Wrażenia obejmują oddolne procesy detekcji sygnałów na wejściu.
Zmysłowość – nastawienie na przyjemności zmysłowe, skłonność oddawania się milym doświadczeniom.
SENSORYCZNY OBRAZ RZECZYWISTOŚCI
Wrażenie – proces, w którym pobudzony receptor daje początek impulsom nerwowym; jego wynikiem jest elementarne doznanie czucia.
Percepcja – spostrzeganie; opracowanie interpretacja i przypisanie znaczenia doświadczeniu sensorycznemu.
Zmysły – wzrok, słuch, zapach, smak, dotyk, ciepło, zimno, równowaga, kinestetyczny, bólu.
Transdukcja – proces przemiany energii fizycznej, jak światło, na kod impulsów nerwowych.
Psychologia wrażeń:
1. Fizjologia wrażeń – bada jak mechanizmy biologiczne przemieniają zjawiska fizyczne w nerwowe. Stara się odkryć co dzieje się na poziomie neuronalnym. Stara się wyjaśnić transdukcję w receptorach i ustalić, w jaki sposób aktywność elektrochemiczna w systemie nerwowym rodzi wrażenia.
2. Psychofizyka – bada korelacje między bodźcem fizycznym a zachowaniem lub doznaniem psychicznym czy umysłowym, które ten bodziec wywołuje. Termin stworzył Fechner. Do tego opracował zestaw procedur do badania relacji między intensywnością bodźca fizycznego mierzoną w jednostkach fizycznych a wielkością doznania mierzoną w jednostkach psychicznych. Techniki mierzyły progi absolutne i progi różnicy.
System sensoryczny (interakcja ośrodków wytwórczych tworzy doznanie percepcyjne):
1. Jednostka detekcji – wyspecjalizowane neurony odbiorcze; przekształcają bodziec w potencjał czynnościowy a następnie sensoryczne sygnały komórkowe.
2. Wstępny ośrodek odbiorczy – neurony zbierające na drodze konwergencji informacje dochodzące z jednostek detekcji. Wydobywa informację o podstawowych charakterystykach bodźca (wielkość, natężenie, kształt, odległość). Tworzą bardziej złożony kod, przesyłany do sensorycznej i asocjacyjnej części kory.
3. Wtórne ośrodki odbiorcze integrujące – neurony otrzymują i przetwarzają informację ze wstępnych ośrodków odbiorczych.
Systemy aferentne – sensoryczne systemy napływu informacji do mózgu.
Systemy eferentne – systemy przetwarzania informacji motorycznych wychodzących z mózgu do mięśni i gruczołów.
Typy receptorów:
1. Fotoreceptory – odbierają światło
2. Chemoreceptory – odbierają bodźce chemiczne – smak, zapach
3. Mechanoreceptory – odbierają ruchy komórek receptorów – słuch, dotyk
4. Termoreceptory – zmiany temperatury, wrażenia ciepła i zimna
PSYCHOFIZYKA
Progi absolutne – minimalna siła bodźca, którą jest w stanie wykryć organizm. Minimalna ilość energii fizycznej potrzebna do wytworzenia doznania sensorycznego. Prosi się badanych o wykonanie różnych zadań detekcji. Ich wyniki można przedstawić za pomocą funkcji psychometrycznej – wykres, który przestawia procent rozpoznania bodźców o różnej sile. Próg absolutny definiuje się jako wartość bodźca, na którym funkcja przecina 50% detekcji. Czasem ludzie zachowują się jak gdyby coś zauważyli, podczas gdy siła bodźca wskazuje, że jest on poniżej progu sensorycznego. Jest to percepcja podprogowa lub sublimialna. Przekazy takie nie mają wpływu na zachowanie. Bodźce podprogowe mają jednak wpływ na sądy o bodźcach emocjonalnych, ocenę ludzi i zdarzeń oraz wzrost lęku. Mogą one działać przez torowanie wspomnień lub emocji.
Tendencyjność reakcji – skłonność obserwatora do reagowania w konkretny sposób niezależnie od własności sensorycznych bodźca. Powstaje ona najczęściej w sytuacjach mających osobiste znaczenie dla badanego. Jej źródłami mogą być – pragnienie, oczekiwanie i nawyk. Oznacza to, że w warunkach niepewności bodziec będzie niedoceniany lub przeceniany.
Teoria detekcji sygnałów:
1. Rozróżnia wstępny proces sensoryczny – który odzwierciedla wrażliwość podmiotu na silę sygnału oraz proces decyzyjny – odzwierciedlający tendencyjność. Zniekształcenia są źródłem siły szumu – prowadzą do niedokładnego oszacowania sygnału.
2. Stosuje rozwinięcie metody prób podchwytliwych. W polowie prób stosuje się slaby bodziec a w drugiej żadnego. Buduje się na tej podstawie macierz wypłat. Potakiwacze uzyskują dużą liczbę trafień, ale także fałszywych alarmów. Negatywiści uzyskują mniejszą liczbę trafień i fałszywych alarmów.
3. Każde zdarzenie bodźcowe wzbudza aktywność nerwową. W systemie nerwowym obserwator porównuje ją z osobistym kryterium reakcji. Jeśli przekracza wielkość krytyczną odpowiada tak, jeśli nie „nie”. Punkt progowy jest efektem procesu decyzyjnego.
4. Jeśli powiedzenie tak, kiedy bodziec jest rzeczywiście obecny daje znaczny zysk, a nie prowadzi do znacznych strat, to wystąpi tendencyjność w kierunku tak.
5. Decyzje konserwatywne podejmowane są w sytuacji wysokiego kosztu fałszywego alarmu i niskiego kosztu chybienia.
Próg różnicy – najmniejsza różnica fizycznej wartości dwóch bodźców, która może zostać dostrzeżona. Różnica długości przy której krzywa przekracza wartość 50%. Wartość progu różnicy określa się jako ledwie dostrzegalną różnicę JND – just noticeable diff.
Prawo Webera – JND pomiędzy bodźcami jest stałym ułamkiem natężenia bodźca wzrostowego. ΔI : I = k, gdzie I – natężenie wzorcowe, ΔI – wielkość przyrostu potrzebna do ustalenia JND, stała proporcja dla danego rodzaju bodźca; stała Webera.
Stale Webera:
1. Częstotliwość dźwięku – 0,003
2. Natężenie światła – 0,01
3. Stężenie zapachu – 0,07
4. Natężenie nacisku 0,14
5. Natężenie dźwięku – 0,15
6. Stężenie smaku – 0,20
KONSTRUKCJA SKAL:
JND traktuje się jako równe przedziały. Zdaniem Webera jest to niemożliwe, ponieważ różnica psychologiczna jest większa między 1 cm a 2. niż między 130 i 132.
Prawo Fechnera – S = k log I, gdzie S – wielkość doznania zmysłowego, I – intensywność fizyczna, k – stała mierzona właściwemu wymiarowi. Natężenie doznania sensorycznego wzrasta arytmetycznie (2,3,4) w miarę jak natężenie bodźca wzrasta geometrycznie (2,4,8).
Szacowanie wielkości Stevensa – prosił badanych o przypisywanie wrażeniom liczb. Stwierdził on, że wyniki można opisać za pomocą funkcji potęgowej: S = k I do b, gdzie S – wielkość doznania sensorycznego, I – natężenie fizyczne bodźca, k – stała, ale nie stała Fechnera, b – wskaźnik zmienny dla różnych wymiarów zmysłowych. To prawo zdaniem Stevensa nie jest bezpośrednią miarą wrażeń.
Kodowanie sensoryczne – doktryna specyficznej energii zmysłowej Johannesa Mullera. Mózg różnicuje sygnały światła i dźwięku nie na postawie odmiennych kodów sensorycznych, ale symulacji różnych receptorów. Receptory wysyłają informację do specyficznych obszarów w korze. Sposobem kodowania intensywności jest zróżnicowane tempo impulsów nerwowych. Drugi sposób kodowania to regularność wzorca czasowego. Przy niskich natężeniach wyładowania są rozproszone i nieregularne, kiedy zaś ono wzrasta, zyskują na częstotliwości i regularności. Kodowanie sensoryczne zależy więc od specjalizacji i od tworzenia specyficznych wzorców.
Adaptacja sensoryczna (habituacja) – zmniejszenie reaktywności systemów sensorycznych na przedłużającą się stymulację.
SYSTEM WZROKOWY:
Oko – światło wpada przez rogówkę, wypełnioną płynem wodnistym; następnie przechodzi przez źrenicę, otwór w nieprzezroczystej tęczówce. Soczewka ma za zadanie regulowanie ostrości dla przedmiotów bliższych (robi się grubsza) i dalszych (cieńsza). W dalszej kolejności światło wędruje przez ciało szkliste do siatkówki.
Źrenica i siatkówka
Na zmiany wielkości źrenicy mogą wpływać:
1. Pozytywne reakcje emocjonalne
2. Atrakcyjny obraz bądź osoba (30%)
3. Wysiłek umysłowy
4. Silna koncentracja uwagi (zmniejszenie)
Miopia – niemożliwość skupienia wzroku na przedmiotach odległych.
Siatkówka:
a) pręciki i czopki – są fotoreceptorami. 125 mln pręcików opowiada za przetwarzanie czarnobiałe i ok. 7 mln czopków za kolorowe. Każdy z czopków wykrywa jedną z trzech barw – czerwony, zielony, niebieski. W środku siatkówki znajduje się plamka żółta. Jest to obszar najostrzejszego widzenia.
b) neurony dwubiegunowe – integrują impulsy z wielu receptorów i wysyłają ten wynik do komórek zwojowych.
c) komórki zwojowe – każda z nich integruje impulsy z wielu komórek dwubiegunowych w jedną częstotliwość wyładowań. Czopki w plamce żółtej wysyłają impulsy do komórek zwojowych w tym samym obszarze a pocili i czopki peryferyczne zbiegają się w komórkach dwubiegunowych i zwojowych na zasadzie konwergencji. Aksony komórek zwojowych tworzą nerw wzrokowy.
d) komórki horyzontalne
e) komórki amakrynowe
Pierwsze trzy typy układają się hierarchicznie, umożliwiając dywergencyjne przetwarzanie światła, maksymalizując skuteczność detekcji. Pozostale 2 typy komórek pełnią funkcje hamujące.
Szlaki do mózgu:
Część kory potylicznej zwana pierwotną korą wzrokową lub korą prążkowaną odbiera informacje z oczu. Wykazuje ona warstwowe uporządkowanie neuronów. Posiada ona 12 odrębnych warstw i jest ponadto zorganizowana w kolumny pionowe. Każda kolumna odgrywa specyficzne role w przetwarzaniu i przekazuje wytwory następnej kolumnie korowej. Każda kolumna składa się z tej samej, względnie malej, liczby komórek. Impuls nerwowy dobiera do co najmniej 6 części kory i obszarów podkorowych. Stacje przekaźnikowe na drodze impulsu to ciało kolankowe i wzgórek górny.
Ciało kolankowe boczne – główne pasmo dochodzi do niego we wzgórzu a następnie do wzrokowych okolic w każdej półkuli. Jego rola polega na interakcji impulsów z innych obszarów mózgu np. z aktywacyjnego układu siatkowego z impulsami dochodzącymi z oka.
Wzgórek górny – ze skrzyżowania wzrokowego biegnie do niego niewielka ścieżka. Jest on wiązkami komórek nerwowych w międzymózgowym obszarze pnia mózgu. Zapewnia on organizmowi plastyczność orientacji pośród mnogości stymulacji sensorycznej ze środowiska. Stanowi on ośrodek sensomotoryczny, który integruje pobudzenia jak dźwięk i światło z reakcjami motorycznymi jak kierowanie oczu. Zawiaduje też rozszerzaniem źrenic. Niektórzy twierdzą że działa on jako wtórny system wzrokowy. W myśl tej teorii pierwszy system zajmuje się rozpoznawaniem obrazów a drugi jest odpowiedzialny za rozpoznanie miejsca. Spór ten zacząl się od odkrycia ślepego widzenia – u pacjentów z usuniętą korą wzrokową. Osoby te wiedzą gdzie znajdują się przedmioty, ale nie potrafią ich rozpoznawać.
Widzenie barwne:
Barwa to psychologiczna własność naszych doznań zmysłowych. Nośnik energii elektromagnetycznej bywa nazywany fotonem. Dwa fotony odróżnia od siebie dlugość fali mierzona w nanometrach (miliardowa część metra). Światło widziane mieści się w zakresie od 400 – 700 nm. Niebieski to fala krótsza a czerwony dłuższa.
Doznania barwne:
a) Jakość barwy – wymiar ujmujący podstawową barwę w kategoriach długości fali
b) Nasycenie – czystość i żywość doznania barwnego – barwy nie zmieszane mają najwyższe nasycenie, pastelowe – średnie, szarość - zerowe
c) Jasność – wymiar związany z natężeniem światła, biel – ma jasność najwyższą, czerń najniższą.
Potencjalnie rozróżniamy 5 mln barw. W większości przypadków 150-200. Barwy dopełniające to takie których zsumowanie da białe światło. To zjawisko nazywa się addytywną mieszaniną barw. Światło niebieskie i żółte tworzą addytywną mieszaninę barw. Ale zmieszanie farby żółtej i niebieskiej tworzy zieleń. Pewne długości fal zostają pochłonięte. Zjawisko to zwie się substrakcyjną (absorpcyjną) mieszaniną barw.
Negatywny obraz następczy – powidok – kiedy patrzymy na przedmiot o żywej barwie a następnie przeniesiemy wzrok na przestrzeń neutralną zobaczymy barwę dopełniającą. Pozytywne obrazy następcze – są spowodowane kontynuacją przetwarzania nerwowego.
Teorie widzenia barwnego:
1) Teoria trzech barw – Sir Thomas Young, Helmholtz – są trzy typy receptorów przetwarzających wrażenia barwne. Wszystkie inne barwy są kombinacją pierwotnych barw. Pojawiły się jednak problemy – skąd biorą się negatywne obrazy następcze i dlaczego osoby ślepe na barwy nie potrafią rozróżnić pary barw: czerwonej i zielonej lub niebieskiej i żółtej.
2) Teoria procesu przeciwstawnego – Hering – doznania barwne pochodzą z trzech systemów, z których każdy zawiera dwa elementy przeciwstawne: czerwień i zieleń, niebieski i żółty, czerń i biel. Obraz następczy powstaje ponieważ jeden element systemu ulega zmęczeniu, co wzmacnia udzial elementu przeciwstawnego. Nowoczesna wersja (Leo Hurvich i Dorothea Jamesom) – dwie grupy receptorów dla każdej pary barw działają opozycyjnie za pośrednictwem hamowania nerwowego. System czerń-biel odpowiada za nasze spostrzeganie nasycenia i jasności.
Widzenie kształtu, głębi i ruchu
Efekt kontrastu – ...
SweetWine