Temat: UKŁAD ODDECHOWY

Tworzą go narządy biorące udział w transporcie powietrza, jego ogrzaniu, nawilżeniu i oczyszczeniu z pyłów oraz wymianie gazowej. Należą tu:

a)      górne drogi oddechowe: jama nosowa, gardło

b)     dolne drogi oddechowe: krtań, tchawica, oskrzela, płuca

Jama nosowa.

Jama nosowa zbudowana jest ona z  kości i chrząstek.  Wśród chrząstek nieparzystych jest przegroda nosa, parzyste to: chrząstki boczne nosa, chrząstki skrzydłowe większe i mniejsze oraz chrząstki dodatkowe nosa.

Do przedsionka jamy nosowej prowadzą nozdrza. Wnętrze jamy podzielone jest przegrodą nosową na 2 części: prawa i lewą. W każdej połowie znajdują się 3 małżowiny nosowe, które dzielą ja na 3 przewody: górny, środkowy i dolny.  Śluzówka małżowin nosowych zawiera dużo gruczołów i liczne sploty żylne, dzięki czemu powietrze jest tu ogrzewane, nawilżane. Oczyszczanie zapewnia nabłonek wielowars-twowy migawkowy pokrywający śluzówkę. Zapobiega to oziębieniu, wysuszeniu i zanieczyszczeniu płuc.

Ze względu na funkcje jamę nosową dzielimy na okolicę węchowa i oddechową.

Górna cześć jamy nosowej (nad małżowiną górną) stanowi okolicę węchową.

Jama nosowa kontaktuje się z zatokami przynosowymi, do których należą:

ü      zatoka klinowa

ü      zatoka szczękowa

ü      zatoka czołowa

ü      komory kości sitowej

Gardło.

W jamie gardła krzyżują się drogi oddechowe z drogą pokarmową.

Krtań.

Zaliczamy do dolnych dróg oddechowych. Krtań zawieszona jest za pomocą więzadeł i mięśni na łuku kości gnykowej. Położona jest na wysokości V do VI kręgu szyjnego. Ku dołowi przechodzi w tchawicę. Jej szkielet stanowią chrząstki:

a)      nieparzyste: tarczowata, pierścieniowata, nagłośniowa

b)     parzyste: nalewkowate, różkowate, klinowate

Chrząstka tarczowata tworzy na szyi charakterystyczną wyniosłość zwaną "jabłkiem Adama". Chrząstki krtani połączone są z kością gnykową, tchawicą i między sobą więzadłami. Część jednego z więzadeł łącząca chrząstkę tarczowatą z pierścieniową tworzy więzadła głosowe, które ograniczają szparę głośni. Mięśnie wewnętrzne krtani rozszerzają i zwężają szparę.

W jamie krtani wyróżnia się:

ü      przedsionek krtani

ü      głośnię – najwęższa część krtani

ü      jamę podgłośniową

Błona śluzowa krtani zawiera liczne gruczoły, które swoja wydzielina zwilżają jej wnętrze oraz fałdy głosowe. Stopień rozwarcia głośni i napięcie fałdów głosowych są zależne od działania mięśni krtani. Powietrze, które przechodzi przez zwężoną głośnię powoduje drganie fałdów głosowych i w ten sposób powstaje głos.

Temat: UKŁAD ODDECHOWY cz. 2.

Tchawica.

Zaczyna się na wysokości 6 i 7 kręgu szyjnego. Górnym końcem łączy się z krtanią. Schodząc ku dołowi do klatki piersiowej rozdziela się na oskrzela główne. Jest to spłaszczona sprężysta rura długości ok. 12- 14 cm, która zbudowana jest z 16-20 chrząstek tchawiczych o podkowiastym kształcie. Są one połączone więzadłami obrączkowymi. Chrząstki tchawicy zbudowane sa z tkanki chrzęstnej szkistej, łączy je natomiast tkanka łączna i włókna mięśni gładkich. Wnętrze tchawicy wyścieła błona śluzowa pokryta nabłonkiem wielorzędowym cylindrycznym migawkowym, w którym występują gruczoły tchawicze wydzielające płyn surowiczy i śluz.

Tchawica w dolnym odcinku części szyjnej objęta jest przez tarczycę.

Oskrzela.

Na wysokości 4-go kręgu piersiowego tchawica rozdziela się pod kątem prostym na 2 oskrzela główne lewe i prawe. Prawe jest krótsze i 2x grubsze od lewego. Budowa oskrzela jest taka sama jak tchawicy. Wchodzą one do płuc przez wnękę.

Oskrzela główne dzielą się na coraz mniejsze gałęzie i w ten sposób tworzą drzewo oskrzelowe. Wyróżniamy zatem:

o        Oskrzela głóne

o        Oskrzela płatowe

o        Oskrzela segmentowe

o        Oskrzela podsegmentowe

o        Małe oskrzela zrazików i gron

Schemat budowy płuc człowieka
1. tchawica 2. odg. tętnicy płucnej 3. drobna żyłka płucna 4. przewód pęcherzykowy 5. pęcherzyki płucne 6. wcięcie sercowe (wpustowe) 7. oskrzeliki 8. oskrzela III-rzędowe 9. oskrzela II-rzędowe 10. oskrzele główne 11. krtań

Płuca.

Leżą w klatce piersiowej. Maja kształt stożka. W każdym wyróżniamy:

część górną – tzw. szczyt

część dolną – podstawa

mamy też 3 powierzchnie: wklęsłą przeponową, wypukłą żebrową,  zwrócona do śródpiersia to śródpiersiową

Na powierzchni śródpiersiowej leży wnęka płucna. Znajdujące się w wnęce  oskrzele, tętnica płucna, żyła płucna stanowią korzeń płuca.

Każde płuco jest podzielone szczelinami na płaty: płuco lewe ma 2 płaty (górny, dolny), prawe 3 (górny, środkowy,dolny). W obrębie płatów wyodrębnić można jeszcze mniejsze części miąższu płucnego: segmenty oskrzelowo-płucne (jest ich łacznie 10 w każdym płucu) dzielące się na podsegmenty, te na liczne małe części zwane zrazikami i następnie na najmniejsze części miąższu płucnego - grona.

Do poszczególnych płatów prowadzą odchodzące od oskrzeli głównych oskrzela płatowe. Pojedynczy płat składa się z segmentów oskrzelowo-płucnych, do których wiodą odchodzące od oskrzeli płatowych oskrzela segmentowe.

Płuca zbudowane są z pęcherzyków płucnych, które znajdują się na końcu pojedynczego oskrzelika końcowego i tworzą grono. Pęcherzyki płucne odpowiadają bezpośrednio za wymianę gazową.

Ściany pęcherzyków zbudowane są z nabłonka jednowarstwowego i otoczone gęstą siecią naczyń krwionośnych włosowatych, co ma znaczenie przy sprawnej wymianie gazowej.

Barwa płuc w czasie życia człowieka zmienia się. Płuca płodu mają barwę ciemnoczerwona, u noworodka bladoróżową, u dorosłego człowieka szaroniebieską. 

Płuca pokrywa cienka błona surowicza, zwana opłucną. Wyróżniamy opłucną płucna i opłucna ścienną.

Oddychanie zewnętrzne. wymiana gazów w płucach, transport gazów, dyfuzja gazów w tkankach.

Oddychanie zewnętrzne to wymiana gazowa pomiędzy atmosferą a powietrzem pęcherzykowym płuc oraz wymiana miedzy powietrzem pęcherzykowym płuc a krwią przepływającą przez płuca. 

Wprowadzenie tlenu do płuc zachodzi dzięki procesowi wentylacji płuc. Na proces wentylacji płuc składają się ruchy oddechowe – wdech i wydech oraz inne zmodyfikowane ruchy oddechowe, jak: ziewanie, kichanie, czkawka, śmiech, płacz itp. 

Podczas wdechu, który jest zawsze procesem czynnym, następuje skurcz przepony oraz mięśni międzyżebrowych   zewnętrznych, co powoduje zwiększenie wymiarów klatki piersiowej. Wydech spokojny to cykl bierny, polegający na rozkurczu mięśni wdechowych czyli przepony , mięśni międzyżebrowych zewnętrznych. Natomiast wydech głęboki wymaga skurczu mięśni brzucha, mięśni międzyżebrowych wewnętrznych i mięśnia najszerszego grzbietu oraz innych mniejszych. 

ZADANIE

Schemat klatki piersiowej człowieka (widok z boku) w czasie wdechu i wydechu.

Wybierz opis (spośród A, B, C, D), który prawidłowo określa rolę mięśni międzyżebrowych i przepony w czasie wdechu i wydechu.

.................................................................................................................................................

