Antoni Sonimski Artykuy pierwszej potrzeby Notatki i uwagi 1951-1958 Wydanie polskie: 1959 Literatura w podrcznikach szkolnych Liczne artykuy dyskusyjne, ktre ukazay si na amach ycia Warszawy i artyku Karsta zamieszczony w Przegldzie Kulturalnym poruszyy opinie i omieliy do dalszych wypowiedzi tych wszystkich, ktrym nieobojtny jest stan naszej kultury i naszego pimiennictwa. Nie trzeba bowiem zapomina, e studenci polonistyki to przyszli nauczyciele i krytycy literaccy. Schematyzm niewtpliwie jest zjawiskiem gronym, ale czytelnik ma drog ucieczki, zniechcony do literatury wspczesnej moe sign do klasykw. Gdy krytykuje si nasz wspczesn proz czy poezj, niema pociech jest myl, e po raz pierwszy w dziejach naszego kraju szerokie masy maj dostp do wielkiej literatury wiatowej. Inaczej rzecz si ma z absolwentami i studentami polonistyki. Lka si naley, i ci potpiecy wcignici w piekielne krgi krytyki literackiej, w owo literaturoznawstwo, ktre czy brzydk nazw z tak treci, puszczeni na t jednotorow drog elazn, krci si bd od stacji Wulgaryzmy Wielkie do stacji Nuda Dolna. Student polonistyki przychodzi na uniwersytet z pewnym zasobem wiedzy nabytej w szkole redniej. Wsiada do tego pocigu z bagaem niewielkim, ale do osobliwym. Zainteresowany zawartoci tego bagau kupiem sobie par podrcznikw szkolnych. Oto ley przede mn Zarys literatury polskiej cz. II, obejmujca lata 1918-1950. Jest to ju drugie wydanie, ktrego nakad siga siedemdziesiciu tysicy egzemplarzy. Aprobata zostaa przeduona pismem Ministerstwa Owiaty na rok szkolny 1953/54. Jest to jedyny i obowizujcy podrcznik omawiajcy dwudziestolecie i literatur wspczesn. To ju nie takie czy inne czytanki dla dzieci, ale podrcznik maturalny. Warto wic nieco dokadniej przyjrze si metodzie, argumentacji i formie stylistycznej tego Zarysu literatury polskiej. Na stronie pitej znajdujemy zdanie: Drugim kierunkiem zabkanej w irracjonalizmie myli buruazyjnej by fideizm. Podrcznik opatrzony jest licznymi przypisami i objanieniami. Sowo fideizm nie jest opatrzone adnym objanieniem. Widocznie autorzy podrcznika rezerwuj sobie przypisy i objanienia na okazje powaniejsze. Istotnie na stronie sto szedziesitej trzeciej znajdujemy przy nazwisku Sherlock Holmes objanienie: Sawny detektyw angielski. Stosujc konsekwentnie podobn metod objanie trzeba by nazwa Pana Tadeusza sawnym porucznikiem legionw. Dowiadujemy si rwnie prawdy niezwykej o Tuwimie. Ot okazuje si, e...pierwsze tomiki poetyckie Juliana Tuwima... stanowi wczesny okres twrczoci poety. Widocznie u innych poetw pierwsze tomiki stanowi pniejszy okres ich twrczoci. Na stronie jedenastej znajdujemy niezupenie potrzebn, ale za to zupenie faszyw histori nieprzyznania nagrody Nobla Stefanowi eromskiemu. Po stwierdzeniu, e w roku 1922 eromski zyska ju saw midzynarodow, co mija si z prawd, bo niestety eromski nigdy tej sawy nie osign, nastpuje do oryginalna charakterystyka buruazji europejskiej tego okresu. Podrcznik mwi o eromskim: ...w r. 1922 mg otrzyma nagrod Nobla, gdy opinia publiczna szwedzka bya do tego przygotowana. Jednake niech sfer buruazyjnych uniemoliwia pisarzowi uzyskanie nagrody. Czyby