Spis treści

1              Pojęcie, struktura i geneza inteligencji              3

1.1              Klasyczne definicje Inteligencji              3

1.1.1              Sir Francis Galton              3

1.1.2              Alfred Binet              3

1.1.3              Wilhelm Stern              3

1.1.4              Charles Spearman              4

1.2              Współczesne definicje Inteligencji              4

1.3              Ukryte koncepcje I              5

1.4              Robocza definicja I              6

2              Biologiczne korelaty inteligencji              7

2.1              Szybkość przewodzenia nerwowego              7

2.1.1              badania behawioralne              7

2.1.2              badania psychofizjologiczne              8

2.1.3              badania neurofizjologiczne              9

2.2              Sprawność mózgu              9

2.3              Wielkość mózgu              10

2.4              Dziedziczność inteligencji              10

3              Poznawcze korelaty inteligencji              12

3.1              Poznawcze korelaty inteligencji              12

3.2              Poznawcze komponenty inteligencji              13

3.3              Uczenie się              14

3.4              Uwaga              14

3.5              Pamięć robocza              15

3.6              Strategie poznawcze              15

3.7              Kontrola poznawcza              16

4              Inteligencje wielorakie. Metody pomiaru inteligencji              17

4.1              INTELIGENCJA SPOŁECZNA              17

4.2              INTELIGENCJA EMOCJONALNA              18

4.3              INTELIGENCJA PRAKTYCZNA              19

4.4              INELIGENCJE WIELORAKIE              19

1         Pojęcie, struktura i geneza inteligencji

1.1       Klasyczne definicje Inteligencji

1.1.1        Sir Francis Galton

Ø        Ulegał silnym wpływom ewolucjonizmu, z którego zapożyczył pojęcia indywidualnej zmienności cech i przystosowania do wymagań środowiska. Istotę zdolności umysłowych upatrywał w 2 podstawowych cechach:

·         Energii działania

·         Wrażliwości zmysłowej

Ø        „Geniusz” charakteryzuje się:

·         zdolnością do wytężonego, długotrwałego wysiłku

·         podwyższoną wrażliwością (absolutną i różnicową) na dźwięki, zapachy i inne wrażenia zmysłowe

Ø        1 cecha jest niezbędna, aby „geniusz” był w stanie oddawać się długotrwałej pracy umysłowej, a 2 ma gwarantować niezakłócony odbiór informacji z otoczenia

Ø        Galton empirysta: „nie ma niczego w umyśle, czego by wcześniej nie było w zmysłach”, a z 2 strony natywista: „geniusz” jest dziedziczny, próbował udowodnić ten ogład z szeroko zakrojonych badaniach statystycznych

Ø        Empiryzm + natywizm = zdolności intelektualne są zależne od sprawności w zakresie odbioru wrażeń z otoczenia, ale wrażliwość zmysłowa jest cechą wrodzoną

Ø        Zasługi: zapoczątkował badania empiryczne nad zdolnościami i wprowadzenie pierwszych testów. Testy Galtona: zadania psychofizyczne wymagające długotrwałego wysiłku lub różnicowania fizycznych cech przedmiotów (np. wagi ciężarków, wysokości dźwięków)

Ø        Trafność teoretyczna owych testów była wysoka, ponieważ ściśle odpowiadała przyjętej koncepcji. Jeśli I rozwija się na podłożu sensorycznym, najlepiej badać ją testami psychofizycznymi (współczesne ujęcie I odbiega od tego)

Ø        Zauważył i opisał zjawisko „regresji do średniej”-> potomstwo osobników wysoce uzdolnionych jest przeciętnie mniej uzdolnione od swoich rodziców. Cecha ta jak gdyby cofa się w wyniku dziedziczenia, co uznano za przejaw degradacji „geniuszu”. Galton nie zauważył jednak zjawiska odwrotnego: wzrostu przeciętnego poziomu uzdolnień potomstwa osób mniej zdolnych w stosunku do rodziców. Oba fakty dobrze wyjaśnia współczesna genetyka.

1.1.2        Alfred Binet

Ø       W przeciwieństwie do Galtona działał pod wpływem potrzeba społecznych: opracowywanie testów do diagnozy dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym

Ø       Kluczowa zdolność intelektualna: umiejętność dokonywania sądów (zdrowy rozsądek)

Ø       Prekursor procesualno-poznawczych koncepcji I: szukał źródeł zdolności umysłowych w cechach procesu myślenia. Myślenie osób inteligentnych charakteryzuje się:

§         Ukierunkowaniem – polega na planowaniu procesu myślenia i składających się nań operacji mentalnych

§         Przystosowaniem – polega na przyjęciu właściwego sposobu rozwiązywania zadań (dziś powiedzielibyśmy: strategii), w szczególności na przestrzeganiu właściwej kolejności operacji umysłowych, łączy się też ze stosowaniem wiele alternatywnych sposobów podejścia do problemu

§         Kontrolą – umiejętność krytykowania własnych myśli i działań

Ø       Osoby upośledzone: ich myśl jest nieukierunkowana, nieprzystosowana i niepoddana skutecznej kontroli

Ø       Jego idee przyjęły się w USA, gdzie powszechnie używano baterii testów Bineta w adaptacji Lewisa Termana (Stanford-Binet Intelligence Scale)

1.1.3        Wilhelm Stern

Ø       Wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji (IQ), w którym wiek umysłowy dziecka dzieli się przez wiek życia, a następnie mnoży przez sto. Wiek umysłowy to umowne określenie rzeczywistego poziomu rozwoju intelektualnego konkretnego dziecka, odpowiadające wiekowi, w którym większość dzieci osiąga właśnie ten poziom rozwoju

Ø       Obecnie, zwłaszcza w odniesieniu do ludzi dorosłych, stosuje się tzw. dewiacyjny IQ, czyli skalę, w której wynikowi przeciętnemu dla danej populacji przypisuje się umowna wartość 100, a odchyleniu standardowemu od przeciętnej – umowna wartość 15.

Ø       Zasługa: upowszechnienie tezy, że istotnym przejawem I jest umiejętność przystosowania się do nowych okoliczności i zadań (pogląd ten obecny jest w wielu współczesnych teoriach I, a niektórzy teoretycy wręcz definiują I jako zdolność radzenia sobie w nowych sytuacjach)

1.1.4        Charles Spearman

Ø       Uznany za najbardziej wpływowego klasyka badań nad I

Ø       Zdefiniował I jako rodzaj energii mentalnej, przydzielanej poszczególnym czynnością i zadaniom umysłowym. Różnice indywidualne wynikają z tego, jaką ilością potencjalnej energii mentalnej się dysponuje. Wszystkie czynności wymagają owej energii, choć nie wszystkie w równym stopniu. Zadania i czynności różnią się zatem pod względem tego, jak bardzo są „intelektualne”, czyli w jakim stopniu zależą od wydatkowa energii mentalnej.

Ø       Podział na 3 podstawowe czynności poznawcze:

§         Nabywanie doświadczeń – zdolność do „inteligentnego” postrzegania świata. /Sternberg: termin ten odpowiada współczesnemu pojęciu kodowania, czyli postrzegania wspomaganego procesami kategoryzowania i kojarzenia wiedzy nowej ze starą/. Znajdowanie sensu w postrzeganych treściach. Dotyczy 3 sfer funkcjonowania człowieka:

1.                   poznawczej

2.                   emocjonalnej (afektywnej)

3.                   motywacyjnej (konatywnej)

      (wyróżnienie 2 ostatnich sfer każe uznać Spearmana za prekursora badań  nad I emocjonalną)

§         Wnioskowanie o relacjach (edukacja relacji) – dostrzeganie abstrakcyjnych zależności między obiektami lub sytuacjami. Wyprowadzenie relacji, aktywne tworzenie na podstawie wcześniej nabytych, odpowiednio zakodowanych doświadczeń. Poznanie 2 lub więcej obiektów, prostych czy złożonych, prowadzi do automatycznego poznania zachodzących między nimi związków, co jest podłożem I. Definicja I rozumianej jako zdolność do edukacji bliska jest współczesnej psychologii; sprowadza się do określenia I jako sprawności w zakresie wnioskowania indukcyjnego. Ważny jest nacisk na niezależność tej zdolności od treści zadania i wcześniej nabytej wiedzy. Dostrzeganie abstrakcyjnych relacji i posługiwanie się nimi ma być przejawem I „czystej” lub „płynnej”, niepodlegającej wpływom kultury, wiedzy i doświadczenia jednostkowego.  

§         Wnioskowanie o współzależności (edukacja korelatów) – łączy się z wyprowadzaniem reguł następstwa zdarzeń lub reguł ich współwystępowania. Jeśli znamy jakiś element i przypisana mu relację, natychmiast znajdujemy drugi element, pozostający w tejże relacji wobec pierwszego. Pojęcie korelatu jest tutaj rozumiane szeroko: odnosi się nie tylko do czegoś, co koreluje z czymś innym, ale też do czegoś, co zostaje zauważone dzięki wcześniejszemu dostrzeżeniu innego obiektu.

Ø       Takie ujęcie czynności poznawczych stało się podstawą konstrukcji wiele testów I, np. Testu Matryc Progresywnych Ravena lub Testu Rozumowania Abstrakcyjnego autorstwa Susan Embretson. Autorzy tych narzędzi przyjęli, że istotą I jest dostrzeganie abstrakcyjnych relacji zachodzących między poszczególnymi elementami zadania, a następnie wykorzystanie tych relacji do poszukiwania rozwiązania.

1.2       Współczesne definicje Inteligencji

Ø       Współcześnie I jest określana jako zdolność umysłowa lub grupa zdolności, nie ma jednak zgody co do sposobu rozumienia terminu „zdolność”. W literaturze używa się tego pojęcia co najmniej w 3 znaczeniach:

§         zdolności potencjalne (capacities)– określają, do czego człowiek byłby zdolny, gdyby zostały spełnione optymalne warunki jego rozwoju: środowiskowe, zdrowotne, społeczne, osobiste itd.

§         zdolności rzeczywiste (abilities)– odpowiadają temu, do czego człowiek jest faktycznie zdolny, jeśli są spełnione optymalne warunki ekspresji jego możliwości: dobry stan psychofizyczny organizmu, sprzyjające warunki otoczenia, brak stresu itp.

§         rzeczywisty poziom wykonania określonych czynności lub zadań (performance) – to, co można zmierzyć lub zaobserwować w konkretnej sytuacji.

Ø       Każdy człowiek rozwija tylko część swoich potencjalnych zdolności, a z tego jedynie część ujawnia się w pomiarach i obserwacjach. W odniesieniu do zdolności umysłowych takie ujęcie odpowiada wprowadzonej przez Hebba (1949) podziałowi na:

§         Inteligencję A – wrodzone możliwości

§         Inteligencję B – możliwości rzeczywiście rozwinięte

§         Inteligencję C – to, co się ujawnia w testach

Ø       Problem z definicją I:

§         Zdolności umysłowe – mało precyzyjne

§         Sprawność myślenia – zbyt wąska

§         Myślenie abstrakcyjne – jeszcze bardziej wąska

§         Badacze w 2 połowie XX wieku – unikanie prób definiowania np. Guilford

Ø       Praca Sternberga i Dettermana (1986), zorganizowali sympozjum w celu zebrania opinii reprezentatywnej grupy badaczy, współczesne definicje I można podzielić na 3 grupy, I to:

§         Zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń. Osoba inteligentna może popełnić błąd, ale raczej go nie powtórzy. Będzie też próbować wykorzystać uprzednie doświadczenia w pewnej dziedzinie lub w związku z określonym rodzajem zadań, planując bieżące czyn...