rehabilitacja_artykul_2008_04_22334.pdf

MASAŻ

we współczesnej medycynie

W pracy podjęto próbę wyjaśnienia roli masażu jako działania medycznego, które wykorzystuje obecny stan wiedzy do-

tyczący mechanizmów funkcjonowania organizmu człowieka. Nowoczesny masaż, którego zadaniem jest wspomaganie

działania mającego na celu przywracanie prawidłowych funkcji organizmu, powinien uwzględniać szereg zjawisk i zasad

je warunkujących.

ralnej w przyrodzie. Wiedza z czego zbudowane są czę-

ści ustroju nie wyjaśnia, w jaki sposób pracuje cały system,

niezależnie od tego, czy jest nim układ krążenia, czy mięśnie.

Innymi słowy, opis narządów danego układu nie na wiele się

zdaje, jeśli nie zrozumiemy zasad kierujących ich łączeniem

się w całość.

Fakt, że przyroda stosuje te same zasady składania elementów

w większe całości wynika z powtarzalności – zarówno w skali

cząsteczkowej, jak i makroskopowej – określonych wzorców

konstrukcyjnych, takich jak linie śrubowe, pięciokąty i inne

formy złożone z trójkątów. Wzorce te pojawiają się zarówno

w regularnych kryształach, jak i stosunkowo nieregularnych

białkach, a także w różnych komórkach, tkankach narządu

ustroju człowieka.

ściwości każdego ze składników z osobna, określa się mianem

samoskładania. Obserwuje się je na przykład w ciele człowie-

ka. Wielkie cząsteczki składają się w struktury komórkowe,

zwane organellami, te z kolei w komórki, w tkanki, a na końcu

w narządy. W rezultacie powstaje organizm zorganizowany

hierarchicznie jako układ układów w układach.

Jeśli chcemy zrozumieć sposób, w jaki powstają i funkcjo-

nują żywe istoty, musimy poznać podstawowe prawa, które

rządzą organizacją żywej materii. Te prawa mieszczą się nie-

wątpliwie w podstawowym aspekcie zjawisk samoskładania.

Zadziwiająco wiele systemów naturalnych, takich jak atomy

węgla, cząsteczki wody, białka, wirusy, komórki, tkanki, a na-

wet ludzie, jest zbudowanych z wykorzystaniem powszechnej

zasady architektonicznej, określonej terminem tensegralno-

ści. Odnosi się on do układu, który sam mechanicznie się

stabilizuje, ponieważ naprężenia rozciągające i ściskające

są w odpowiedni sposób rozprowadzane i równoważone.

To fundamentalne odkrycie znajduje praktyczne zastoso-

wanie w wykorzystaniu sprężystego odkształcania tkanek

czynnikiem mechanicznym, jakim jest masaż. Na przykład

nowe pojmowanie tensegralności na poziomie narządowym

pozwoliło lepiej zrozumieć, w jaki sposób kształt narządu

i siły mechaniczne (sprężyste odkształcenie) normalizują

układ funkcjonalny. Przywracanie funkcjonalności danego

Układ układów w układach

Materia (zarówno organiczna, jak i nieorganiczna) zbudo-

wana jest z tych samych elementów składowych: atomów

węgla, wodoru, tlenu, azotu i fosforu, jedyną różnicę stanowi

sposób ich rozmieszczenia w trójwymiarowej przestrzeni.

Zjawisko polegające na tym, że poszczególne składniki łączą

się w większe stabilne struktury obdarzone nowymi właści-

wościami, których nie można przewidzieć na podstawie wła-

Krętarz większy kości udowej

Sieć naczyniowa – zespolenie

– t. okrążającej udo piszczelowej,

– tt. pośladkowych,

– t. okrążającej udo strzałkowej

m. pośladkowy wielki

Kaletka biodrowo-łonowa

m. pośladkowy średni

m. naprężacz powięzi szerokiej uda

Rys. 1. Schemat układu przestrzennego aparatu mięśniowo-powięziowego w obrębie krętarza większego

40 REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2008

Masaż

O rganizm człowieka jest przykładem złożoności struktu-

MASAŻ

układu w układzie z wykorzystaniem czynnika mechanicznego

oparte jest o zasady:

– syntopii, czyli relacji przestrzennej,

– synmorfii, czyli relacji pomiędzy dynamiką układu funkcjonal-

nego a strukturą przestrzenną, kształtem jego elementów.

