METODY NAUCZANIA I ICH PODZIAŁ na WDN.doc

Nowatorskie metody pracy                    

w  edukacji wczesnoszkolnej

Opracowała: Elżbieta Dybowska

METODY  NAUCZANIA  I  ICH  PODZIAŁ

METODA NAUCZANIA – najogólniej rzecz biorąc, to celowo                          i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy, nabycie umiejętności oraz wykorzystanie jednych i drugich w praktyce.

Według Wincentego Okonia do niedawna preferowane były cztery grupy metod nauczania:

 

Metody nauczania:

                                                           ®  wykład informacyjny

®     prelekcja

®     opowiadanie

PODAJĄCE                         ®   pogadanka

                ®  anegdota

                ®  opis

                ®  odczyt

                ®  objaśnienia lub wyjaśnienie

              ®    pokaz łączony z przeżyciem

EKSPONUJĄCE                     ®    film

              ®    sztuka teatralna

              ®    ekspozycja

              ®     z użyciem podręcznika

PROBLEMOWE                  ®     z użyciem komputera

              ®     z użyciem maszyny dydaktycznej

              ®      pokaz z objaśnieniem

                                                               ®      pokaz z instruktażem

PRAKTYCZNE                     ®      ćwiczenia laboratoryjne   

              ®       ćwiczenia przedmiotowe

              ®       metoda projektów

              ®       metoda przewodniego tekstu                      

Zmodyfikowany podział metod podał F.Szlosek. Rozszerzył grupę metod problemowych o metody aktywizujące. Metody aktywizujące wpływają na cały system pracy dydaktycznej. Powodują zmianę w myśleniu edukacyjnym. Niosą konsekwencje w takich obszarach pracy dydaktycznej, jak : struktura zajęć, sposoby zakończnia pracy, zakładane cele oraz rolę nauczyciela i ucznia.

AKTYWIZUJĄCE  METODY  I  TECHNIKI  NAUCZANIA

WYKORZYSTYWANIE  W  PRACY  Z  DZIEĆMI

                                                                     „Wyryj te słowa w swej pamięci...

                                                                       efektywniej uczysz się podczas zabawy.”

Metody aktywizujące- wg J.Krzyżewskiej- to grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego.
Bardzo ważne są warunki potrzebne do wywołania aktywności ucznia. Aby pobudzić ucznia do twórczej pracy należy:
· wywołać poczucie sensu tego co robi,
· uwzględnić jego zainteresowania,
· zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa,
· pozwolić mu na udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji,
· dostrzegać wkład jego pracy, a nie tylko efekty,
· umożliwić mu realizację własnych pomysłów.
Stosując metody aktywizujące nie prowadzimy „ucznia za rękę”, ale stwarzamy warunki, aby potrafił się uczyć myśleć, poszukiwać, doskonalić, komunikować się działać i współpracować
w grupie, aby brał odpowiedzialność za efekty uczenia się.

„Daj mi rybę a będę miał co jeść przez cały dzień. Naucz mnie łowić ryby, a będę miał co jeść przez całe życie”.

Fundamentem najnowszych koncepcji uczenia się jest uczenie się w działaniu, czyli uczenie się przez doświadczenie, które opiera się na trzech zasadach:
1. najlepiej uczymy się wtedy, gdy jesteśmy włączeni w przeżycia dostarczające nauki,
2. wiedzę najlepiej odkrywamy samodzielnie,
3. uczymy się z zapałem- jeśli mamy możliwość wyboru celu i sposobu nauki.

„Słyszę- zapominam,
widzę- pamiętam,
robię- rozumiem”
(Konfucjusz)

Metod aktywnych jest dużo, ale przy ich wyborze należy się kierować punktem widzenia uczniów, ich zainteresowaniami.

„Kiedy wędkarz idzie na ryby, to bierze taką przynętę, która smakuje rybie- a nie wędkarzowi”.

Metody te mogą być stosowane podczas całych zajęć lub w wybranej fazie zajęć. Są one często również skutecznym, sposobem na przełamanie niechęci dzieci do przedszkola, zajęć, nauczyciela.

Zalety metod aktywizujących:
· umożliwiają dzieciom dopuszczenie do głosu w czasie zajęć,
· rozwijają myślenie, dają okazję do rozmów, wymiany doświadczeń,
· gwarantują dużą trwałość wiedzy zdobytej w sposób aktywny (50-75%),
· integrują grupę w czasie wspólnej pracy, zabawy,
· rozwijają dzieci intelektualnie i emocjonalnie,
· uczą sztuki komunikowania się w grupie i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym,
· kształtują nastawienie nauczyciela na potrzeby dziecka,
· są szansą na wyrwanie się z szarej szkolnej codzienności,
· mają szczególnie dużą wartość w zajęciach z dziećmi mniej zdolnymi i niepełnosprawnymi,
· sprzyjają zainteresowaniu dzieci tematem,
· służą integracji wiedzy z różnych przedmiotów.

