dóbr, na które zgłaszane jest zapotrzebowanie, zostaje zrównana z ilością zaoferowaną do sprzedaży
Rynek w równowadze, gdy cena zrównuje popyt z podażą
Ceny kierują decyzjami co, jak i dla kogo kupować
· Typowy model rynku:
POPYT – postępowanie nabywców
== ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny
=/= wielkość zapotrzebowania (w odniesieniu do konkretnej ceny)
PODAŻ – postępowanie sprzedawców
== ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny
=/= wielkość oferowana (w odniesieniu do konkretnej ceny)
ilość tzn.: nieokreślona ilość, lecz zbiór różnych ilości (ograniczony przez opłacalność)
np. wyższy poziom ceny redukuje rozmiary zapotrzebowania, pomimo istnienia popytu
*CZYNNIK CENOWY – reakcja na zmianę ceny = przesunięcie wzdłuż krzywej w górę lub
w dół
> im niższa jest cena X, tym większe zapotrzebowanie (przejaw popytu)
- przy pozostałych wielkościach niezmiennych np. kampanie dentystów; spadek dochodów gospodarstwa domowego
> im wyższa jest cena X, tym większa ilość oferowana (przejaw podaży)
- przy pozostałych wielkościach niezmiennych np. usprawnienia techniczne w pakowaniu; spadek cen surowca
· CENA RÓWNOWAGI = rozmiar zapotrzebowania = ilość oferowana
= cena równoważąca rynek produktu. Brak nadwyżki popytu
i nadwyżki podaży
· ILOŚĆ RÓWNOWAŻĄCA RYNEK = ilość, którą nabywcy chcą kupić, a
sprzedający sprzedać
· NADWYŻKA POPYTU = przy danej cenie rozmiar zapotrzebowania przewyższa
oferowaną ilość
· NADWYŻKA PODAŻY = przy danej cenie ilość oferowana przewyższa rozmiary
zapotrzebowania
Kształtowanie się ceny równowagi (samoregulacja rynku):
-gdy cena wyższa – ograniczenie nadwyżki podaży > obniżenie ceny dla zlikwidowania zapasów > wzrost zapotrzebowania i zmalenie ilości oferowanej
-gdy cena niższa – ograniczenie nadwyżki popytu > podwyższenie ceny
· Krzywa popytu – obrazuje zależność cena – rozmiar zapotrzebowania przy innych wielkościach niezmiennych* (zależność ujemna – ze wzrostem ceny popyt maleje (nieopłacalne))
· Krzywa podaży – obrazuje zależność cena – ilość oferowanego towaru przy innych wielkościach niezmiennych* (zależność dodatnia - ze wzrostem ceny podaż rośnie (opłacalne))
· Poniżej ceny równowagi > nadwyżka popytu : odległość (pozioma) pomiędzy krzywą podaży, a krzywą popytu przy danej cenie
· Powyżej ceny równowagi > nadwyżka podaży : odległość (pozioma) pomiędzy krzywą popytu, a krzywą podaży przy danej cenie
· Przecięcie krzywej popytu i krzywej podaży: cena równowagi, równowaga rynkowa
* INNE CZYNNIKI (kształtowane poza rynkiem) – reakcja na zmianę innych czynników =
przesunięcie krzywej w lewo lub w prawo
· METODA STATYKI PORÓWNAWCZEJ = zmiana jednej z wielkości przyjmowanych za stałe (innych czynników) i badanie wpływu tej zmiany na cenę równowagi i odpowiadające jej wielkości popytu i podaży (porównanie poprzedniego i nowego stanu równowagi)
POPYT
-ceny innych dóbr powiązanych z danym dobrem:
KOMPLEMENTARNOŚĆ - wzrost ceny jednego produktu powoduje obniżenie popytu na drugi względem niego komplementarny (uzupełniający)
SUBSTYTUCYJNOŚĆ - wzrost ceny substytutu (produktu zastępczego) powoduje wzrost popytu na produkt
-dochody konsumentów:
wzrost dochodów powoduje wzrost popytu
DOBRO NORMALNE (zwykłe) = na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu
DOBRO NIŻSZEGO RZĘDU = na które popyt maleje przy wzroście dochodu
-gusty i preferencje konsumentów
kształtowane przez wygodę, zwyczaje, społ. Akceptowane wzorce zachowań
· Przesunięcia krzywej popytu:
- w prawo – wzrost - zmiana ceny równowagi na wyższym poziomie podaży i popytu i
przy wyższej cenie
- w lewo – obniżenie
zależne od:
-ceny dobra
-ceny dóbr pokrewnych
-gustów
PODAŻ
-technika (wiedza i umiejętności, stan i dostępność maszyn):
wzrost produkcji przy danych kosztach całkowitych powoduje wzrost podaży
POSTĘP TECHNICZNY = usprawnienia umożliwiające zwiększenie efektów przy tych samych nakładach
-koszty produkcji (siła robocza, maszyny i urządzenia, energia, surowce):
spadek kosztów pobudza produkcję
-interwencja państwa (polityka fiskalna i monetarna)
· Przesunięcia krzywej podaży:
przy niższej cenie
-techniki
-kosztów produkcji
-zakresu interwencji państwa
WOLNY RYNEK I KONTROLA CEN
WOLNY RYNEK = umożliwienie ustalenia się cen wyłącznie w wyniku gry sił popytu i
podaży (bez bezpośredniej ingerencji państwa; interwencja możliwa)
(istnienie mechanizmu samoregulującego)
=/=
PAŃSTWOWA KONTROLA CEN = reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się
cen do poziomu równowagi rynkowej
np.:
- określenie cen maksymalnych (brak pewnych dóbr na rynku – popyt przewyższa
podaż, ochrona konsumenta przed wysokimi cenami) > utrzymywanie się nadwyżki popytu > konieczność racjonowania (rozwiązanie arbitralne) > tworzenie „czarnego rynku”
+ często:
REGLAMENTACJA = system ograniczeń ilościowych dla sprawiedliwego
rozdziału ograniczonej liczby towarów niezależnie od wysokości dochodów
ustalenie maksymalnego poziomu czynszu ( właściciele zamieszkują lub sprzedają > zmniejszenie podaży – deficyt mieszkań – nadwyżka popytu; zaostrzenie problemu przy inflacji)
- możliwość podnoszenia cen maksymalnych wraz z inflacją, ale…
-wysokie koszty rozbudowanego systemu kontroli (kontrola reglamentacji)
CENA MAKSYMALNA = określany przez państwo pułap cenowy , powyżej
którego nie mogą być zawierane transakcje
- określenie cen minimalnych ...
lorak189