Kontraktualizm (sposób argumentacji) - 5 III 2009r.
Pojęcie teorii kontraktualistycznych ma zastosowanie zarówno wobec klasycznych teorii społecznych, jak i w odniesieniu do XX-wiecznych koncepcji (Rawls, Nozick).
Zauważyć trzeba, że już u sofistów i epikurejczyków wskazywano na umowę społeczną, jako podstawę.
W odróżnieniu od klasycznych teorii umowy społecznej, posługujących się pojęciami takimi jak prawa natury (nie prawa naturalne!), współczesne koncepcje kontraktualistyczne, uważają, że reguły stanowiące ład prawny czy społeczny, maja uzasadnienie nie w naturze, lecz we wzajemnych, ludzkich ustaleniach - to znaczy w publicznym dialogu, dyskursie instytucjonalnym, komunikacji.
Tego przełomu dokonuje Fichte. Błąd – przeciwstawianie praw natury wzajemnym ludzkim uzgodnieniom. Odwołanie się za pomocą praw natury do praw rozumu – rozumowe ugruntowanie prawa i legalnych stosunków społecznych.
Hobbes dokonuje innego przełomu, polegającego na odejściu od religijnego uzasadnienia władzy do umowy społecznej.
Kontraktualizm to ogólne podejście do moralnych treści.
Locke, Rousseau, Hume, Hobbes → kontraktualistyczne argumenty (paradygmat – sposób argumentowania).
Tym, co wiąże tradycję w obliczu różnorodności, jest przekonanie, iż normy moralne, czy polityczne instytucje, odnajdują swoją legitymizację (o ile odnajdują) w swej zdolności do ochrony zgody tych, wobec których mają zastosowanie (samą umowę też muszą chronić, nie tylko to, na co ona wskazuje).
Pojęcie praw natury, pojawiające się w klasycznych teoriach umowy społecznej, wskazywało na źródło możliwości osiągnięcia wzajemnej zgody (źródła o charakterze rozumowym), które w koncepcjach współczesnych są wzajemnie uzgadniane.
Najważniejszym celem koncepcji kontraktualistycznych jest zatem zawsze poszukiwanie źródła legitymizacji takich reguł powszechnego ładu społecznego i ufundowanych na nich instytucji, które chroniłyby zgodę obywateli.
Poważna różnica między koncepcjami klasycznymi, a współczesnymi znajduje swój wyraz w pytaniach na jakie odpowiadały i odpowiadają obecnie koncepcje kontraktualistyczne. W klasycznych koncepcjach pytano przede wszystkim o:
a) Jakie w ogóle jest źródło pochodzenia władzy państwowej?
b) Dlaczego ludzie winni są posłuszeństwo owej władzy?
c) Do jakiego stopnia ograniczenie władzy państwowej jest prawomocne?
Współczesne koncepcje kontraktualistyczne są zainteresowane artykulacją wzajemnego powiązania między moralnością, a wzajemną akceptowalnością norm, reguł postępowania, na które, jako istoty racjonalne jesteśmy w stanie zgodzić się kierując się tylko pozamoralnymi racjami. Związane jest to z kwestią:
a) Różnorodności osób, które ową zgodę miałyby wyrazić.
b) Różnorodności osób, których owa zgoda miałaby dotyczyć.
c) Różnorodności osób, do których określone argumenty za lub przeciw miałyby być adresowane.
Schemat teoretyczny koncepcji kontraktualnych w ogóle
Według John Humpton (kobieta), dla koncepcji kontraktualistycznych znamienne są dwa momenty myślowe – moment deskryptywny i moment preskryptywny.
Moment deskryptywny (opisowy), to moment, w którym odpowiadamy na pytania kim są i jacy są ci, których różnorodne obligacje moralno – prawne mają dotyczyć.
Moment preskryptywny, to moment nakazujący odpowiednie reguły i normy postępowania w zależności od tego jaką odpowiedź uzyskamy na gruncie tego momentu deskryptywnego.