 

              METODY  INTEGRACYJNE

        Integracja – w edukacji wczesnoszkolnej to propozycja pracy z dzieckiem

zorientowana na dziecko, jako podmiot i indywidualność.

Metody integracyjne odprężają i relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę. Zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości z grupą, uczą efektywnej komunikacji, pomagają uporządkować problemy, uczą twórczego myślenia i współpracy.

          Krasnoludek – jest to jedna z najprostszych technik integracyjnych, którą można stosować na różnych przedmiotach – jako element wprowadzający, ogólnorozwojowy i jako atrakcyjny element w uzyskaniu informacji zwrotnych. Krasnoludek to pomoc w ręku dziecka – może to być piłeczka grzechotka, kolczatka, maskotka, jednym słowem – krasnoludkiem może być „coś”, czym można do siebie rzucać, co przyciąga wzrok dziecka o jest przyjemne w dotyku. Możemy kończyć nim zdanie, np. Dzieci siedzą w kręgu. Rzucamy ,,Krasnoludka” i mówimy: Krasnoludek jest ... (dziecko, które otrzymuje rzucony przedmiot kończy zdanie). Obowiązuje tu zasada nie powtarzania wcześniej usłyszanych zakończeń i mówi tylko ta osoba, która trzyma w ręku ,,Krasnoludka”.
 

          Pajęczynka lub kłębek – nazwa techniki pochodzi od efektu końcowego, który powstaje w wyniku zabawy z kłębkiem nici.

Zabawy z kłębkiem mogą być stosowane w kl. I – III na różne sposoby. Dzieci przy pomocy kłębka mogą poznawać swoje imiona, mówić sobie coś dobrego, ale też mogą uczyć się dodawać, odejmować, tworzyć opowiadania itp. Pajęczynka jest możliwa do zastosowania na lekcjach języka polskiego, matematyki, środowiska, muzyki i wychowania fizycznego – możliwości wykorzystania są bardzo różne, a wszystko zależy od pomysłowości samego nauczyciela. Wszystkie siedzą w kręgu. W prawej ręce nauczyciel trzyma kłębek wełny, nawija nitkę na palec wskazujący lewej ręki i rzuca prawą ręką do wybranego dziecka mówiąc jakąś pozytywną cechę: ,,Rzucam do Przemka, bo on ładnie gra”. Po rzuceniu kłębka do wszystkich dzieci powstaje sieć.
Po zakończeniu zabawy dzieci odrzucają kłębek do koleżanek i kolegów, od których go otrzymały powtarzając ich relację słowną.
Tę samą technikę można zastosować do opowiadania odtwórczego.
Dzieci tak samo siedzą w kręgu. Podobnie układamy i rzucamy kłębkiem, rozpoczynając opowiadanie, np. ,,Dawno, dawno temu, na dalekiej Północy, żyli Eskimosi w małych domkach zbudowanych ze śniegu”. Wybrane dziecko nawija kłębek tak samo i odtwarza dalej opowiadanie:
,,Pewnej nocy polarnej wydarzyła się tam przedziwna historia”. Kolejne dziecko czyni to co poprzednie, aż do zakończenia opowiadania.
Korzystając z Pajęczynki można zakończyć zajęcia, rzucając kłębek i mówiąc ,,do widzenia” krótko podsumowując zajęcia. Dziecko, które złapało kłębek rzuca tak samo, aż nauczyciel poprosi jedno do przecięcia pajęczynki – co będzie symbolizowało zakończenie zajęć.
 

          Graffiti jest techniką, którą można stosować na wiele różnych sposobów.

Dzięki niej można wytworzyć i wzmocnić dobry klimat w grupie oraz kształcić u dzieci myślenie twórcze – zabawy w niedokończone zdania typu np. „Gdybym miał gitarę , to bym ...”, jak też przy jej pomocy można rozwiązywać twórczo problemy. Jest to dobry sposób na dzielenie się z innymi własnymi pomysłami, na dostrzeganie różnych aspektów zawartych w jednym temacie, a także na przyjmowanie do wiadomości nowych niezwykłych koncepcji i pomysłów.

Wywieszamy plakaty z rozpoczętymi zdaniami. Dzieci chodzą po sali i zgodnie ze swoim odczuciem dopisują niedokończone zdania. Można również wypisać problem na tablicy, podzielić uczniów na pięć grup, posadzić ich na obwodzie koła. Każda z grup otrzymuje plakat  z niedokończonym zdaniem, np. ,,Na pewno będziemy ...” itp. Zadanie każdej grupy polega na wymyśleniu zakończenia zdania i wpisania u dołu plakatu oraz zagięcie pod spód tak, by nie były widoczne dla pozostałych. Plakaty krążą od grupy do grupy zgodnie ze wskazówkami zegara. Przy każdej zmianie plakaty są zaginane. Po czterech rundkach należy rozwiesić plakaty i odczytać rozwiązania. Należy pamiętać, iż rozwiązania jednych są tajemnicą dla drugich. Trzeba ustalić czas rozwiązania i przy zmianach rundek używać hasła ,,START”.
 

                                „Mądry nauczyciel nie zaprasza Cię do skarbnicy swej mądrości.

                                                     Pokazuje Ci raczej drogę do wzbogacania własnej.”

                                                                                                         Kahlil Gibran

METODY  TWORZENIA  I  DEFINIOWANIA  POJĘĆ

          Pojęcia stanowią podstawową jednostkę organizującą logiczne myślenie i porozumiewanie się z ludźmi. Wyróżnienie cech istotnych – pozwala na zdefiniowanie i odróżnienie jednych pojęć od drugich.

          Kula śniegowa – inaczej zwana też dyskusją piramidową, polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do pracy w całej grupie. Technika ta daje szanse każdemu na sprecyzowanie swojego zadania i stanowiska na podany temat, umożliwia nabywanie doświadczeń, jak też pozwala dzieciom ćwiczyć i śledzić proces uzgadniania stanowisk. .Daje szansę każdemu na sprecyzowanie swojego zdania i stanowiska., umożliwia zdobywanie doświadczeń, pozwala dzieciom ćwiczyć i śledzić proces uzgadniania stanowisk. Na początku dzieci pracują indywidualnie nad podanym problemem. Następnie łączą się w pary i ustalają wspólne stanowisko. Później łączą się w czwórki, czwórki w ósemki, ósemki  w szestnastki (wszędzie ustalają wspólne stanowisko). Na końcu następuje prezentacja wspólnie wypracowanego stanowiska. Wcześniej trzeba im rozdać kartki. Podawane przez nas kartki symbolizują ,,kule śniegowe”, które za każdym razem się zwiększają.

          Burza mózgów – znana też pod nazwami „fabryka pomysłów”, „giełda pomysłów”, „jarmark pomysłów” oraz  „sesja odroczonego wartościowania”. Istota metody polega na podawaniu różnych skojarzeń, rozwiązań, które niesie wyobraźnia i chwilowy błysk natchnienia. Wyobraźnia jest „królową zdolności”, a  „burza mózgów” pomaga twórczo spożytkować.

          Mapa pojęciowa zwana też „mapą mentalną”, „mapą mózgu”, „mapą myśli”, „mapą pamięci” – służy do wizualnego opracowania pojęcia z wykorzystaniem rysunków, symboli, wycinków, krótkich słów, zwrotów i haseł. Metodę tę można stosować na różne sposoby, za jej pomocą można definiować pojęcia, rozwiązywać problemy, planować działania itp. Stosując tę metodę przedstawiamy cel zajęc, np. Dzisiaj spróbujemy zdefiniować pojęcie ,,Moja Mała Ojczyzna”. Następnie rozdajemy uczniom kartki formatu nie mniejszego, niż A4. Ich zadaniem jest przedstawienie tego pojęcia w formie graficznej za pomocą ilustracji, krótkich słów, symboli i znaków. Po wykonaniu zadania wieszamy wszystkie kartki w widocznym miejscu i prosimy ich autorów o komentarz. Następnie wspólnie wybieramy istotne cechy do pojęcia ,,Moja Mała Ojczyzna”.
 

           Promyczkowe uszeregowanie – jest to technika bardzo często stosowana w nauczaniu początkowym. Służy między innymi do definiowania pojęć, określania cech, zasad oraz do hierarchizacji. Ze względu na układanie priorytetów w promyczki często nazywana jest – słonecznym promyczkiem. Jest najłatwiejszą techniką do zastosowania w pracy z dziećmi. Polega na tym, iż uczniowie siedzą w kręgu, wewnątrz którego leży narysowane i wycięte koło z napisem np. ,,wzorowy uczeń”. Rozdajemy uczniom po trzy żółte kartki. Zadaniem każdego z nich jest wpisanie, jakimi cechami powinien charakteryzować się ten uczeń. Jedno dziecko odczytuje swoje cechy i układa je obok koła. Następnie, inne dzieci , które mają te same lub bliskie cechy układają je w promyczek. Później odczytują inne i układają w następne promyczki, aż do wyczerpania kartek. Cechy podobne układane są w jednym promyczku. Decyzje co do układu cech bliskich podejmują sami uczniowie.
 

Diamentowe uszeregowanie – technika znana też pod nazwą „karo”.

