MATERIAŁY PISARSKIE: WYTWARZAMY TABLICZKI GLINIANE.
Cel główny: wzbogacenie wiedzy na temat materiałów pisarskich stosowanych na przestrzeni wieków.
Cele operacyjne:
Wiadomości:
Uczeń po zajęciach powinien zapamiętać:
rodzaj materiałów pisarskich stosowanych przez człowieka na przestrzeni wieków
różnice w ich pozyskiwaniu i zastosowaniu
Uczeń potrafi:
nazwać materiały pisarskie i przyporządkować je do kraju i epoki, w której go stosowano
odróżnić od siebie materiały pisarskie np. papier od papirusu
wykonać samodzielnie tabliczkę glinianą
Formy pracy:
indywidualna
grupowa
zespołowa
Metody pracy:
projektu edukacyjnego
pogadanka
indywidualne wypowiedzi uczniów
dyskusja
instruktaż
pokaz
praktycznego działania
Środki dydaktyczne:
prezentacja multimedialna pt. "Materiały pisarskie"
plansze - papirus
książka - kodeks
glina plastyczna : sala lekcyjna sąsiadująca z biblioteką szkolną.
TOK ZAJĘĆ
Część I
1. Powitanie.
2. Podanie tematu i celu spotkania.
3. Zaproszenie uczniów do pogadanki na temat materiałów pisarskich.
4. Przypomnienie z poprzednich zajęć wiadomości o papierze, jego produkcji i zastosowaniu.
5. Przedstawianie przez uczniów rodzajów materiałów pisarskich.
(Uczniowie wszystkich grup przedstawiają we wczesnej ustalonej kolejności, wiadomości i pomoce przygotowywane przez 2 miesiące metodą projektu.)
GRUPA I - KAMIEŃ
Jednym z najstarszych materiałów pisarskich był kamień, na którym początkowo malowano sceny z życia codziennego, czego przykładem są malowidła ze ścian jaskiń Lascaux. (czyt. Lasko). Kamień wykorzystywali również Egipcjanie, ale już w innej formie. Były to płyty grobowców, pomniki (np. sfinks), słupy, na których ryto hieroglify i tworzono ŚWIĘTE INSKRYPCJE. Kamieniem najczęściej wykorzystywanym przez Egipcjan był piaskowiec. Rzymianie natomiast wykonywali inskrypcje w kamieniu jeszcze inną metodą niż Egipcjanie. Najpierw rysowano wielkie litery kredą (znano już alfabet), następnie malowano pędzelkiem, na koniec wykuwano namalowane litery metalowym dłutem.
N (nauczyciel): najstarszy katalog biblioteczny Egiptu został wykuty w kamiennych ścianach małej sali bibliotecznej przy świątyni Horusa boga słońca i zawierał 37 tytułów. Było to ponad 2000 lat temu.
GRUPA II - TABLICZKI GLINIANE
Znane były w wielu krajach. Posługiwano się nimi między innymi w Mezopotamii (Sumerowie i Akadyczycy) już ok. 4000 lat temu. Archeolodzy odnaleźli ok. 20 tys. tabliczek pokrytych pismem klinowym, a w gruzach pałacu królewskiego w Niniwie wykopali tabliczki, które mają kształt prostokątny o wymiarach od 2 cm x 2,4 cm do 22 cm x 37 cm i grubości od 0,2 do 2,4 cm. Tabliczki gliniane znane były również w starożytnym Egipcie. Tu odnaleziono 358 cegiełek glinianych, które były listami dwóch królów. Używano ich także w Italii między IV a I wiekiem p.n.e. i często służyły jako znak własnościowy. Materiałem pisarskim w starożytności były również wazy z terakoty, na których spisywano podania i legendy.
GRUPA III - PAPIRUS
Materiał piśmienniczy otrzymywany z rośliny o tejże nazwie. Używany powszechnie w starożytności, głównie w Egipcie. To właśnie Egipcjanie wpadli na pomysł sporządzania papirusu z łodyg tej rośliny. Głównym ośrodkiem produkcji była Aleksandria, skąd wywożono go do innych krajów śródziemnomorskich. Do Grecji dotarł w VII w p.n.e. do Rzymu w III w p.n.e. W średniowieczu najdłużej używany był papirus w kancelariach królewskich - do połowy IX w i kancelarii papieskiej. Jako materiał do pisania książek papirus wychodził stopniowo z użycia od IV w n.e. Papirus był idealnym materiałem do tworzenia zwojów, mniej jednak nadawał się na kodeksy, które są rzadkością. W związku z tym zmniejszyła się podaż papirusu i zaczęto szukać czegoś, co mogłoby go zastąpić.
N(nauczyciel): pierwszą formę książki stanowił zwój papirusu. Najstarszy zwój egipski pochodzi z ok. 2400 r. p.n.e.
Uczeń: Arkusze papirusu sporządzane są z łodyg rośliny. Jej zielona warstwa zewnętrzna jest usuwana, a znajdujące się pod nią białe włókna kroi się na cienkie paski, które układa się obok siebie tak, by zachodziły jeden na drugi, Kolejna warstwa pasków kładziona jest na wierzch, prostopadle do poprzedniej. Warstwy są prasowane albo rozklepywane drewnianym młotkiem, a sok wydzielany przez roślinę skleja je w jedną całość.
GRUPA IV - PERGAMIN
Materiał pisarski wyrabiany ze skóry zwierzęcej (cielęca, jagnięca, owcza, kozia). Nazwa pochodzi od miasta Pergamon w Azji Mniejszej. Według legendy wynalazł go król Eumenes II z Pergamonu (197-158 r. p.n.e.). Wstrzymano dostawy papirusu z Egiptu, najprawdopodobniej na skutek współzawodnictwa królów Egiptu Ptolemeusza i Pergamonu w rozwoju bibliotek. Ptolemeusz, miał wstrzymać eksport papirusu, aby uniemożliwić dalszy wzrost bibliotek Attalidów. Biblioteka Pergamonu jednak rozwijała się dalej dzięki temu, że zastąpiono importowany papirus własnym materiałem pergaminem. Badania naukowe nie potwierdzają jednak tej wersji. Skóra była używana do celów pisarskich od bardzo dawna (zabytki z XX w. p.n.e.) przez Egipcjan, Żydów, Persów, Greków. Natomiast za panowania Eumenesa II wyrób pergaminu został zapewne udoskonalony, a Pergamon stał się ważnym ośrodkiem jego produkcji. Już w II w. n.e. pergamin zaczął konkurować z papirusem, nad którym górował takimi zaletami jak: - możliwość wyrabiania go w każdym kraju z własnych surowców - lepsze przystosowanie pisania po obu stronach (na papirusie pisano jednostronnie) - iluminowanie (malarstwo książkowe zastosowane w średniowieczu przy użyciu dużej ilości złota) Najstarsze zabytki pergaminu pochodzą z III/II w .p n.e. Znalezione w Mezopotamii, najstarsze w formie kodeksu z IV w. n.e. W VII w zaczęła go używać kancelaria królewska, a w X kancelaria papieska. Używano go równolegle z papierem jeszcze w XV i XVI w. czyli w rozkwicie średniowiecza. Spisywano ręcznie książki religijne: bogato zdobione psałterze, biblię, manuskrypty, śpiewniki itp. Wyrobem ich zajmowały się głównie klasztory, później w miarę powstawania miast (od połowy XII w) zawodowi pergaminiści. Na pergaminie tworzono książki w różnych formach:
zwój
książka w formie kodeksu
książka składana
N(nauczyciel) wyjaśnia pojęcie KODEKS: Łac. Codex = pień drzewa, kloc Forma książki powstała u schyłku czasów antycznych. Kodeksem nazywano w Rzymie kilka związanych ze sobą tabliczek woskowych, na których pisano rylcem. W podobny sposób zaczęto składać karty papirusowe, później pergaminowe tworząc z nich poszyty i składki z luźnych kart, przytwierdzone do drewnianych tabliczek jako okładzin. Kodeksem nazywano później zbiory przepisów prawnych - nazwa ta obowiązuje do dziś np. Kodeks Cywilny. Pokaz książki w formie kodeksu
Materiał wytwarzany ze sprasowanych bezładnie ułożonych ze sobą poplątanych włókien, formowany w kształt arkuszy (płata, który jest podstawową jednostką miary papieru) lub ciągłej wstęgi, służący w pierwszej kolejności do pokrywania go znakami pisarskimi (pismem), w dalszej zaś do celów techniczno-przemysłowych. Do produkcji papieru nadają się przede wszystkim włókna roślinne celulozowe, substancje klejące, wypełniające i barwiące. Kolebką papieru były Chiny. Do pisania używano tutaj różnego rodzaju materiału:
kamienia
płytek glinianych
deseczek bambusowych
jedwabiu
kości
Za wynalazcę papieru uchodził powszechnie dostojnik chinski Tsai-Lun, żyjący na przełomie I iII w. n.e. Nowsze badania przesunęły tę datę o dwa stulecia wcześniej. Początkowo produkowano go z białkowych włókien jedwabiu - papier watowy, później z celulozowych włókien morwy, szmat lnianych i starych sieci rybackich - papier ten był bardzo gruby. Następnie z trzciny i do dziś stosowany jest jako gazetowy. Szczególnie ceniono papier produkowany z drzewa Cz'u (gatunek morwy), bielony, cienki, gładki, miękki i nie żółknący z czasem najlepszy ze znanych gatunków. Początkowo pisano na papierze tylko po jednej stronie, co wynikało z nawyku, pierwszy bowiem materiał do pisania stosowany w Chinach, deseczki bambusowe, pokrywano pismem jednostronnie. Z Chin znajomość wyrobu papieru przedostała się w III w. do Korei, a w VII w. do Japonii. W VII w rozpoczęto jego produkcję w Indiach, następnie w Arabii, gdzie udoskonalono jego produkcję. Do Europy papier przedostał się dosyć późno, w XII wieku. Najpierw do Hiszpanii, będącej wtedy prowincją arabską, później do Włoch, gdzie uruchomiono stałą fabrykę papieru w 1276 r. (zastosowano tu pierwszy młyn wodny). Od XIII w. przemysł papierniczy szerzył się w krajach Europy z południowego zachodu na północny wschód. Powstawały papiernie we Francji, w Niemczech, Szwajcarii, Anglii, jak również w Polsce. Najpierw na Śląsku - Wrocław (1493 r.), potem papiernia na Prądniku koło Krakowa, następnie w Poznańskim, na Pomorzu, Lubelszczyźnie. W drugiej połowie XVI w. papier dotarł do Rosji, Holandii i Danii. Wraz z rozwojem produkcji papieru, rozszerzała się produkcja książki w różnej formie:
zwój papierowy
książka rękopiśmienna
książka - paski papieru
książka drukowana
GRUPA VI - MATERIAŁY PISARSKIE STOSOWANE WSPÓŁCZEŚNIE (poza papierem)
1. Dyskietka
2. CD-ROM
3. Dysk twardy
6. Podsumowanie I części zajęć.
CZĘŚĆ II
Jest to część praktycznego działania. Uczniowie z przygotowanej gliny plastycznej wykonują tabliczki gliniane (wzorem są ilustracje książkowe).
1. Lepienie w glinie.
2. Wypalanie w piecu (zachowanie odpowiednich warunków bhp!!!)
4
agabogusz