Metody badań socjologicznych – wykłady – K. Kaczmarczyk
1. Klasycy metodologii.
Robert Ezra Park amerykański socjolog, profesor Uniwersytetu w Chicago. Jest znany głównie jako współtwórca socjologii miasta oraz szkoły chicagowskiej w socjologii. Wpłynął także na rozwój metod i technik badań społecznych, w tym zwłaszcza obserwacji uczestniczącej. Park był inspiratorem wielu badań empirycznych, ale co ciekawe sam ich na ogół nie prowadził. Zdecydowaną większość swoich twierdzeń opierał na potocznych obserwacjach, wiadomościach prasowych, czy też na niesprawdzonych uogólnieniach innych uczonych.
Florian Witold Znaniecki polski filozof i socjolog. Twórca polskiej socjologii akademickiej. Jego prace są znane w świecie, szczególnie w USA, gdzie mieszkał i pracował przez wiele lat. Był jednym z głównych przedstawicieli socjologii humanistycznej. Międzynarodową sławę przyniosła mu praca napisana wspólnie z Williamem Thomasem – Chłop polski w Europie i Ameryce. Znaniecki wysunął postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyichś czynności (zasada współczynnika humanistycznego). Zgodnie z tym postulatem socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość "oczyma jej uczestników" (podejście subiektywne), nie zaś "absolutnego obserwatora" (podejście obiektywne). Znaniecki jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, w ten sposób analizował polskich emigrantów, przebywających w Stanach Zjednoczonych.
Prekursorem monografii był J. Howard; monografii dotycząca więziennictwa w Anglii i Walii oparta na obserwacji. Była stworzona celu reformowania więziennictwa w Anglii.
Przedmiotem zainteresowania ruchu surveyowego były warstwy społeczeństwa upośledzone społecznie. Przedstawiciele: F. de Play, Ch. Booth, P. Kellog.
F. le Play zajmował się rodziną. Stworzył ramy opisu rodzin (nomenklatura); jest twórcą metody monograficznej. Ch. Booth zajmował się miastem, podzielił ludzi na pewne warstwy według danych ze spisu powszechnego (w odniesieniu do poszczególnych dzielnic) i prowadził w nich badania pogłębione. Do pomocy wykorzystał ludzi, mogących posiadać informacje dotyczące badanych przez niego ludzi – np. inspektorów szkolnych, poborców podatkowych, administratorów domów. Wyniki badania zaprezentował na mapie. Był to wówczas nowatorski sposób zaprezentowania wyników badań. W ruchu surveyowym ukształtowały się podstawy metod zbierania danych, a także podstawy ich analizy; połączenie danych jakościowych z ilościowymi. Badacze tego okresu z pełną świadomością odwoływali się do metod empirycznych (w celu podjęcia działalności reformatorskiej).
2. Typy wyjaśniania i rozumowania.
Rozumowanie - W szerokim znaczeniu: Czynność umysłu obejmująca procesy rozwiązania wszelkich zagadnień myślowych, przy których posługujemy się wnioskowaniem lub wyprowadzaniem jednych zdań z drugich. W węższym znaczeniu (log.): Proces myślowego rozwiązywania zadań, polegający na tym, iż na podstawie zdań będących punktem wyjścia rozumowania (przesłanek) szuka się innych zdań, połączonych z poprzednimi stosunkami wynikania logicznego
Rodzaje rozumowania: wnioskowanie, dowodzenie, sprawdzanie( weryfikacja), wyjaśnianie
Rozumowanie dedukcyjne to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Istotą jest przechodzenie od ogółów do szczegółów.
Rozumowanie indukcyjne - typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu", tj. wnioskowanie z prawdziwości racji (wniosków w szerokim znaczeniu tego słowa) o prawdziwości następstw (przesłanek w szerokim znaczeniu tego słowa.
Rozumowanie abdukcyjne, abdukcja - pojęcie wywodzące się z filozofii Charlesa Peirce'a, stworzone dla oznaczenia procesu tworzenia wyjaśnień - jest procesem rozumowania, który dla pewnego zbioru faktów tworzy ich najbardziej prawdopodobne wyjaśnienia. Termin abdukcja jest czasem używany dla oznaczenia po prostu procesu tworzenia hipotez służących wyjaśnianiu obserwacji lub wniosków, ale definicja poprzednia jest bardziej rozpowszechniona tak w filozofii, jak i w informatyce.
Wyjaśnianie jest jednym z najważniejszych zadań nauki. - “Skąd to się wzięło?”, “Dlaczego to istnieje?”, “Co to znaczy?” – Odpowiedzi na takie i podobne pytania stanowią próby wyjaśnień.
David Hume sformułował teorię myślenia naukowego, według której, wyjaśnianie, odnosi się do sytuacji, kiedy jedno zjawisko jest wyjaśniane przez inne zjawisko przez odwołanie się do prawa ogólnego.
Carl Hempel wprowadził dwa rodzaje wyjaśnienia:
Wyjaśnianie dedukcyjne – wykazanie, że dane zjawisko może być wyprowadzone z ustalonego prawa ogólnego. Ten rodzaj wyjaśniania wymaga:
· Sformułowania praw ogólnych, dotyczących wszystkich możliwych przypadków,
· ustalenia warunków, w jakich te prawa ogólne są prawdziwe,
· określenia zdarzenia, które ma być wyjaśnione,
· reguł logiki formalnej. Przesłanki w sposób konieczny prowadzą do wniosków. Tylko wtedy, gdy przesłanki są prawdziwe, to i wnioski będą prawdziwe.
Wyjaśnianie probalistyczne – opiera się na uogólnieniach wyrażających albo arytmetyczny stosunek jednego zjawiska do drugiego, albo jest uogólnieniem wyrażającym określona tendencję, a więc uogólnień probalistycznych. W naukach społecznych dominują tego rodzaju wyjaśnienia.
Wyjaśnienia dedukcyjne mają praktyczne znaczenie, gdyż umożliwiają przewidywać zajście analogicznych wydarzeń w przyszłości. Wyjaśnienia probabilistyczne mówią jedynie o pewnych możliwościach, o szansach – a nie o konieczności
E. Babbie podaje inną klasyfikację rodzajów wyjaśnień występujących w nauce. Wyjaśnienia idiograficzne polegają na wyczerpującym przedstawieniu specyficznych przyczyn konkretnego stanu lub zdarzenia. Wyjaśnienia nomotetyczne zmierzają do ustalenia kilku istotnych czynników o charakterze przyczynowym, które wpływają na pewną klasę zdarzeń czy stanów.
Wyjaśnienia wieloczynnikowe – często bywa tak, że dla wyjaśnienia interesującego nas skutku musimy odwołać się do złożonej struktury expalnansu. Przykładowo:
A ^ B^ C ^ D prowadzi do Z (addytywność przyczyn) lub
A lub B lub C prowadzi do Z (zastępowalność przyczyn) lub
A prowadzi do Z, ale i B prowadzi do Z, oraz C prowadzi też do Z
Możemy mieć zatem do czynienia z wyjaśnieniami komplementarnymi lub konkurencyjnymi.
Wyjasnienie 1 Wyjasnienie 2
B jest przyczyna Z A jest przyczyną Z
Zaszło B Zaszło A
_________________________________________________
Zaszło Z Zaszło Z
Dwa wyjaśnienia mogą być ze sobą sprzeczne, gdy: któreś z nich jest wyjaśnieniem wadliwym, bo odwołuje się do fałszywego prawa ogólnego, lub niesłusznie orzeka zajście zdarzenia określonego ogólnym prawem, dotyczą różnych zjawisk, stanowiących różne, komplementarne wobec siebie własności tych samych konkretnych przedmiotów, odwołują się do praw o różnej ogólności.
Wyjaśnienia niekompletne, to wyjaśnienia, którym brakuje odwołania się do praw ogólnych, ich wskazania.(wyjaśnienia historyczne, podstawą do wnioskowania o zdarzeniach oddalonych w czasie lub przestrzeni staje się obserwacja nieprzerwanego ciągu zdarzeń prowadzącego od zdarzenia uważanego za przyczynę do zdarzenia uznawanego za skutek).
Wyjaśnienia intuicyjne, kiedy nie jesteśmy w stanie wskazać pełnego zestawu przesłanek. Często jednak bywają cenną wskazówką do formułowania prawa ogólnego.
Wyjaśnienia genetyczne, kiedy spośród występujących przesłanek bierzemy pod uwagę te, które łączy ze skutkiem jaką łączność substancjalna lub podobieństwo strukturalne.
Wyjaśnienia teleologiczne, skoncentrowane na wyjaśnieniu celu lub funkcji zjawiska. Bardziej dotyczy określenia charakteru skutków, konsekwencji zjawiska.
Wyjaśnianie zachowań ludzkich przez motywy, przykład wyjaśnienia niekompletnego i hipotetycznego. Włączenie w proces wyjaśniania naszej introspekcji.
3. Rodzaje paradygmatów w badaniach socjologicznych. Komu się przypisuje ich stworzenie.
Paradygmat – to w teorii poznania i metodologii ogólnie uznane osiągnięcie naukowe, które dostarcza modelowych rozwiązań w danej dziedzinie nauki. Może też pociągnąć za sobą modelowe rozwiązania w dziedzinach pokrewnych i stawać się istotnym składnikiem poglądu na świat.
Przykładami paradygmatów w nauce są np.:
· Teoria heliocentryczna M. Kopernika
· Mechanika I. Newtona,
· Teoria względności A Einsteina.
Twórcą teorii paradygmatów byt profesor Thomas S., Kuhn, który w dziale Struktura rewolucji naukowych przedstawił ją i wykorzystał do badania rozwoju nauk ścisłych i przebiegu procesów rewolucji naukowych. Kuhn wprowadził pojęcie paradygmatu, jako ogólnego pojęcia nauki będące propozycją wyjaśnienia rozwoju nauk przyrodniczych. Z pojęciem paradygmatu wiążą się - jego zdaniem trzy okresy rozwoju nauki:
· Powstanie paradygmatu i kumulatywny wzrost wiedzy tworzonej w oparciu o ten paradygmat
· Wykrycia faktów niezgodnych z paradygmatem i pojawienie się kryzysu w nauce
· Sformułowanie nowego paradygmatu i związana z tym rewolucja naukowa
Paradygmat we współczesnej nauce jest pojęciem rozumianym w kilku znaczeniach od modelu mentalnego danego problemu a nawet świata, do układu pojęć i przekonana, poprzez który rozumiemy i interpretujemy świat.
Paradygmaty:
ü Paradygmat pozytywistyczny zakłada, że możemy w sposób naukowy odkryć reguły rządzące życiem społecznym. – August Comte, F. Bacon, J. Locke, D. Hume
ü Paradygmat darwinizmu społecznego widział w życiu społecznym postępującą ewolucję - Herbert Spencer
ü Paradygmat konfliktu koncentruje się na dążeniu jednostek lub grup do zdominowania innych jednostek lub grup i do uniknięcia ich dominacji – K. Marks
ü Paradygmat symbolicznego interakcjonizmu bada, jak uznawane znaczenia i wzorce społeczne są rozwijane w toku społecznej interakcji - Georg Simmel, Georg H. Mead
ü Paradygmat etnometodologiczny (etnometodologia) koncentruje się na sposobach, jakie stosują ludzie, by zrozumieć życie społeczne w procesie jego przeżywania, tak jak gdyby każdy był badaczem prowadzącym badania - Harold Garfinkel
ü Paradygmat funkcjonalizmu strukturalnego (albo systemów społecznych) usiłuje odkryć funkcje, jakie liczne elementy społeczeństwa pełnią w całym systemie - E. Durkheim
ü Paradygmaty feministyczne, poza tym, że kierują uwagę na ucisk kobiet w większości społeczeństw, uwidaczniają, że dotychczasowe wyobrażenia rzeczywistości społecznej często wynikały z doświadczeń mężczyzn i dodatkowo je wzmacniały - Ralph Linton
ü Paradygmat nominalizmu (nominalizm) - nie istnieją idee i przedmioty abstrakcyjne, lecz jedynie przedmioty konkretne – Berkeley
ü Paradygmat realizmu (realizm) - istnieją idee i przedmioty obiektywnie, niezależnie od umysłu poznającego - Arystoteles.
ü Funkcjonalizm to w socjologii i antropologii jedna z ważniejszych orientacji badawczych, mająca znamiona paradygmatu zapoczątkowana w badaniach antropologicznych Bronisława Malinowskiego i Alfreda Radcliffe-Browna w latach dwudziestych XX wieku, rozwijana później przede wszystkim przez Roberta K. Mertona, Talcotta Parsonsa, Jeffreya Alexandra i Niklasa Luhmanna. W ujęciu funkcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie powiązanych ze sobą elementów kulturowych, pełniących funkcje na rzecz równowagi całości
ü Interpretatywizm to w socjologii i antropologii jedna z ważniejszych orientacji badawczych, mająca znamiona paradygmatu. Występuje także pod nazwą antropologii symbolicznej. Podstawowym założeniem interpretatywistów jest, że do zrozumienia reguł danego społeczeństwa czy kultury niezbędne jest wniknięcie w rzeczywistość społeczną ludzi, którzy posługują się nimi na co dzień. Prekursorami tego podejścia są Clifford Geertz, David Schneider, Victor ...
gosicka