3 stany koncepcji kontraktualistycznych w ogóle:
Dr Cern: 1)stan prospołeczny (prepolityczny)→2)warunki możliwości zawiązania umowy społecznej→3)umowa społeczna
Hobbes: 1)stan natury→2)prawa natury→3)umowa społeczna
Funkcje pełnione przez poszczególne 3 elementy schematu koncepcji kontraktualistycznych w ogóle:
AD 1)
Ø Stan deskryptywny, ma udzielić odpowiedzi na pytania jacy są z natury ludzie, mający żyć ze sobą w formie zorganizowanej – państwie → STAN HIPOTETYCZNY!!!
Ø Jako stan natury trzeba rozumieć taką zbiorowość ludzi, która nie jest jeszcze uwikłana w mechanizm życia państwowego.
Ø Ludzie rozważni są jako z natury równi, podobni do siebie, czyli nie różniący się w istotny sposób.
Ø Ludzie mogą być źródłem i adresatem uzgodnień.
Ø Charakterystyka poszczególnego człowieka.
Ø Z dwóch kroków – z tego jaki jest człowiek i jakie są tego konsekwencje – należy określić typy preferencji jakimi ludzie - gdy ujmuje się ich takimi jakimi są – na ogół się kierują → te, które władza musi brać pod uwagę.
AD 2)
Ø Na jakie zasady wspólnego życia ludzie – o ile są racjonalni - mogliby się zdecydować wspólnie.
12 III 2009r.
Ø Charakterystyka stanu natury miała na celu wskazanie czy przesłanki reguł, na które ludzie, wspólnie mogliby się zgodzić, mają charakter moralny czy pozamoralny.
Ø Ta kwestia przesądza o charakterze podstawy normatywnej, która ma legitymizować odpowiednie prawo państwowe i władzę powstałą w oparciu o to prawo.
Ø Najczęściej odwoływano się do praw natury, które były rozumiane jako reguły rozumowe, ogólne reguły, które są dostępne każdemu człowiekowi jako istocie rozumnej i dlatego są wieczne i niezmienne.
Ø Hobbes „Lewiatan” → Prawem natury jest przepis lub reguła ogólna, którą rozum znajduje.
Ø Locke → W stanie natury ma rządzić obowiązujące prawo natury. Rozum ma uczyć tego prawa.
Ø Rawls → u niego rozum publiczny jest jeden.
Ø Habermas → rozum publiczny jest jeden – komunikacyjny.
Ø W przypadku umowy Rousseau, warunkiem powołania stanu społecznego są nie tyle prawa natury, ile wola powszechna. Nakierowuje nas na dobro wspólne (konotacje normatywne).
Ø Rousseau spogląda na problematykę polityczną i moralną z normatywnego punktu widzenia. Już przesłanki u Rousseau są normatywne, bo jest republikaninem. Mniej go interesują prawdopodobne przebiegi faktów, które ukształtowały człowieka takim jakim jest, a bardziej jakie fakty należy spowodować, by człowiek stał się taki, jaki być powinien, by sprostać swojemu moralnemu powołaniu.
Ø U Rousseau, przejście od stanu przedpaństwowego do państwowego ma charakter moralny. Podobnie jest u Kanta, u którego tylko pactum unionis zawiera w sobie swój cel. Jest jedyną, możliwą z umów, która jest celem samym w sobie, bo dzięki niej powstaje stan obywatelski.
Ø W stanie natury wszyscy są ze sobą w stanie wojny.
Ø Hobbes → ludzie w stanie natury są:
1) Amoralni – Dopiero gdy powstaje umowa społeczna można mówić o kategoriach moralnych, np. sprawiedliwość (Amoralność – ludzie nie są ani dobrzy ani źli).
2) Niemoralni – Ludzie są ahistoryczni. U Hobbes’a moralność związana jest z przestrzeganiem odpowiedniego prawa. Moralność ma charakter konwencjonalny. W niesprzyjających warunkach, np. totalitaryzmach, moralność wykształcana nie będzie.
Ø Locke → Wszyscy jako dzieci boże mamy dostęp do praw natury. W stanie natury jesteśmy moralni. Gdy pojawia się konflikty nie wiadomo jak je rozstrzygnąć – brak instrumentów rozjemczych. Celem jest powstanie rządu i ochrona własności. Rząd będzie instrumentem rozjemczym.