to znaczyo, e opinia szwedzka nie bya buruazyjna, czy moe byy wtedy dwie buruazje, jedna dobra szwedzka, a druga niedobra polska? Rozumiabym to rozrnienie, gdyby chodzio o yletki. Po co to wszystko zostao napisane? Ten drobny przykad pokazuje, jak autorzy Zarysu literatury polskiej zbywaj byle frazesem sprawy wymagajce znajomoci przedmiotu. Jest to niemal zasad. Dowiadujemy si wic, e Skamander powsta gwnie dla obrony interesw zawodowych paru pocztkujcych poetw - rwienikw. Interesy zawodowe pocztkujcych poetw w roku 1920 musiay by bardzo powane, jeli dla obrony tych intratnych interesw warto byo zakada pismo! Na stronie trzydziestej smej dowiaduj si o sobie, e byem dyrektorem Instytutu Kultury Polskiej w Londynie i wrciem na stae do kraju... po zlikwidowaniu tej polskiej placwki kulturalnej przez rzd angielski. Ot rzd angielski nie zlikwidowa tej placwki, bo Instytut istnieje nadal. Dowiedzielimy si wic, e w Londynie istnieje sawny detektyw Sherlock Holmes, ale nie istnieje Instytut Kultury Polskiej, a przecie nie trzeba byo Sherlocka Holmesa, aby sprawdzi stan faktyczny. Mona powiedzie, e s to wszystko drobne usterki, atwe do poprawienia, i e te braki okupione s pewnie trafn analiz literatury wspczesnej i sumiennym doborem tekstw. Byoby to twierdzenie lekkomylne. Ze stu stron tekstu krytycznego powicono okoo dwudziestu stron Broniewskiemu, ale tylko jedn linijk druku Mieczysawowi Jastrunowi, aby nas poinformowa, e jest on autorem powieci o Mickiewiczu. Przy omawianiu dwudziestolecia nie starczyo miejsca na wymienienie choby z nazwiska Lemiana, Pawlikowskiej, Zegadowicza czy Parandowskiego. W rozdziaach powiconych literaturze Polski Ludowej pominito cakowicie Adolfa Rudnickiego i Mariana Brandysa. Tak popularny poeta, jak Gaczyski, nie jest nawet wspomniany z nazwiska. Ucze klasy jedenastej nie znajdzie nawet najkrtszej charakterystyki twrczoci Jarosawa Iwaszkiewicza czy Jerzego Andrzejewskiego. Prno szukalibymy jakiej informacji o autorze najpopularniejszej ksiki powojennego dziesiciolecia. Igor Newerly nie jest nawet wspomniany. Oczywicie autorzy podrcznika mog si tumaczy, e gdy opracowywano podrcznik, Newerly nie dosta jeszcze nagrody pastwowej. Ale prosz zauway, e nowe wydanie Zarysu literatury polskiej w nakadzie siedemdziesiciu tysicy podpisano do druku w lutym 1953 r. C to znaczy? Znaczy to, e ani autorzy podrcznika, ani Ministerstwo Owiaty nie uwaao za stosowne sprawdzi, co zostao do druku podpisane i jaka jest aktualna warto jedynego podrcznika omawiajcego literatur Polski Ludowej. Czy to jest wszystko, co szkoa daje uczniom w zakresie literatury wspczesnej? Nie. Maturzysta ma jeszcze znane mu z klasy smej Wypisy polskie. Jest to gruby tom obejmujcy okres od pozytywizmu do dnia dzisiejszego. Wypisy polskie id ju w trzecim wydaniu. Nakad trzeciego wydania wynosi sto osiemdziesit tysicy. Pod wzgldem stylistycznym Wypisy polskie lepsze s od Zarysu literatury z tej prostej przyczyny, e nie ma tam w ogle adnego tekstu redakcyjnego. Autorzy ograniczyli si do wyboru autorw charakterystycznych w ich mniemaniu dla okresu ostatniego siedemdziesiciolecia. Nie umiem sobie wytumaczy, jak spka autorska redagujc Wypisy polskie moga pomin takich poetw i pisarzy tego okresu, jak Stanisaw Wyspiaski, Wacaw Berent czy Boy eleski. Nie wiem, jakie wzgldy nakazay pomieci tam wiersze Urgacza, a pomin Mari Dbrowsk i Juliana Tuwima. Czemu znalazy si tam dwa wiersze Woroszylskiego, ale tylko jeden krciutki fragment Stefana eromskiego. By moe chr autorw Wypisw polskich odpowie mi, e nie tylko wany jest wybr pisarzy tego okresu, ale i problematyka utworw. Mam jednak powane wtpliwoci co do znaczenia zych wierszy na tematy choby najbardziej ze wzgldw politycznych wskazane. Jedyny wiersz Staffa pomieszczono w dziale Rozkad kultury buruazyjnej. Jest to wiersz O szyby deszcz dzwoni jesienny. Wida chodzio o pokazanie, e rozkad buruazji odbywa si w czasie deszczu. Nie chodzi mi o mnoenie przykadw tego rodzaju, bo nie ma w nich niczego rozweselajcego. Jest to bardzo smutna i przykra sprawa, e niewtpliwe bdy popenione przez autorw Wypisw polskich i Zarysu literatury polskiej nie zwrciy dotd niczyjej uwagi, e podrczniki te z roku na rok zostaj przez Ministerstwo Owiaty akceptowane bez zmian. Alarmujcym faktem jest, e w tej tak wanej dla kultury polskiej dziedzinie nie poprawa nastpuje, ale wyrane pogorszenie. Podrcznik Wyki, Libery i Jakubowskiego mimo takich czy innych zastrzee spenia swoje zadanie. Gdy jednak przychodzi do omawiania okresw tak wanych, jak dwudziestolecie i literatura Polski Ludowej, daje si do rk uczniom klas ostatnich wypisy i podrczniki ze, niechlujne - to znaczy politycznie szkodliwe. Sprawa jest nie tylko pilna, ale trudna i powana. Mona poprawi bdy stylistyczne, mona sprostowa niecise informacje, mona da sprawiedliwszy i zgodny z tradycj naszego pimiennictwa wybr autorw w wypisach szkolnych. Te przykady brakorbstwa nie wynikaj tylko z przypadku. Trzeba odwanie sign do przyczyn, ktre powoduj wulgaryzacj podobnego traktowania pimiennictwa. Nie naley jednak popada w przesadny pesymizm. Realizm i humanizm obroni si i przetrwaj, ale jest naszym obowizkiem dba, aby niekompetencja, lekkomylno i prymitywizm nie zaciemniay istotnej treci tych dwu piknych idei naszej epoki. Recenzja z ksiki telefonicznej Pierwsz ksik, ktr przeczytaem po moim powrocie do kraju, byo spore, dwustustronicowe dzieko pt. Spis telefonw warszawskiego okrgu poczty i telekomunikacji. Nie pusta ciekawo skonia mnie do tego czynu. Przeczytaem ca ksik telefoniczn z tak uwag i sumiennoci, na jak nie umiabym zdoby si czytajc jakikolwiek inny polski utwr wspczesny. Czytaem to dzieo noc, przy blasku wiecy, gdy powodem bezporednim tej lektury byo zepsucie si wiata elektrycznego w moim mieszkaniu. C prostszego ni w podobnej sytuacji zatelefonowa do pogotowia elektrycznego? Trzeba oczywicie szuka numeru albo na Pogotowie Elektryczne, albo na Elektryczne Pogotowie. Przerzucaem beztrosko stronice ksiki telefonicznej, a powoli owadn mn nerwowy niepokj. Ani na P, ani na E upragnionego numeru nie znalazem. A moe na Zepsute wiato, albo wiato uszkodzone? Nie ma. Moe na Uszkodzenie prdu albo na.,Prdu uszkodzenie? Nie ma. A moe w ogle nie ma Pogotowia Elektrycznego? Jest, bo tak mi po...
orawianka30