Układ priorytetów przypomina kształt „diamentu” lub „karo”. Struktura tejże propozycji zmusza grupę do współpracy, zachęca do podejmowania decyzji oraz osiągania porozumienia drogą negocjacji i kompromisu. Liczba priorytetów może być różna, w zależności od potrzeb i wieku dzieci. Nauczyciel może podać listę priorytetów lub może wypracować je grupa.
Klasę dzielimy na 5-osobowe grupy. Każdej grupie rozdajemy w kopercie 9 kart z twierdzeniami, cechami czy zasadami. Zadaniem poszczególnych grup jest przedyskutowanie poszczególnych zasad i uzgodnienie ich ważności. Po uzgodnieniu szeregują według podanego przez nauczyciela wzoru, czyli zasada najważniejsza, zasady ważne, mniej ważne i najmniej ważne. Po upływie wyznaczonego czasu na przygotowanie przedstawiciele poszczególnych grup przedstawiają zasady według ważności
i uzasadniają ich wybór. Można pozwolić dzieciom na porównanie poszczególnych decyzji grupowych.
 

Piramida priorytetów – układ priorytetów przypomina piramidę. Podstawowy  cel tejże metody, to ułożenie priorytetów według ustalonych wcześniej kryteriów np. ważności, kolejności.

Metoda zachęca do dyskusji, negocjacji oraz osiągania porozumienia drogą negocjacji i kompromisu. Priorytety mogą być podane przez nauczyciela lub wypracowane przez uczniów. Liczba ich może być bardzo różna. Zachęca do dyskusji, negocjacji oraz osiągania porozumienia drogą negocjacji i kompromisu.
Na początku przeprowadzamy ,,burzę mózgów”, by ustalić tematy do bloku, np. zjawiska atmosferyczne. Dzielimy klasę na trzy grupy. Każdej grupie dajemy plakat z ,,piramidą” i kartki samoprzylepne. Prosimy uczniów, by wpisali na nich wyłonione w ,,burzy mózgów” zjawiska. Wyjaśniamy, iż zadaniem każdej grupy jest ułożenie tych zjawisk w jakiej kolejności chcieliby je poznać. Grupy mogą ze sobą negocjować i za pomocą ,,kuli śniegowej” wybrać wspólną listę planowanych tematów do poznania według kolejności od 1 do 10. Należy określić czas pracy.

         Poker kryterialny – należy do najliczniejszej grupy metod aktywizujących – do gier dydaktycznych. Poker to gra specjalistyczna (planszowa), która jest zaliczana do najbardziej atrakcyjnych metod aktywizujących ze względu na stopień przyswajania treści.

Podczas gry, w celowo organizowanej przez nauczyciela sytuacji, uczniowie konkurują ze sobą w ramach z góry ustalonych  reguł. Dzięki tej metodzie uczniowie są bardzo aktywni, bowiem dyskusji poddają własne argumenty. Aby jednak dyskutować, argumentować, potrzebna jest określona wiedza i umiejętności. „Pokera” można stosować na różne sposoby – jako wprowadzenie do tematu, jako ustalenie rangi kryteriów określonym standardom, a także na utrwalenie zdobytej wiedzy. Ponadto gra w „pokera” daje dużo przyjemności i satysfakcji, stąd duża jej skuteczność.

  Przebieg

-          Nauczyciel dzieli klasę na grupy.

-          Ustala reguły gry.

-          Jeden z uczniów rozdaje karty graczom w grupie.

-          Rozpoczynający grę wybiera ze swojego zestawu kartę z hasłem, które według niego jest najważniejsze, i kładzie ją na polu z kryteriami pierwszorzędnymi.

-          Kolejni uczniowie postępują tak samo.

-          W trakcie gry może nastąpić wymiana kart na poszczególnych polach – decyzję o zmianie karty podejmuje cała grupa.

-          Karta, którą usunięto z planszy, wraca do właściciela.

-          Wygrywa uczeń, który jako pierwszy umieści swoje karty na planszy.

-          Przedstawiciele grup prezentują swoje plansze. Odczytują kryteria, które uznali za pierwszorzędne, i uzasadniają swój wybór. Nauczyciel lub uczeń zapisuje kryteria pierwszorzędne na tablicy.

Plansza do gry może mieć tylko dwa pola: kryteria pierwszo- i kryteria drugorzędne.

Dzielimy uczniów na 5- osobowe grupy. Każdej z grup rozdajemy plansze z zapisanym standardem w środku np. ,,Warunki gwarantujące udaną wycieczkę”. Rozdajemy uczniom 20 kart przedstawiajhących gwarantujące powodzenie. Wyjaśniamy zasady gry. Dzieci umieszczają karty na różnych obszarach planszy w zależności od kryterium ważności. Jedno dziecko tasuje je i rozdaje graczom. Rozpoczynający grę odkrywa swoją kartę z najważniejszym warunkiem, głośno odczytuje i układa
...