WYKŁAD1
MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE.
Naukę o międzynarodowych stosunkach gospodarczych należy traktować jako teorię ekonomii. Przedmiotem tej dyscypliny są zasady i mechanizmy rządzące tą gospodarką narodową.
W gospodarce światowej zachodzą szybkie przemiany, rozwijają się rynki. Dziedzina ta więc zyskała na dużej popularności.
Przedmiotem badań są stwierdzenia bardzo ogólne – głównie stosunki międzynarodowe. Wymiana międzynarodowa obejmuje przepływy towarów, czynników produkcji (kapitał i technologia), usług. Przepływy te można badać w skali światowej – z punktu widzenia powiązań danego kraju z zagranicą.
Polityka w zakresie stosunków międzynarodowych nazywa się polityką zagraniczną lub polityką międzynarodową – określa metody i narzędzia osiągania przez państwo celów gospodarczych głównie przez tworzenie i udział międzynarodowych instytucji gospodarczych.
WYMIENIALNOŚĆ WALUT I KURS WALUTOWY.
Wymiana międzynarodowa powoduje powstanie należności i zobowiązań między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach. Regulowanie należności między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach nazywa się rozliczeniami międzynarodowymi.
Rozliczenia mogą być prowadzone z udziałem pieniądza, ale wtedy gdy istnieje wymienialność walut narodowych. Istnieją również rozliczenia międzyn. nawet wtedy gdy nie ma wymienialności walut. Są to rozliczenia bez udziału pieniądza tzw. transakcje kompensacyjne (clearing). Istnieje też bezpośrednia wymiana towaru na towar bez udziału pieniądza czyli tzw. barter.
Aby waluty można było wymieniać potrzebny jest przelicznik czyli kurs walutowy.
Kurs walutowy – to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej, np. 1$=3,50zł.
Gdy kurs waluty ulega obniżeniu to jest to tzw. deprecjacja waluty.
Gdy kurs waluty ulega podwyższeniu to jest to tzw. aprecjacja waluty.
Kurs waluty spełnia bardzo ważne funkcje w gospodarce. Przede wszystkim jest to:
· funkcja informacyjna – umożliwia ustalenie należności i zobowiązań. Kurs zawiera podstawowe informacje dla importerów, eksporterów i producentów.
· funkcja cenotwórcza – kurs umożliwia przenoszenie zagranicznego układu cen na układ krajowy czyli istnieje możliwość porównywania cen w kraju z cenami zagranicznymi. Porównywalność ta może być ograniczona, głównie wtedy gdy istnieją cła, podatki i inne opłaty związane z eksportem i importem, bo zniekształcają one ceny.
Kurs walutowy w gospodarce jest ważną ...... i jest ważnym narzędziem polityki gospodarczej państwa. Państwo prowadzi taka politykę kursową, która pozwala realizować mu określone cele.
Czynniki określające poziom kursu walutowego:
· relacja popytu i podaży danej waluty na krajowym rynku walutowym,
· polityka państwa w zakresie wymienialności walut i rodzaju polityki kursowej,
· różnice w poziomie cen w kraju i zagranicą,
· czynniki polityczne i psychologiczne oraz działania spekulacyjne.
Istnieją dwa typy kursu walutowego:
1. stały kurs walutowy
2. płynny kurs walutowy
Te dwa typy kursów rzadko występują w czystej postaci.
AD1
Stały kurs walutowy- ustalany jest przez państwo. Gdy rząd zobowiązuje się do utrzymywania stałego kursu to konieczna jest interwencja rządu przy pomocy rezerw dewizowych gromadzonych przez Bank Centralny.
Gdy rząd zdecyduje się obniżyć kurs stały to jest to dewaluacja (gdy jest tendencja do deprecjacji waluty).
Jeżeli jest tendencja do aprecjacji waluty to rząd może podwyższyć kurs stały czyli jest to rewaluacja.
Płynny kurs walutowy – jest to sytuacja gdy kurs walutowy kształtuje się swobodnie w zależności od popytu i podaży walut oraz nie ma tu interwencji rządu.
Do lat dwudziestych naszego wieku mieliśmy do czynienia z systemem waluty złotej. Od lat 70-tych dominuje pieniądz papierowy. Wraz z pojawieniem się pieniądza papierowego pojawił się coraz bardziej skomplikowany system walutowy. W 1944 roku na mocy umowy z Brekford Woods utworzono Międzynarodowy System Walutowy. Organizacja ta miała czuwać nad systemem walutowym, a także miała świadczyć pomoc dla krajów członkowskich mającym problemy z kursem walutowym. Po II wojnie światowej w ramach tego systemu przyjęto zasadę kursów stałych. Na początku lat 70-tych załamał się system kursów stałych a upowszechniły się kursy płynne. Były to jednak kursy płynne regulowane, umożliwiające pewien zakres ingerencji państwa. Obecnie są stosowane na świecie w ramach zaleceń MFW trzy typy głównych systemów kursowych:
1. kurs płynny (nieograniczenie płynny)-bez żadnej interwencji państwa,
2. kursy płynne administrowane (regulowane, kierowane)- kursy te wyznacza popyt i podaż ale państwo może interweniować w pewnych granicach,
3. kurs stały (kurs centralny)-państwo utrzymuje stałą relację kursu własnej waluty w stosunku do jednej wybranej waluty obcej lub do wiązki takich walut. Dopuszcza się pewien wąski zakres wahań walut. Po ich przekroczeniu państwo bardzo często interweniuje.
Na świecie stosuje się:
-kursy nieograniczenie płynne (48 krajów)
-kursy płynne administrowane (38 krajów)
-kursy centralne (81 krajów)
WYMIENIALNOŚĆ I KURS POLSKIEGO ZŁOTEGO.
Wymienialność waluty -to prawo swobodnego kupowania i sprzedawania zagranicznego pieniądza za walutę krajową i dokonywanie rozliczeń międzynarodowych w dowolnej walucie bez ograniczeń- jest to tzw. całkowita (absolutna) wymienialność.
Od 1914 roku absolutna wymienialność praktycznie nie istnieje. Najczęściej mamy do czynienia z ograniczeniami wymienialności waluty, wprowadzanymi przez prawo dewizowe poszczególnych krajów, czyli tzw. wymienialnością częściową.
Wymienialność waluty może być ograniczona tylko do obrotów handlu zagranicznego. Najczęściej występują ograniczenia wymiany walut ze względu na podmiot wymiany. Mamy tu:
· wymienialność wewnętrzną- prawo do wymiany waluty krajowej na obcą mają tylko obywatele danego kraju, podmioty gospodarcze z tego kraju i inne instytucje i jednostki określone przez prawo dewizowe czyli tzw. rezydenci krajowi;
· wymienialność zewnętrzna- prawo dewizowe upoważnia rezydentów zagranicznych czyli obcokrajowców do dokonywania wymiany waluty danego kraju.
Wymiany walut dokonuje się na rynkach walutowych gdzie kształtuje się cena kursu walutowego. Na rynkach walutowych kształtuje się popyt i podaż, ustalają się transakcje kupna i sprzedaży. Uczestnikiem jest przede wszystkim Bank Centralny. Taki rodzaj rynku jest to krajowy rynek walutowy.
Gdy do transakcji dopuszczeni są uczestnicy z różnych krajów to mówimy o międzynarodowym rynku walutowym. Transakcje na takim rynku zawierane są 24 godziny na dobę.
MFW w art.8 precyzuje jaki ma być rodzaj wymienialności. Fundusz zaleca nie stosowanie żadnych ograniczeń wymiany walut w zakresie transakcji bieżących z zagranicą (są to przede wszystkim obroty towarowe i usługowe)- chodzi o wymienialność zewnętrzną i wewnętrzną.
Na początku lat 90-tych około 70 krajów członkowskich spełniała warunki MFW.
Wymienialność polskiego złotego wprowadzono w ramach planu Balcerowicza 01.01.1990roku. Była to tylko wymienialność wewnętrzna ograniczona do rezydentów krajowych i obrotów bieżących z zagranicą. Postanowiono, że wywóz i przywóz polskiego złotego jest zabroniony.
Wcześniej istniała gospodarka nakazowo-rozdzielcza. Istniało więc rozdzielnictwo waluty. Kursy były jedynie przelicznikami, służyły do ewidencji. Od 1982 roku próbowano prowadzić pewne reformy. Istniały różne kursy.
01.01.1990roku wprowadzono kurs na poziomie 1$ USD= 9500 starych złotych. Był to poziom zbliżony do kursu czarnorynkowego. Czarny rynek przestał więc istnieć. Był to kurs stały w stosunku do dolara czyli tzw. kurs centralny. Od 17 maja 1991 roku przeprowadzono dewaluację złotówki (1$=11000zł). Wprowadzono ustalanie kursu w stosunku do wiązki (koszyka) 5 walut- dolar USD (45%), marka niemiecka (35%), funt (10%), frank szwajcarski (5%), frank francuski (5%). Od 14 października 1991 roku wprowadzono tzw. kurs stały pełzający czyli crawling peg. Wprowadzono zasadę że złotówka będzie ulegała miesięcznie deprecjacji o 1,8%- zasada codziennej dewaluacji. Zasadę stałego obniżania wartości złotówki zmieniano najpierw do 1% a 26.02 1998r. podano, że złotówka będzie ulegała deprecjacji 0,8% miesięcznie.
Większe zmiany w zakresie systemu kursowego rozpoczęły się 16 maja 1995roku- przeprowadzono tzw. częściowe upłynnienie kursu walutowego polskiego złotego.
Przedział wahań wokół kursu centralnego rozszerzono z pierwotnych +2, -2 % do +7,-7%. Bank Centralny mógł jednak interweniować znacznie szybciej nawet gdy odchylenie było np. +3(-3)%.Utrzymano zasadę dewaluacji złotówki .Od końca lutego 1998r. pasmo wahań rozszerzono na +10(-10)% . B.C sprzedaje i kupuje waluty od banków komercyjnych w granicach tych wahań. Banki komercyjne uzyskały możliwość przeprowadzania transakcji walutowych między sobą i ze swoimi klientami po kursach jakie ustalą w granicach wahań +10(-10)% od kursu centralnego. Zmiany te wg. niektórych oznaczały częściowe upłynnienie kursu złotówki. Ciągle jednak utrzymywana jest interwencja B.C. Rok 1995 był przełomowy w polityce walutowej i kursowej Polski. Od 01.01.1995r. Polska wprowadziła istotne zmiany w prawie dewizowym. Zadeklarowano wolę przyjęcia przez Polskę wymienialności waluty wg. standardów MFW (wymienialności zewnętrznej). Po 1995r. próbuje się liberalizować prawo dewizowe w zakresie obrotów kapitałowych. Obcokrajowcy otrzymali zezwolenie na zakup bonów skarbowych , akcji i obligacji notowanych na polskiej giełdzie.(nie otrzymali jeszcze prawa otrzymania rachunków dewizowych w bankach polskich).Prawo dewizowe wprowadza też pewne udogodnienia w zakresie obrotu zagranicznymi papierami wartościowymi.
WYKŁAD 2:
BILANS PŁATNICZY KRAJU I SYTUACJA PŁATNICZA POLSKI.
Bilans płatniczy – to zestawienie wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą. Zestawienie to dotyczy określonego czasu- zwykle 1 rok; sporządza się też bilanse kwartalny , półroczne.
Bilans płatniczy wyraża więzi gospodarcze jakie dany kraj posiada z zagranicą oraz wyraża stopień otwarcia gospodarki wobec zagranicy. W sposób istotny wpływa na politykę gospodarczą, monetarną, fiskalną, w zakresie handlu zagranicznego. Stan bilansu wpływa na poziom kursu walutowego i na politykę kursową państwa.
Części składowe bilansu płatniczego:
1.rachunek (bilans) obrotów bieżących,
2.rachunek (bilans) obrotów kapitałowych:
- zmiany stanu oficjalnych rezerw dewizowych państwa.
Rezerwy dewizowe – są to zasoby walut obcych trzymane w B.C.
AD1.
Rachunek obrotów bieżących są to:
· (towary) transakcje związane z przepływem towarów, czyli eksport i import towarów.
Eksport i import powoduje powstanie pewnych zobowiązań. Jest to tzw. handel z zagranicą.
· Transakcje związane z usługami (płatności powstające z tyt. sprzedaży i zakupu usług ) np. usług transportowych, frachty morskie, turystyka.
· Dochody netto z inwestycji zagranicznych (dywidendy i odsetki otrzymywane przez dany kraj od zagranicznych pap. wartościowych, odsetki jakie trzeba płacić od zaciągniętych kredytów za granicą).
· Płatności związane z utrzymaniem placówek dyplomatycznych za granicą
· Wydatki wojskowe
· Dochody danego kraju z patentów i licencji
· Dochody z pracy obywateli danego kraju za granicą
· Transfery nieodpłatne (rządowe składki do organizacji międzyn. )
AD2.
Rachunek obrotów kapitałowych- obejmuje:
· transakcje finansowe (krótko i długoterminowe) z zagranicą. Chodzi tu o przepływ kapitałów czy pieniędzy osób prywatnych, rządu, B.C , lub banków komercyjnych.
W obrotach kapitałowych nie uwzględnia się całości transakcji ale tylko zmiany stanu jakie powodują transakcje finansowe.
· Transakcje kapitałami długoterminowymi (kapitały rządowe, prywatne czy organizacji międzyn.) . Formy obrotu tymi kapitałami:
-inwestycje bezpośrednie,
-inwestycje portfelowe,
-kredyty długoterminowe.
Gdy inwestorzy zagraniczni inwestują w danym kraju otwierając swoje przedsiębiorstwa lub filie to następuje napływ kapitału poprzez inwestycje bezpośrednie (związane z działalnością produkcyjną).
Inwestycje portfelowe to inwestycje związane z zakupem pap. wartościowych (akcji, obligacji).
Kredyty długoterm. to zaciąganie pożyczek przez rząd lub dane firmy lub udzielanie kredytów długoterm.
· Transakcje kapitałami krótkoterm. (pożyczki, kredyty, lokaty o terminie zwrotu do 1 roku) np. krótkoterm. kredyty handlowe, krótkoterm. pap. wartościowe, wkłady na rachunkach bankowych- czyli tzw. hot money, który ma często charakter spekulacyjny co wynika z różnic w stopach procentowych i oczekiwania na zmiany kursów walutowych.
RÓWNOWAGA BILANSU PŁATNICZEGO
Z rachunkowego punktu widzenia bilans jest zawsze zrównoważony. Bilans jest zestawieniem sporządzonym według ogólnych zasad księgowości czyli każda transakcja jest księgowana podwójnie.
Z ekonomicznego punktu widzenia bilans jest zrównoważony gdy saldo obrotów na rachunkach bieżących równy jest saldu obrotów na rachunkach kapitałowych. Gdy kurs walutowy jest nieograniczenie płynny to bilans równoważy się w sposób automatyczny. Gdy kurs walutowy jest kursem centralnym to nie ma automatycznego równoważenia się bilansu. Saldo nie musi równać się zero i zwykle występuje nadwyżka lub deficyt w bilansie płatniczym. Konieczne są wtedy transakcje wyrównawcze polegające na zmianie stanu oficjalnych rezerw walutowych państwa i zaciągnięciu przez państwo pożyczek w taki sposób, że deficyt w obrotach bieżących musi być zrównoważony. Aby ocenić czy bilans jest zrównoważony dokonuje się podziału transakcji na 2 kategorie:
1. Transakcje autonomiczne:
Obroty bieżące + przepływ kapitałów długoterminowych (z kredytami);
2. Transakcje wyrównawcze:
¨ Przepływ kapitałów krótkoterminowych (przede wszystkim w formie pożyczek, które powodują zmiany zadłużenia kraju)
¨ Zmiany stanu rezerw dewizowych.
Jeżeli obroty automatyczne zrównoważą się to mamy bilans zrównoważony.
Jeżeli potrzebne są operacje wyrównawcze to ozn, że bilans jest niezrównoważony.
Przyczyny zakłóceń bilansu mogą być różnorakie np.
- zmiany relacji cen krajowych do cen zagranicznych,
- zmiany wysokości stopy % za granicą w stosunku do stopy krajowej,
- zmiany terms of trade (warunki wymiany handlowej- zmiany relacji cen dóbr eksportowanych do dóbr importowanych),
- klęski naturalne.