W oparciu o hierarchiczną organizację ustroju człowieka

„układ układów w układach” choroby należy rozpatrywać jak

dysfunkcję układu funkcjonalnego. W biologii czy w medy-

cynie nie zostało dotąd wypracowane ścisłe pojęcie układu

funkcjonalnego, chociaż mówi się o funkcjonalności układów,

o zaburzeniach funkcjonalności i o przywracaniu do jakiejś

konkretnej kategorii zjawisk. Określenie funkcji danego układu

funkcjonalnego nie wynika z czynników subiektywnych, ale

jest odkryciem faktu.

Zadanie współczesnego masażu medycznego

Zadaniem współczesnego masażu medycznego nie jest za-

chwalanie jednych, np. szczotkowania czy pędzelkowania,

z jednoczesnym krytykowaniem i odrzucaniem dotychcza-

sowych technik masażu, ale przywracanie przestrzennego

układu elementów tkanek danego narządu. Natomiast spo-

sób sprężystego odkształcania, tzw. chwyt masażu, nie jest

istotą tego działania. W zależności od swoistych cech danej

tkanki możemy sprężyście odkształcać, ugniatając, głaszcząc,

rozcierając punktowo lub liniowo. Możemy to przedstawić

na przykładzie aparatu wyprostnego stawu biodrowego.

Przykład 1

Jednym z objawów zaburzenia funkcji tego aparatu jest bo-

lesność na krętarzu większym spowodowana zaburzeniem

w ukrwieniu kaletki maziowej krętarza większego (rys. 1). Ból

ten szczególnie nasila się w leżeniu na boku. Jak rozwiązać ten

problem? Czy wykonywać szczotkowanie w okolicy krętarza,

wierząc, że spowoduje to odtworzenie prawidłowej funkcji

sieci tętniczej okolicy krętarza? Chyba nie. Najpierw trzeba

przywrócić prawidłowy rozkład napięć tkanek i narządów

(powięzi i mięśni) w okolicy krętarza, a potem dopiero sty-

mulować sieć tętniczą w okolicy krętarza większego. W tym

celu należy:

– zastosować technikę rozcierania punktowego przyczepu

mięśnia zębatego tylnego górnego oraz powięzi piersiowo-

lędźwiowej (wyrostki kolczyste Th 1-12 , L 1-5 , S 1-5 , grzebień

talerza kości biodrowej, kąty żeber Th 1-10 ),

– rozcierać przyczep początkowy mięśnia poprzecznego

brzucha i skośnego wewnętrznego brzucha, gdyż mają one

wpływ na napięcie powięzi piersiowo-lędźwiowej,

– rozcierać powięź pośladkową,

– ugniatać mięśnie: pośladkowy wielki, pośladkowy średni,

pośladkowy mały i naprężacz powięzi szerokiej uda,

– rozcierać liniowo (podłużnie) pasmo biodrowo-piszelowe.

Dopiero po zrealizowaniu powyższego działania i uzy-

skaniu normalizacji napięcia tkanek w okolicy krętarza

większego można przystąpić do stymulacji sieci tętniczej

okolicy krętarza większego w celu przywrócenia prawidło-

wej funkcji kaletki maziowej. Tym samym zastosowanie

sprężystego odkształcania musi wynikać z analizy układu

funkcjonalnego danej jednostki chorobowej. Dlatego też

analiza układu funkcjonalnego jest podstawą metodycznego

stosowania czynnika mechanicznego (metodyka to planowe

i ściśle określone postępowanie krok po kroku zmierzające

do wyznaczonego celu). W analizie wykonanej dla potrzeb

masażu medycznego na pierwsze miejsce musi wysunąć

się ocena zależności strukturalnej na poziomie mięśniowo-

powięziowo-więzadłowym. Ta zależność strukturalna jest

podstawą homeostazy strukturalnej organizmu. Dopiero

później można przeprowadzać ocenę funkcjonalną układu

naczyniowego czy obwodowego układu nerwowego.

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2008

MASAŻ

zduwdoqlnsudnw|n¥z

il}mrwhudsllluhkdelolwdfml

Przykład 2

Innym przykładem może być sprawność tętnicy udowej w dys-

trybucji krwi w obrębie kończyny dolnej. Na jej czynność

ogromny wpływ mają:

– mięśnie tworzące kanał przywodzicieli, a szczególnie mięsień

przywodziciel wielki,

– mięsień podkolanowy, na którym leży tętnica podkolanowa

będąca przedłużeniem tętnicy udowej,

– mięsień płaszczkowaty, pod który wchodzi tętnica piszcze-

lowa tylna będąca z kolei przedłużeniem tętnicy podkola-

nowej.

Zaburzony rozkład napięcia spoczynkowego wyżej wymie-

nionych mięśni lub chociażby jednego z nich musi po pewnym

czasie doprowadzać do zaburzenia dystrybucji krwi tętniczej

w kończynie dolnej. Podejmowanie działań mających na celu

przywrócenie prawidłowej dystrybucji krwi w tym obszarze,

nie uwzględniające analizy zależności strukturalnej mięśni,

powięzi i więzadeł i tym samym pominięcie działań mających

na celu przywrócenie ich prawidłowego rozkładu napięcia

spoczynkowego, skazuje taki masaż na niepowodzenie – trudno

o takim zabiegu mówić, że jest masażem medycznym.

Posługiwanie się głównie termoforem z ciepłą wodą lub

szczoteczką w celu rozszerzenia sieci naczyń tętniczych

bez wcześniejszego przywrócenia prawidłowego rozkładu

napięć w tkankach i narządach (powięzi, więzadeł, mięśni)

świadczy o braku zrozumienia bardzo ścisłej współzależności

funkcjonalnej pomiędzy procesami, jakie odbywają się w po-

szczególnych narządach, mających istotny wpływ na funkcję

naczyń przebiegających pomiędzy nimi.

Działanie nieuwzględniające konieczności normalizacji roz-

kładu napięcia spoczynkowego mięśni, powięzi i więzadeł nie

daje żadnych podstaw do nazywania go masażem medycznym,

gdyż nie uwzględnia ono mechanizmu zaburzenia. Podobne

zależności strukturalne pomiędzy narządami tworzącymi układ

ruchu a układem naczyniowym czy nerwami obwodowymi

występują w wielu miejscach naszego ciała, żeby chociażby

wspomnieć o tętnicy okalającej przedniej i tylnej ramienia,

mającej wpływ na sprawność obręczy barkowej.

Ĭgldjqrvw|nd

dsudv}dp|gr

suhqxphudw|

}ld suhqxphudw|Þ

whoÝÓÌËÐÑÑÎÊÊÒ

ÓÑÓÊÑÑÑÒÑÓ

Ĭnlqh}|whudsld

Ĭ}|nrwhudsld

Ĭpdvd¸

Ĭidupdnrwhudsld

hqdsuhqxphudw|

Ĭurf}qdóÏÑ} õ}z|n döâ

ÍÑ} õvwxghqfndö

ĬgzxohwqldóÊÊÓ} õ}z|n döâ

ÐÐ} õvwxghqfndö

Ĭ}djudqlf}qd

ćsuhqxphudwdsrovnd{Ë

Ĭrgqrzdelrorjlf}qd

Ĭ}du}g}dqlh

Ĭ}h«zldwdqdxnl

Przykład 3

Kolejnym przykładem może być mięsień gruszkowaty, który

ma kluczowe znaczenie dla sprawności funkcjonalnej tętnic

pośladkowych i nerwu kulszowego, czy wpływ napięcia wię-

zadła pachwinowego na funkcję nerwu skórnego bocznego

uda przebijającego się przez to więzadło. W każdym z tych

przypadków najpierw należy doprowadzić do przywrócenia

prawidłowego rozkładu napięciowego mięśni, powięzi i wię-

zadeł, a potem dopiero dążyć do przywrócenia czynności

funkcjonalnej tętnic, żył i nerwów. To z kolei stworzy niezbęd-

ne warunki dla przywrócenia lub przynajmniej poprawienia

czynności funkcjonalnej takich narządów jak: wątroba, jelita,

prostata, pęcherz moczowy, płuca czy przełyk. Wtedy takie

działanie posługujące się czynnikiem mechanicznym w formie

sprężystego odkształcania tkanek i narządów będziemy mogli

nazwać masażem medycznym.

}f}hj¥ |qdqdv}hmvwurqlh

zzzÝuhkdelolwdfmdÝhodphgÝso

gÊÏodw

|vrnl

lrgf|zrovfh z|gdzfd

f}dvrslvpvshfmdolvw|f}q|fk

Podsumowując, można powiedzieć, że nowoczesny masaż wy-

maga znajomości funkcjonowania organizmu na wielu pozio-

mach jego organizacji, a bezkrytyczne zawężanie jego działania

do wybiórczych mechanizmów oddziaływania świadczy o braku

zrozumienia roli masażu we współczesnej medycynie.

H ENRYK P AWLAK 1 , W ALDEMAR A NDRZEJEWSKI 2,3 , K RZYSZTOF K ASSOLIK 2,3

1 Zakład Gerontologii Akademii Medycznej we Wrocławiu

2 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, Kierunek Fizjoterapia

3 Katedra Fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

42 REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2008

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: