Grass Gunter - Wróżby kumaka.pdf - Gunter Grass - danamat1

Günter Grass

Wróżby kumaka

Przełożył SŁAWOMIR BUŁAT

Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1992

Tytuł oryginału Unkenrufe

Projekt okładki i strony tytułowej JAN MISIEK

Grafika na okładce Günter Grass

ISBN 83-215-5779-1

Helenie Wolff

Przypadek postawił wdowca obok wdowy. A może przypadek nie miał nic do rzeczy,

ponieważ ich historia zaczęła się w Zaduszki? W każdym razie wdowa była już na

miejscu, kiedy wdowiec potknął się, stracił na chwilę równowagę, ale nie upadł.

Stanął obok niej. Numer butów czterdzieści trzy obok numeru butów trzydzieści

siedem. Przy straganie chłopki, który oferował zebrane w koszyku i rozpostarte na

gazecie grzyby, do tego cięte kwiaty w trzech wiadrach, wdowiec i wdowa znaleźli się

nawzajem. Chłopka przysiadła z boku hali targowej między innymi chłopkami i plonem

ich małych ogródków: selerem, brukwią wielkości dziecięcej główki, szczypiorkiem i

burakami.

Jego dziennik potwierdza, że było to w Zaduszki, i wyjawia numery butów. O

potknięcie przyprawił go brzeg chodnika. Ale słowo „przypadek” u niego nie

występuje. „Tego dnia i o tej godzinie — z wybiciem dziesiątej — zetknęło nas chyba

zrządzenie losu...” Jego starania, żeby ukonkretnić trzecią, niemo pośredniczącą

osobę, dają mglisty efekt, podobnie jak podejmowane kilkakrotnie próby określenia

koloru jej chustki na głowie: „Nie była to właściwa umbra, raczej brunatność ziemi niż

czerń torfu...” Lepiej wychodzą mu cegły klasztornego muru: „Całe w strupach...”

Resztę muszę sobie wyobrazić.

Zaledwie parę gatunków ciętych kwiatów stało jeszcze w wiadrach: dalie, astry,

chryzantemy. Koszyk wypełniały podgrzybki brunatne. Cztery czy pięć nadgryzionych

przez ślimaki prawdziwków leżało rzędem na tytułowej stronie starego egzemplarza

lokalnej gazety, „Głosu Wybrzeża”, ponadto pęczek pietruszki i papier do zawijania.

Kwiaty były trzeciej jakości.

„Nic dziwnego”, pisze wdowiec, „że stragany pod Halą Dominikański wydawały się

tak marnie zaopatrzone, ostatecznie w Zaduszki kwiaty mają wzięcie. Już

poprzedniego dnia, na Wszystkich Świętych, popyt jest często większy od podaży...”

Chociaż dalie i chryzantemy wyglądały okazalej, wdowa zdecydowała się na astry.

Wdowiec pozostawał niepewny: „Nawet jeśli do tego właśnie straganu zwabiły mnie

zaskakująco późne prawdziwki i podgrzybki, to przecież po krótkim przestrachu — a

może było to bicie dzwonów? — uległem szczególnego rodzaju pokusie, nie, sile

przyciągania...”

Kiedy wdowa z trzech lub czterech wiader wyciągnęła pierwszego, potem następnego,

niezdecydowanie trzeciego astra, odłożyła kwiat, żeby wymienić go na inny i z kolei

wyjąć czwarty, który także trzeba było odłożyć i zastąpić, wdowiec zaczął też

wyciągać astry z wiader i wymieniać je wybrednie jak wdowa, przy czym wyciągał

rdzawoczerwone, jak ona od początku wyciągała rdzawoczerwone; bądź co bądź do

wyboru były jeszcze bladofioletowe i białawe. Ta kolorystyczna zgodność otumaniła

go: „Jakaż cicha harmonia! Podobnie jak ona szczególnie lubię rdzawoczerwone astry,

które płoną sobie spokojnie...” W każdym razie oboje zawzięli się na rdzawą czerwień

aż do chwili, gdy w wiadrach nie było już po niej śladu.

Ani wdowie, ani wdowcowi nie starczyło na bukiet. Ona miała już wrzucić swoją

skąpą wiązkę do jednego z wiader, kiedy zaczęło się coś, co zowie się akcją: wdowiec

odstąpił wdowie swą rdzawoczerwoną zdobycz. On podał, ona wzięła. Milczące

przekazanie. Już nie do cofnięcia. Nieugaszenie płonące astry. Tak skojarzyła się para.