W długich okresach czasu (więcej niż 5 lat) o równowadze bilansu płatniczego decydują takie czynniki jak:
¦ krajowa stopa oszczędności inwestycji,
¦ polityka budżetowa państwa,
¦ postęp techniczny i wydajność pracy,
¦ zmiany struktury własnościowej,
¦ rozwój rynku kapitałowego.
Równowaga bilansu płatniczego w dłuższym okresie może być zachowana tylko wówczas gdy wzrostowi gospodarczemu towarzyszy wzrost krajowych oszczędności i napływ kapitału zagranicznego. Gdy oszczędności krajowe są zbyt małe istnieje tendencje do wzrostu importui pogłębiania się deficytu obrotów bieżących. Jeżeli nie da się tego skompensować to topnieją rezerwy dewizowe lub kraj się zadłuża.
ŚRODKI PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI W BILANSIE PŁATNICZYM
· polityka monetarna (wysokie st% mogą spowodować napływ kap. krótkoterm., ale
zniechęcają też do inwestowania),
· polityka fiskalna,
· polityka dewizowa,
· polityka cenowa,
· polityka konkurencji.
Często używa się narzędzia typu: dewaluacja (obniżenie kursu). Daje ona wzrost konkurencyjności gospodarki w krótkim okresie , bo tanieje eksport a drożeje import. Dewaluacja wpływa równocześnie na wzrost cen krajowych. W kraju pojawiają się lub wzmacniają tendencje inflacyjne.
Rewaluacja- to podwyższenie stałego kursu walutowego. Rewaluację stosuje się gdy w bilansie płatniczym w dłuższym okresie występuje nadwyżka waluty. Rewaluacja jest przesunięciem o charakterze deflacyjnym, może spowodować obniżenie stanu zatrudnienia i poziomu koniunktury.
SYTUACJA PŁATNICZA POLSKI
1997r: eksport towarów wyrażony w $ wzrósł o 6,4% a import powiększył się o 13,2%. Ujemne saldo obrotów towarowych wyniosło ( –14,2mld$).
Saldo obrotów bieżących: w 1995r było dodatnie, 1996r (–1,4mld$), 1997r (ok. –6mld$). Deficyt ten w 1997r został pokryty napływem kapitału zagranicznego głównie w formie inwestycji bezpośrednich i porfelowych. Inwestycje bezpośrednie wyniosły ok. 5mld$ a w 1996r ok. 7mld$. W sumie 17mld$. Stan rezerw walutowych Polski na koniec 1997r wyniósł 20mld$. Saldo bilansu płatniczego od kilku lat jest dodatnie: 1995r (9mld$) nadwyżki, 1996r (ok. 3mld$), 1997r (ok. 3mld$). W 1998r szacuje się że będzie saldo zerowe lub nieznacznie ujemne.
Kryzys walutowy- to niekontrolowane (gwałtowne) załamanie się kursu złotego wobec walut obcych. Gdy wystąpi kryzys dochodzi do silnej dewaluacji waluty. Rządy podejmują działania oszczędnościowe. Dochodzi do tego, że gospodarka wchodzi w stan załamania.
Kryzys występuje wówczas gdy wystąpi w kraju silne względnie trwałe niezbilansowanie zasobu oszczędności krajowych z potrzebami inwestycyjnymi.
Czy Polsce grozi kryzys walut?
Miarą jest tu stosunek deficytu w obrocie bieżącym do PKB. Jeżeli wynosi on 5–7% granica niebezpieczna.
WYKŁAD 3:
GOSPODARKA ŚWIATOWA
(Wg. Makać): to zbiór różnorodnych inwestycji i organizmów funkcjonujących na poziomie kraju jak i na poziomie międzynarodowym, zajmujących się działalnością gospodarczą i powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sieć wzajemnych oddziaływań czyli międzynarodowe stosunki ekonomiczne. Jest to system dynamiczny, będący w ciągłym ruchu i rozwoju. Zachodzą w nim nieustanne przemiany. Instytucje oddziaływujące na siebie:
· przedsiębiorstwa,
· gospodarki narodowe,
·...
shelby_lane