W jamie opłucnowej ograniczonej od wewnątrz opłucną płucną, a zewnętrznie opłucną ścienną, znajduje się płyn surowiczy. Panuje tam ciśnienie ujemne, tzn. niższe od atmosferycznego. Płuca wypełnia powietrze o ciśnieniu atmosferycznym. Różnica tych ciśnień jest konieczna przy wymianie gazowej i wentylacji płuc. Dostanie się powietrza do jamy opłucnowej nazywamy odmą. Prowadzi ona do zapadnięcia się płuca.

Wprowadzenie tlenu z wdychanego powietrza do organizmu, a usunięcie CO2 na zewnątrz wiąże się z przenikaniem przez ścianę pęcherzyków płucnych oraz naczyń włosowatych krwionośnych. Odbywa się to pod wpływem różnicy ciśnień tych gazów w pęcherzykach płucnych i we krwi. Gazy przenikają na drodze dyfuzji. Tlen wiąże się z hemoglobiną krwi tworząc oksyhemoglobinę. Jedna cząsteczka hemoglobiny może przyłączyć 4 cząsteczki tlenu.

**

Dyfuzja stanowi główny mechanizm wymiany i stałej odnowy przestrzeni wodnej zewnątrzkomórkowej. Kierunek i szybkość dyfuzji każdej substancji zależy od tzw. gradientu stężeń. Niezbędnym warunkiem dla utrzymania gradientu stężeń miedzy środowiskiem wewnętrznym komórki a krwią jest ruch krwi. Jeśli ruch krwi ustaje, to stężenia po obu stronach naczynia włosowatego szybko się wyrównują, zanika gradient stężeń i dyfuzja ustaje. Dyfuzja O2 i co2 zachodzi przez całą powierzchnię śródbłonka i naczyń włosowatych, dlatego jest bardzo szybka.

Transport tlenu z naczyń włosowatych pęcherzyków płucnych odbywa się dzięki erytrocytom. Tlen jest uwalniany w naczyniach włosowatych tkanek gdzie przez ścianę śródbłonka dyfunduje do płynu międzykomórkowego lub bezpośrednio do przylegającej komórki.

Dwutlenek węgla pobierany jest z tkanek i transportowany do płuc, w dwóch trzecich w postaci jonu HCO2- w osoczu, w jednej trzeciej zaś dwutlenek węgla jest związany jako CO2 z hemoglobiną.

HEMOGLOBINA zbudowana jest z białka globiny i cząsteczki hemu – barwnika krwi.

Globina zbudowana jest z czterech łańcuchów peptydowych, z każdym z nich  wiąże się jedna cząsteczka hemu. Każda cząsteczka hemu ma zdolność do nietrwałego przyłączenia jednej cząstki tlenu. Ten proces nazywamy utlenowaniem. Powstaje w jego wyniku cząstka – oksyhemoglobina.

W tkankach niższe ciśnienie tlenu i jest on oddawany (dysocjacja), pobierany zaś jest dwutlenek węgla (część transportowana jest w postaci jonu jonu HCO2- w osoczu, w jednej trzeciej zaś dwutlenek węgla jest związany jako CO2 z cząstką globiny, a powstały kompleks nosi nazwę karbhemoglobiny).

Ciekawostka: tlenek węgla (CO) wiąże się z hemoglobiną podobnie jak tlen, z udziałem żelaza. Powinowactwo hemoglobiny do CO jest jednak ok. 300-krotnie większe niż do tlenu, a powstała karboksyhemoglobina trudniej dysocjuje (trwalsze połączenie). Dlatego nawet znikomy procent CO w powietrzu prowadzić może do zablokowania hemoglobiny i uduszenia na skutek przerwy w dostawie tlenu.

W czasie spoczynku tempo ruchów wdech i wydech wynosi ok. 16 oddechów/min.

Częstotliwość i głębokość oddechu reguluje ośrodek oddechowy, który mieści się w rdzeniu przedłużonym i składa się z ośrodka wdechu i ośrodka wydechu.  Automatyzm tego ośrodka polega na tym, że powstają w nim rytmicznie salwy impulsów do neuronów ruchowych mięśni oddechowych.

Oddychanie wewnętrzne.

Wymianę gazowa pomiędzy środowiskiem zewnątrzkomórkowym a wnętrzem komórek oraz pobieranie tlenu przez mitochondria to oddychanie wewnętrzne.

Najczęstsze choroby układu oddechowego.

·         astma oskrzelowa - przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych, wywołująca nadreaktywność oskrzeli, która prowadzi do nawracających napadów duszności i kaszlu, występujących szczególnie w nocy i nad ranem.

·         gruźlica - powszechna i potencjalnie śmiertelna choroba zakaźna, wywoływana przez prątka gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis).

·         mukowiscydoza...