Z wybiciem dziesiątej: był to kościół Świętej Katarzyny. To, co wiem o miejscu ich

spotkania, stanowi mieszaninę mojej po części zatartej, to znowu nader wyrazistej

znajomości topografii i dociekliwej pilności wdowca, której plonem okraszał po trochu

swoje notatki, choćby informacją, że wzniesiona na planie ośmiokąta siedmiopiętrowa

wieża obronna jako północnozachodnia baszta narożna wchodziła w skład wielkich

murów miejskich. Nazwano ją zastępczo „Nosem w Garach”*, kiedy niższa wieża,

nosząca dawniej to miano, ponieważ przylegała do klasztoru Dominikanów i

pozwalała dzień w dzień zaglądać do garnków klasztornej kuchni, popadała w coraz

większą ruinę, pozbawiona dachu, była porośnięta przez drzewa i krzaki, wobec czego

zwała się jakiś czas „Doniczką”, i pod koniec dziewiętnastego wieku wraz z

pozostałościami klasztoru musiała zostać zburzona. Na uprzątniętym terenie

wybudowano po roku 1895 halę targową w stylu neogotyckim, zwaną Halą

Dominikańską, która przetrwała pierwszą i drugą wojnę światową i do dzisiaj pod

szeroko sklepioną konstrukcją dachową w sześciu rzędach budek występuje z czasem

obfitą, często nader ubogą ofertą: z nićmi i wędzoną rybą, amerykańskimi papierosami

i polskimi ogórkami konserwowymi, makowcami i o wiele za tłustą wieprzowiną,

plastykowymi zabawkami z Hongkongu, zapalniczkami z całego świata, kminkiem i

makiem w torebkach, serem topionym i perlonami.

* Baszta Jacek {przyp. tłum. )

Z klasztoru Dominikanów pozostał tylko ponury kościół Świętego Mikołaja, którego

wewnętrzny przepych opiera się całkowicie na czerni i złocie; poblask dawnych trwóg.

Ale do hali targowej wspomnienie mniszego zakonu przylgnęło tylko w nazwie,

podobnie jak do letniego jarmarku, zwanego Dominikiem, który od późnego

średniowiecza przetrzymał wszelkie polityczne zmiany i obecnie tandetą i starzyzną

przyciąga miejscowych i turystów.

Tam więc, między Dominikańską Halą Targową a Świętym Mikołajem, naprzeciw

ośmiokątnego „Nosa w Garach”, znaleźli się wdowiec i wdowa w czasach, kiedy to

ręcznie wymalowany szyld z napisem „Kantor” obwieszczał, że na parterze wieży

obronnej mieści się punkt wymiany walut. Ciągły ruch licznej klienteli i łupkowa

tablica przy wejściu, na której dolar amerykański w stosunku do miejscowej waluty co

godzina drożał i drożał, świadczyły o powszechnej bryndzy.

— Czy wolno mi? — Tak zaczęła się rozmowa. Wdowiec chciał zapłacić nie tylko za

swoje, również za jej astry, teraz już jeden bukiet,

i wyciągał banknoty z portfela, niepewny wobec tak zasobnych w ze; pieniędzy.

Wdowa odpowiedziała z polskim akcentem: — Nic panu n wolno.

Być może fakt, że odezwała się w obcym języku, przydał owemu zakazowi

dodatkowej ostrości, i gdyby dorzucone zaraz spostrzeżenie: -Wyszedł z tego jednak

całkiem ładny bukiet — nie otworzyło właściwe rozmowy, przypadkowe spotkanie

wdowca z wdową można byłoby porów nać ze spadkiem kursu złotówki.

Pisze on, że jeszcze podczas gdy wdowa płaciła, wywiązała się rozmowa grzybach,

zwłaszcza o późnych, spóźnionych prawdziwkach. Lato, które nie chciało się

skończyć, i łagodną jesień wymieniono jako przyczyny „Ale kiedy powołałem się na

globalną zmianę klimatu, ona po prosi mnie wyśmiała”.

W bezchmurny lub lekko zachmurzony listopadowy dzień stali obój zwróceni ku sobie

i nic nie mogło oderwać ich od straganu z kwiatami i od prawdziwków. On zapatrzony

w nią, ona w niego. Wdowa śmiała często. Jej z polska akcentowane zdania

poprzedzał lub kończył śmiech, zdawało się: nieuzasadniony, zwykły dodatek przed

albo po. Wdowcowi spodobał się ten nieomal przeraźliwy śmiech, bo w jego papierach

figurują zdania: „Jak dzwonnik*! Nieraz aż strach bierze, pewnie, jednakże lubię

słuchać, jak się śmieje, nie pytając o przyczyny jej częstego rozbawienia. Być może

śmieje się ze mnie, wyśmiewa mnie. Ale i to, że jestem dla niej śmieszny, podoba mi

się”.