Ø W stanie politycznym u Locke’a kwestie moralne przynależą do sfery prywatnej, a u Rousseau do sfery publicznej.
Ø Locke → Cokolwiek się dzieje nie może to być sprzeczne z prawami natury. Celem prawa natury jest ochrona własności. Moralność należy do sfery prywatnej. Nic nie może ograniczyć władzy państwowej, bo wtedy nie będzie ona suwerenna.
Ø Rousseau → Aby być rzeczywiście wolnym, trzeba być moralnym. Być wolnym = być prawodawczym. Nie będę słuchać nikogo innego. Demokracja bezpośrednia – trzeba zawierać głos we wszystkich sprawach, należy brać czynny udział w życiu publicznym. Nikomu nie można odebrać prawodawstwa, dlatego moralność jest sferą publiczną.
Ø Jak zachować autonomię moralną i suwerenność państwa? Suwerenność jest zawsze ograniczona przez autonomie moralną . Suwerenność jeśli nie jest ograniczona to musi istnieć moralność o której wszyscy decydują. Habermas Faktyczność i obowiązywanie – jak pogodzić obie sfery.
AD 3)
Ø Powstanie stanu państwowego
Ø Istotne jest rozróżnienie między umową społeczną jako wzajemną zgodą reguły i zasady, kierującą powołaniem władzy, a samą władzą.
Ø U Hobbs’a brak takiego rozróżnienia na powołanie władzy i powołanie stanu społecznego.
Ø U Locke’a porozumienie pierwotne jest aktem o znaczeniu podstawowym. Powołana społeczność może podlegać zmianą. Pozostanie jednolitą sumą społeczności jeśli to pierwotne porozumienie nie zostanie powołane.
Ø Locke → 1) Ukonstytuowanie się wspólnoty politycznej 2) Akt wyboru formy rządów Dzięki temu obywatele zyskują podstawę normatywną dochodzenia swych praw, a państwo może przyjąć funkcje arbitrażowe.
Ø Locke → bunt obywatelski – gdy nie zgadzamy się z rozporządzeniami władz powołujemy bunt.
Ø Locke → Ponieważ zgoda na reguły sprawowania władzy nie rodzi się pod przymusem, lecz ma charakter dobrowolny to warunki powstania państwa (normatywne) wskazują możliwą odpowiedź na pytanie jaki rząd lub forma rządów byłyby preferowane pomiędzy ludźmi, których miałaby dotyczyć i wspierać ich wzajemną zgodność.
Taka umowa ma na celu powołanie takiej władzy, która by ową zgodę podtrzymywała. Dzięki temu obywatele zyskują wolność polityczną.
Ø Rawls → Wychodzi w swych rozważaniach od sprawiedliwości jako bezstronności od pojęcia wolności. „Wszelkie pierwotne dobra społeczne, szanse, dochód, bogactwo oraz to co stanowi podstawy poczucia władzy? Wartości mają być rozdzielane równo, chyba że nierówna dystrybucja jest z korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych.”
Ø Habermas → Podejmuje problem nie tylko dystrybucji owych dóbr ale także redystrybucji.
Ø Koncepcje kontraktualistyczne zakładają, że twórcami świata jesteśmy my sami.
Ø Rawls → idea politycznego konstruktywizmu
Ø Uświadamiamy sobie, że projektujemy świat. Pytanie o rozum – to pytanie czy jesteśmy w stanie zaprojektować świat, bo są przecież różne rozumy.
Społeczeństwo Obywatelskie
1) Ujęcie polityczne
2) Ujęcie ekonomiczne
v Może się rozwinąć dopiero w warunkach jednorodnego, publiczno-cywilnego ładu prawnego. W takim państwie jednostka ludzka pozostaje członkiem dwóch społeczeństw:
a) Rodzinnej
b) Obywatelskiej
v Każda z tych sfer rządzi się własną zasadą etyczną, która odpowiada interesom, celom, wzajemnym więzią między ich uczestnikami.
v Jako członkowie rodziny kierujemy się PARTYKULARNYM ALTRUIZMEM moralnej cnoty, troszcząc się o naszych bliskich wyłącznie. (Jestem w stanie poświęcić się, ale tylko dla swoich bliskich.)
v Inną zasadą zwaną POWSZECHNYM EGOIZMEM kieruje się obywatel dbający o własne potrzeby i cele.
v Hegel → obywatel, społeczeństwo obywatelskie
1) Citoyen – obywatel w wymiarze politycznym
2) Bourgeois – obywatel w wymiarze ekonomicznym
v Obywatelem jest ten, kto uczestniczy w procesie samoorganizacji ludu, który nadał sobie polityczny wymiar istnienia.
v Jeśli obywatel zastał tę formę jako gotową to zachowuje na nią wpływ jako formę działalności politycznej. → Jest integralną częścią organizmu politycznego, a jego wola ma znaczenie.
v Zadaniem państwa jako ciała politycznego jest, „bycie taką formą zrzeszenia, która by broniła całą wspólną osobę i dobra każdego członka, przy której każdy łącząc się z innymi słuchałby tylko siebie”. → Rousseau.
v Obywatelstwo w rozumieniu politycznym posiada własną ETYCZNĄ SUBSTANCJĘ.
v Hegel → przepotężna siła społeczeństwa obywatelskiego konkurencyjna do więzów rodzinnych. Przeciąga człowieka na swoją stronę wymagając od niego jako obywatela, by porzucił partykularny altruizm i zaangażował swe siły na rzecz społeczeństwa.
v W przypadku sfery społeczeństwa obywatelskiego nawiązuje nie tylko poziome relacje z innymi, lecz także pionową relację z całością społeczeństwa obywatelskiego.
v Powszechny etos owego społeczeństwa obywatelskiego posiada przewagę nad partykularnym interesem pojedynczego obywatela.
v Między społeczeństwem obywatelskim jako całością, a jego pojedynczym członkiem wytwarza się swoiste wzajemne zobowiązanie/powiązanie.
v Utrzymanie i dobro jednostki oraz jej prawne istnienie splecione jest z utrzymaniem dobra i prawa wszystkich.
v Istotnym elementem podstawy obywatelskiej jest AUTONOMICZNE PRAWODAWSTWO jednostek traktowanych jako ROZUMNE podmioty regulujące swą zbiorową egzystencję.
v Etos wspólnego dbania i wspólnej postawy.
v Hegel → Przejście od B do C jest kluczowym momentem etycznym! Bez niego społeczeństwo obywatelskie złożone jest z egoistycznych rekinów oraz przedstawia sobą obraz rozpusty i nędzy oraz zepsucia fizycznego i etycznego.
v Etyczność jest związana z obyczajowością → Dorastam do etyczności.
v Obywatelem jest ten kto dla utrzymania swej egzystencji, na zadowalającym dla siebie poziomie, uczestniczy w sprawnym systemie potrzeb wszystkich członków społeczeństwa obywatelskiego.
v Modus jego działania to WZAJEMNA wymiana dóbr zapośredniczona w ich powszechnym ekwiwalencie (pieniądzu).
v Podstawą nie jest ALTRUIZM lecz KONIECZNOŚĆ utrzymania się przy życiu.
v Obopólne wykorzystywanie potrzeb innych w celu zaspokajania swoich potrzeb.
v System ten działa zgodnie z pewnymi regułami i wspiera się na instytucjach.
v Jedna z podstawowych instytucji jest WŁASNOŚĆ PRYWATNA → warunek konieczny społeczeństwa obywatelskiego według Hegla. Trudno sobie wyobrazić bycie obywatelem bez jakiejkolwiek własności! Nikt nie może mówić o wolności nie posiadając własności!
v Wolność jako własność → Czy mogę dysponować wolnością jako moją własnością? Czy można traktować wolność jako własność? Według Hegla we własności przejawia się osobowa wolność.
v Nowocześni Bourgeois, obywatele państwa prawa nabywają dobra jako własność.
v Hegel mówi o wielu kwestiach socjalnych: własność, sprawiedliwość.
v Ludzie są sobie równi tylko jako osoby, co do źródła jaj własności. Skoro własność jest istnieniem wolności i nikt nie jest bardziej wolny od innych, to wolność jednych istnieje w sposób bardziej okazały niż drugich?
v ...
bigmagic