Tak stali i stali. Albo: tak stoją pozując dla mnie, jedną i drugą chwilkę, żebym się

przyzwyczaił. O ile ona była ubrana modnie — on uznał, że jest „za bardzo

wysztafirowana” — o tyle jemu tweedowa marynarka do kordowych spodni nadawała

wygląd swobodny, pasujący do torby z kamerą: turysta lepszej kategorii, z ambicjami.

— Jeśli kwiaty odpadają, to czy wolno mi ofiarować pani przedmiot naszej dopiero co

nawiązanej rozmowy, wybierając kilka prawdziwków, tego tutaj, tego, tego i jeszcze

tego! Prawda, że wyglądają apetycznie?

* Niem. Glockelwogel. Właściwie: miękkodziób nagoszyjny (Procnias nudicollis) (przyp. tłum.).

Wolno mu było. A ona pilnowała, żeby nie odliczył straganiarce zbyt wielu banknotów.

— Tutaj wszystko szalenie drogie! — zawołała. — Ale dla pana z niemieckimi

markami wciąż jeszcze tanio.

Zadaję sobie pytanie, czy on rachując w pamięci porównywał swoją walutę z liczbami

o wielu zerach na złotowych banknotach i czy poważnie, nie lękając się jej śmiechu,

zastanawiał się nad wypowiedzeniem późnego ostrzeżenia przed Czarnobylem i jego

skutkami. Pewne jest, że przed kupnem sfotografował grzyby i powiedział, iż jego

kamera jest japońskiej produkcji. Ponieważ zrobił to migawkowe zdjęcie ukosem z

góry, a w kadrze znalazły się czubki butów przycupniętej straganiarki, fotografia

świadczy o zdumiewającej wielkości prawdziwków. U obu młodszych brzuchate

łodygi są szersze od wysoko sklepionych kapeluszy; mięsistą, skręconą w sobie kibić

starszych ocieniają rozłożyste, grubo wywinięte do wewnątrz, to znów na zewnątrz

ronda. Kiedy tak leżąc w czwórkę zwracają ku sobie wysokie i szerokie kapelusze, a

przy tym tak są przez fotografa ułożone, że bodaj nie nakładają się na siebie, tworzą

martwą naturę. I prawdopodobnie to wdowiec dał odpowiedni komentarz; a może to

ona powiedziała: — Piękne jak martwa natura. — W każdym razie wdowa znalazła w

torebce siatkę na zawinięte w gazetę grzyby, do których straganiarka dołożyła ekstra

pęczek pietruszki.

On chciał nieść siatkę. Ona mocno trzymała. On prosił o to. Ona odmawiała: —

Najpierw zrobić prezent, a potem jeszcze taszczyć.

Drobna sprzeczka, owo droczenie się, w trakcie którego zawartość siatki nie mogła

doznać uszczerbku, trzymała parę pod halą targową, jak gdyby oboje nie chcieli,

jeszcze nie chcieli porzucić miejsca spotkania. Raz on jej odbierał siatkę, to znów ona

jemu. Nie wolno mu było nieść również astrów. Sprzeczali się jak dobrze zgrana,

znająca się od dawna para. W każdej operze mogliby zaśpiewać duet, już bym

wiedział, pod czyją muzykę.

A widzów nie brakowało. Niemo przyglądała się straganiarka. Wokoło świadkiem było

wszystko: ośmiokątna wieża obronna, jej najnowszy sublokator zatłoczony kantor

walutowy, z boku rozłożona szeroko, jakby rozdęta od wyziewów hala targowa,

posępny Święty Mikołaj, chłopki z sąsiednich straganów i potencjalna klientela; bo

pomiędzy tym wszystkim kłębił się i przewalał biednie wsłuchany tylko w powszednie

kłopoty tłum ludzi, których nieduże pieniądze co godzina traciły na wartości, pode gdy

wdowa i wdowiec dojrzeli w sobie nawzajem dodatkowy zysk i chcieli od siebie

odstąpić.

— Muszę jeszcze pójść gdzieś indziej.

— Gdyby wolno mi było towarzyszyć pani.

— No, to spory kawałek.

— Byłaby to dla mnie prawdziwa przyjemność...

— Ale ja muszę na cmentarz...

— Jeżeli nie będę zbytnio przeszkadzał...

— No, to chodźmy.

Ona niosła bukiet astrów. On w siatce na zakupy niósł grzyby. Oni chudy, pochylony.

Ona stawiająca krótkie, rozbrzmiewające twardym stukotem kroki. On ze skłonnością

do potykania się, lekko powłóczący nogami i o dobrą głowę wyższy od niej. Ona

niebieskooka w odcieniu farbki, on dalekowidz. Jej włosy ufarbowane na tycjanowski

blond, jego szpakowaty wąsik. Ona zabrała ze sobą zapach swych natarczywych

perfum, on j przytłumiony sprzeciw swojej wody po goleniu.

Oboje zniknęli w ciżbie pod halą targową. Nie było już też widać baskijskiego beretu

wdowca. Na krótko przed wybiciem jedenastej z wieży Świętej Katarzyny. A ja? Ja

muszę podążyć za parą.

Od kiedy nosił się z zamiarem przysłania mi do domu swoich obwiązanych sznurkiem

papierzysk? Nie mógł mu przyjść do głowy adres jakiegoś archiwum? Musiał, dureń,

we mnie upatrzyć sobie usłużnego durnia?

Tę stertę listów, przedziurkowane rachunki i datowane zdjęcia, jego brulion

prowadzony raz jako dziennik, to znów jako silos czasochłonnych spekulacji, bezład

gazetowych wycinków, kasety magnetofonowe — wszystko to lepiej byłoby złożyć u

archiwariusza niż u mnie. Powinien był wiedzieć, jak łatwo popadam w opowiadanie.

Jeśli już nie do archiwum, to czemu nie posłał tego jakiemuś skwapliwemu

dziennikarzowi? I co mnie zmusiło do gonienia za nim, nie, za nimi obojgiem?

Tylko to, że pół wieku temu siedzieliśmy jakoby razem, tyłek w tyłek, na szkolnej

ławie? On twierdzi: „W rzędzie pod oknami”. Nie mogę sobie przypomnieć, żebym go

miał obok siebie. Gimnazjum realne Świętego

piotra. Może i tak. Ale ja chodziłem tam ledwie dwa lata. Za często musiałem zmieniać

szkołę. Raz tak, raz siak zmieszany pot uczniaków. Raz tak, raz siak obsadzone

drzewami szkolne podwórza. Naprawdę nie pamiętam, kto gdzie i od kiedy obok mnie

gryzmolił ludzików.

Kiedy otworzyłem paczkę, na wierzchu leżał jego list przewodni: „Na pewno potrafisz

coś z tym zrobić, właśnie dlatego że wszystko graniczy z niepodobieństwem”. Zwracał

się do mnie per ty, jak gdyby czasy szkolne pozostały dla niego czymś

nieprzemijającym: „W innych przedmiotach z pewnością nie byłeś tuzem, ale Twoje

wypracowania już wcześnie pozwalały dostrzec...” Powinienem był odesłać mu jego

rupiecie, ale dokąd? „W gruncie rzeczy wszystko to mogłoby być wymyślone przez

Ciebie, ale myśmy tym żyli, myśmy przeżyli to, co stało się już przed dziesiątkiem

lat...”

Jego list jest postdatowany: napisał go jakoby 19 czerwca 1999. A pod koniec, przy

skądinąd klarownym toku wywodów, pisze o powszechnych przygotowaniach do

uczczenia przełomu tysiącleci: „Jaki niepotrzebny wydatek! Kończy się przecież

stulecie, które związało się całkowicie z niszczycielskimi wojnami, masowymi

wypędzeniami, nieprzeliczoną śmiercią. Ale teraz, z początkiem nowej epoki, życie

będzie znów...”

I tak dalej. Dajmy temu spokój. Tylko tyle się zgadza: spotkali się 2 listopada przy

słonecznej pogodzie, na kilka dni przed runięciem berlińskiego muru. Kiedy mogłaby

się była zacząć historia, jakich wiele, świat albo część tego niezmiennego świata

zaczęła się faktycznie zmieniać, i to nie robiąc ceregieli, świńskim truchtem. Wszędzie

obalano pomniki. Mój dawny kolega szkolny w swym brulionie przyjmował do

wiadomości te często zwalające się równocześnie fakty, ale traktował je jak zwyczajne

twierdzenia o faktach. Wręcz niechętnie w nawiasowych zdaniach użyczał miejsca

wydarzeniom, które wszystkie razem chciały, by nazywać je historycznymi, a jego

Grass Gunter - Wróżby kumaka.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: