BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA.doc

BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA

Moduł 1. Rozwój fizyczny i motoryczny

1)    Wyjaśnij pojęcia „rozwój osobniczy (ontogenetyczny) i filogenetyczny”

Rozwój-proces ukierunkowanych zmian, w którym dany obiekt przechodzi przez kolejne etapy przemian, od stanów prostszych, mniej doskonałych, do bardziej złożonych, doskonalszych (pod określonym względem).

Rozwój osobniczy (ontogenetyczny, ontogeneza) - proces przemian morfologicznych, fizjologicznych, psychicznych w ciągu całego życia człowieka-od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci.
Dziedziną nauki zajmującą się rozwojem osobniczym i wpływem na jego przebieg różnych czynników jest auksologia (auksein- gr. rosnąć, rozwijać się).
W rozwoju tym wyróżnia się następujące, wzajemnie ze sobą powiązane sfery, często o różnej dynamice zmian:
- rozwój fizyczny (biologiczny)- morfologiczny, funkcjonalny, motoryczny;
- rozwój psychiczny- umysłowy, emocjonalny, moralny, duchowy;
- rozwój społeczny;
- rozwój seksualny.

Rozwój filogenetyczny (rodowy, filogeneza, antropogeneza) - wieloetapowy proces ewolucyjny, sięgający w głąb drzewa rodowego ssaków. Człowiek, w trwającym kilkadziesiąt milionów lat procesie rozwoju rodowego, osiągnął swoisty przebieg ontogenezy.

2)    Wymień okresy w rozwoju człowieka i podaj ich ogólną charakterystykę

Ze względu na charakter i dynamikę procesów biochemicznych N. Wolański wyróżnił w życiu człowieka trzy etapy:
- Progresywny (ewolucja) – przewaga zmian anabolicznych nad katabolicznymi, procesów budowy nad rozpadem; obejmuje on okres wewnątrzłonowy, dzieciństwo i młodość (do 20- 25 r.ż)
- Stabilizacji (transwolucja) – równowaga przemian biochemicznych u człowieka dorosłego (do około 40- 45 r.ż)
- Regresywny (inwolucja) – przewaga zmian katabolicznych nad anabolicznymi, starzenie się organizmu.

W pediatrii stosuje się najczęściej następujący podział:
I.     Okres wewnątrzłonowy (śródmaciczny, prenatalny), który wynosi około 280 dni i dzieli się na:
- Fazę zarodkową – do 8 tyg. ciąży;
- Fazę płodową – od 9 tyg. ciąży do porodu (38 – 42 tydzień ciąży)
II.    Okres zewnątrzłonowy (poza maciczny, postnatalny), z podokresami:
- Noworodkowym – do 28 dnia życia;
- Niemowlęcym – do ukończenia pierwszego roku życia;
- Wczesnego dzieciństwa (poniemowlęcym) – 2 – 3 r.ż;
- Przedszkolnym – 4 – 6 r.ż;
- Młodszego wieku szkolnego – 7 – 10/12 r.ż (do wystąpienia pierwszych objawów dojrzewania płciowego);
- Dojrzewania płciowego (pokwitania) – około 10 – 15 lat u dziewcząt, 12 – 17 lat u chłopców;
- Dorosłości – do około 50 r.ż;
- Starzenia się i starości od około 50 r.ż.

W 1996 r. w Polsce przeciętny dalszy okres życia wynosił: dla noworodka płci żeńskiej – 68,1 lat; męskiej – 76,6 lat. Z powyższego zestawienia wynika, że dzieciństwo i młodość obejmują przeciętnie ¼ część życia człowieka, podczas gdy u większości ssaków tylko 1/10 część życia.

3)    Wyjaśnij, co to jest rozwój fizyczny i jakie są jego aspekty (wzrastanie, różnicowanie i dojrzewanie)

Rozwój fizyczny (biologiczny, somatyczny) – całokształt procesów biologicznych, morfologicznych, obejmujących następujące aspekty:
- wzrastanie – proces zmian ilościowych, powiększanie się wymiarów i masy ciała przez: rozrost (hipertrofia) i rozplem (hiperplazja – zwiększanie się liczby) komórek;
- różnicowanie – zmiany w strukturze komórek, tkanek, formowanie się kształtów proporcji organizmu; są to zmiany jakościowe, charakterystyczne dla różnych okresów rozwoju, które uzasadniają powiedzenie, że „dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego”;
- dojrzewanie – doskonalenie funkcji poszczególnych narządów, układów i organizmu jako całości.

W rozwoju fizycznym można, zatem wyróżnić komponenty dotyczące:
- ciała (soma) – rozwój morfologiczny, somatyczny;
- funkcji organizmu, w tym: rozwój motoryczny (ruchowy) – pojawianie się nowych ruchów, uczenie się złożonych czynności ruchowych, coraz bardziej celowe zachowania motoryczne i większa sprawność fizyczna organizmu; rozwój zdolności do wysiłków fizycznych wydolności fizycznej: te sfery rozwoju są powiązane z rozwojem psychicznym (u małego dziecka mówimy o rozwoju psychomotorycznym).

4)    Wyjaśnij, co oznaczają określenia: wiek rozwojowy, dymorfizm płciowy

Wiek rozwojowy – biologiczny, fizjologiczny. Rzeczywisty poziom zawansowania w rozwoju, kryteria:
- Wiek morfologiczny, „wagowy, wzrostowy”
- Wiek kostny
- Wiek wtórnych cech płciowych
- Wiek zębowy

Dymorfizm płciowy (dwupostaciowość)
- Różnice między osobnikami płci męskiej i żeńskiej w zakresie cech płciowych pierwszo; -drugo i trzeciorzędowych,
- Ujawniają się także odrębności w zachowaniach, pełnieniu ról społecznych, niektórych właściwościach psychicznych,
- Zaznacza się już w okresie płodowym i wybitnie nasila się w okresie dojrzewania,
- Zdeterminowany genetycznie (odmienne pary chromosomów płciowych: XX- kobiety, XY- mężczyźni, ale także wpływ obyczajów, tradycji, stylu życia, rodzaju pracy).

5)    Omów czynniki wpływające na rozwój fizyczny

Czynniki wewnętrzne (endogenne)
1. Genetyczne
– determinanty rozwoju – już przy zapłodnieniu decydują o wielu właściwościach (płeć, budowa).
2. Paragenetyczne
– nie genetyczne matki, związane z właściwościami środowiska wewnątrz macicznego – wiek matki, kolejność porodu, metabolizm matki (choroby, leki, żywienie),
– hormonalne

Czynniki zewnętrzne (egzogenne)
1. Środowiskowe
– biogeograficzne – klimat, sezonowość, stan powietrza, gleby,
– społeczno-ekonomiczne – status społeczny (wykształcenie) rodziców, warunki bytowe rodziny, miejsce zamieszkania, atmosfera w rodzinie
2. Styl życia i zachowania zdrowotne
– żywienie – pokrycie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze
– aktywność ruchowa
3. Choroby przewlekłe.

6)    Wyjaśnij, co to jest akceleracja rozwoju fizycznego, jej przyczyny i skutki

Akceleracja rozwoju fizycznego jest to zjawisko przyspieszania się naturalnego tempa rozwoju dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach (tzw. trend seksualny). Dotyczy głównie rozwoju fizycznego i przejawia się osiąganiem w coraz wcześniejszym wieku określonych etapów rozwojowych i wskaźników dojrzałości (m.in. wcześniejsze ząbkowanie, intensywniejszy przyrost wysokości i wagi ciała, wcześniejsze dojrzewanie płciowe). Zmiany te przypisuje się wzrostowi poziomu kultury materialnej i poprawie warunków bytowych społeczeństw. Przedmiotem licznych dyskusji jest hipoteza akceleracji rozwoju psychicznego.

7)    Wyjaśnij, co oznacza termin „rozwój motoryczny” i omów czynniki go warunkujące

Motoryka, (motoryczność) ludzka to całokształt czynności ruchowych człowieka, czyli sfera ruchowej aktywności człowieka, czyli wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia ciała lub poszczególnych jego części względem siebie.

Psychomotoryka to zjawiska i procesy psychiczne związane z ruchową działalnością człowieka, są one:
- jej przyczyną, np. motywy działania
- towarzyszą stanom aktywności ruchowej, np. wrażenia
- skutkiem aktywności, np. emocje
Psychomotoryka do 3 r.ż

1. Układ ruchu
Część bierna – kości, stawy, wiązadła
- wytrzymałość i elastyczność tkanek
- wzajemne proporcje szkieletu
Część czynna – mięśnie
- rozrost włókien mięśniowych
- doskonalenie struktury i unaczynienia
- innerwacja mięśni – wzrastanie zakończeń nerwowych w głąb włókien mięśniowych
2. Układ nerwowy
- dojrzewanie komórek nerwowych
(tworzenie się Synaps, elementów stykowych)à- wzrost wypustek i rozgałęzień
- dojrzewanie pola i warstwy kory mózgowej (Móżdżek koordynacja równowagi)
- myelinizacja komórek i włókien nerwowych (obrastanie otoczką tłuszczową – izolator stanu pobudzenia)
Początek – najważniejsze dla życia części układu nerwowego
Zakończenie – dystalne części kończyn
3. Funkcje zaopatrzenia tlenowego – układ krążenia, oddechowy…
4. Trening, stymulacja ruchowa.

Osobnicza ewolucja motoryczności:

Okres płodowy:    - ruchy nieskoordynowane

Noworodek:    - nie poradność ruchowa,
- uogólnione reakcje ruchowe
- odruchy bezwarunkowe

Niemowlę:    - rozwój ruchów lokomocyjnych
- chwyt manipulacji
- rozrzutność ruchowa

Poniemowlęcy:
- doskonalenie ruchów

Przedszkolny:    - „złoty okres” – równowagi przedszkolnej
- nowe umiejętności
- nie doskonałość manualna
- rozrzutność ruchowa
Młodszy szkolny:    - „dziecko doskonałe”
- wysoka sprawność
- ekonomia motoryczna
sportà- nowe umiejętności

Dojrzewania:
- „kryzys motoryczności” (mutacja)
- ociężałość ruchowa
- zanik harmonii ruchu
- niepokój motoryczny (dymorfizm płciowy)

Młodzieńczy:    - zakończenie rozwoju motorycznego
- motoryczność kobiet i mężczyzn

Wiek dorosły:    - motoryczność uboższa
- precyzja, ekonomia
- zależność od pracy i stylu życia

Starzenie się:    - zubożenie motoryki, stereotypy ruchowe
- niechęć do ruchów
- starcze niedołęstwo

8)    Omów znaczenie aktywności fizycznej dla rozwoju i zdrowia człowieka

Aktywność fizyczna (ruchowa)
- wysiłek fizyczny, praca mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem czynności w organizmie
- kluczowy integrujący skład zdrowego stylu życia

Korzyści dla rozwoju i zdrowia dziecka
1.Stymulacja rozwoju
- fizycznego- wzrastanie, rozwój mięśni, układu krążenia, oddechowego, harmonia rozwoju,
- intelektualnego – poznawanie otoczenia, przedmiotów, zjawisk
- psychicznego – pokonywanie trudności, radzenia sobie ze zmęczeniem, stresem, przeżywanie sukcesów negatywnych porażek
- społecznego – relacje negatywnych innymi, współdziałanie, samokontrola negatywnych grupie społecznej
2.Kompensacja negatywnych czynników współżycia
- uruchomienia
- nadmiar napięć
3.Adaptacja do różnych zmian środowiska
- fizycznego – zmian tempa wysokości
- społecznego
- hartowanie
4.Korekcja i leczenie wielu chorób, zaburzeń
- zapobiega wystąpieniu wielu zaburzeń
- zmniejsza ryzyko i opóźnia rozwój miażdżycy – obniżenie cholesterolu, ciśnienia tętniczego krwi, - utrzymanie odpowiedniej masy ciała,

9)    Wymień elementy układu ruchu, wyjaśnij, co to jest postawa ciała i jak zmienia się w okresie życia człowieka

1. Układ ruchu
Część bierna – kości, stawy, wiązadła
- wytrzymałość i elastyczność tkanek
- wzajemne proporcje szkieletu
Część czynna – mięśnie
- rozrost włókien mięśniowych
- doskonalenie struktury i unaczynienia
- innerwacja mięśni – wzrastanie zakończeń nerwowych w głąb włókien mięśniowych
2. Układ nerwowy
- dojrzewanie komórek nerwowych
(tworzenie się Synaps, elementów stykowych)à- wzrost wypustek i rozgałęzień
- dojrzewanie pola i warstwy kory mózgowej (Móżdżek koordynacja równowagi)
- myelinizacja komórek i włókien nerwowych (obrastanie otoczką tłuszczową – izolator stanu pobudzenia)
Początek – najważniejsze dla życia części układu nerwowego
Zakończenie – dystalne części kończyn
3. Funkcje zaopatrzenia tlenowego – układ krążenia, oddechowy…
4. Trening, stymulacja ruchowa.

Postawa ciała – indywidualne ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych odcinków tułowia i kończyn dolnych w pozycji stojącej
– postawa swobodna, nawykowa (rzeczywisty sposób „trzymania się”)
– postawa baczna – czynnie poprawiona

Filogenetyczny rozwój postawy ciała
- przesuwanie środka ciężkości
- zmiany linii pionu w stosunku do kręgosłupa i kończyn dolnych
- zwiększenie ekonomiczności i stabilności pionowej postawy

Rozwój postawy w ontogenezie:
1. Kształtowanie się krzywizn kręgosłupa
- okres niemowlęcy
- ok. 7 r.ż ukształtowanie przednio-tylnych krzywizn
- ostateczne ukształtowanie w okresie młodzieńczym
Kręgosłup
- szyjny – lordoza – wygięcie do przodu
- piersiowy – kifoza – wygięcie do tyłu
- lędźwiowy – lordoza
- krzyżowy – kifoza
- kość ogonowa
2. Zmiany w ustawieniu miednicy od pionowej do nachylenia do przodu
3. Zmiany ustawienia kończyn
- noworodek  ( )  szpotawe
- 4-5 r.ż   >< fizjologiczna koślawość
~ 7 r.ż    I I     a u dziewcząt    } {
4. Zmiany wysklepienia stóp
- niemowlę – stopa wypełniona tkanką tłuszczową
- 3-4 r.ż – zaczyna się łuk stopy (podłużny i poprzeczny)
- 8 r.ż – wyraźne wysklepienie stopy

10)    Wymień najczęstsze zaburzenia układu ruchu u dzieci i młodzieży oraz sposoby zapobiegania im

Najczęstsze zaburzenia układu ruchu:
1.    Boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza 2-4 %)
- większa deformacja żeber, garb mięśniowy
2. Nadmierna kifoza piersiowa – plecy okrągłe
- okres dojrzewania (choroba Szojermana)
3. Koślawość kolan
4. Stopy płasko – koślawe

Wady postawy – odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej – właściwej dla danego wieku, płci, typu budowy
- błędy postawy – pojedyncze odchylenia
- wady postawy – złożone odchylenia

11)    Przedstaw zasady przygotowania się rodziców do poczęcia dziecka i rolę kwasu foliowego zapobieganiu wadom wrodzonym cewy nerwowej

Elementy opieki przedkoncepcyjnej:
1.    Identyfikacja czynnika Przyszłej Ciężarnej oraz dziecka:
a)    cechy (warunki bytowe; wiek, masa)
b)    zachowanie ryzykowne dla zdrowia
c)    choroby przewlekłe, uwarunkowane genetycznie
d)    choroby zakaźne
e)    przeszłość położnicza PC
f)    czynniki fizyczne w środowisku
2.    Działania dla zmniejszenia ryzyka medycznego
3.    Poradnictwo dotyczące zdrowego stylu i warunków życia
a)    ciąża mimo istniejącego ryzyka
b)    działania dla wyeliminowania ryzyka
c)    rezygnacja z posiadania potomstwa.

Niedobór lub brak Kwasu Foliowego w organizmie kobiety ciężarnej:
- wrodzone wady cewy nerwowej,
- wodogłowie,
- rozszczepienie kręgosłupa,
- koślawość kończyn,

12)    Omów hierarchię potrzeb Maslowa i znaczenie zaspokojenia potrzeb biologicznych człowieka

Hierarchiczna teoria potrzeb Maslowa
W 1954 roku opracował teorię potrzeb, która stanowiła źródło inspiracji dla wielu innych autorów. Maslow budując swoją teorię potrzeb opierał się na osiągnięciach szkoły stosunków społecznych Eltona Mayo.
Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię rozpoczynającą się od potrzeb niższego stopnia, których zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym (potrzeba pożywienia i wody), a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi.
Hierarchia potrzeb:
1. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, posiłek);
2. Potrzeby bezpieczeństwa;
3. Potrzeby społeczne (przyjaźń, miłość);
4. Potrzeby szacunku;
5. Potrzeby samorealizacji.
Maslow był przekonany, że potrzeby wyższego stopnia mogą się pojawić tylko wtedy, gdy są zaspokojone potrzeby niższego stopnia. Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby estetyczne. Zdaniem Maslowa trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować wiązać je z potrzebami samorealizacji.
Zachowanie człowieka według teorii potrzeb określone jest przez dwa prawa: prawo homeostazy i prawo wzmocnienia. Pierwsze z nich mówi o dążeniu do równowagi potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka, zaś ich zaspokojenie będzie tę równowagę przywracać i stan napięcia zniknie. Z kolei do potrzeb wyższego rzędu ma zastosowanie prawo wzmocnienia. Według tego prawa zaspokojenie wyższych potrzeb nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je jako przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia. Struktura występowania określonych potrzeb związana jest z osobowością człowieka. Wraz z rozwojem osobowości zauważa się większą motywację do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu.

13)    Wymień fazy życia wewnątrzmacicznego i potrzeby kobiety w czasie ciąży

Okres wewnątrzłonowy (śród maciczny, prenatalny) – 280 dni ciąży
Jest to okres o najszybszym tempie rozwoju. Z zapłodnionej komórki jajowej, nie widocznej gołym okiem, w ciągu około 280 dni ciąży rozwija się organizm dziecka o przeciętnej długości 50 cm i masie ciała 3500 g.

Faza zarodkowa (embrionalna) – do 8 tygodnia ciąży
Nosi ona nazwę organogenezy, choć dla wielu układów przedłuża się nawet do 3 m.ż.
W pierwszym tygodniu zapłodniona komórka jajowa ulega wielu podziałom komórkowym (bruzdkowaniu); w drugim tworzą się listki zarodkowe – endo- i ektoderma; w trzecim mezoderma; w czwartym – somity; między 4 a 8 tygodniem ciąży zarodek różnicuje się w kierunku struktur typowo ludzkich. Masa 8 –tygodniowego zarodka wynosi około 10 r. a długość 2-3 cm

Faza płodowa – od 9 tygodnia ciąży do porodu (38-42 tygodnia ciąży)
Charakteryzuje ją gwałtowne, szczególna w drugim trymestrze ciąży, tempo wzrastania i rozwoju funkcjonalnego wszystkich narządów i układów. Masa ciała płodu wynosi pod koniec trymestru: pierwszego (12 tydzień ciąży) – około 25 g; drugiego (28 tydzień ciąży) – około 1000 g. Płód urodzony przed 24 tygodniem ciąży nie jest zdolny do życia. W trzecim trymestrze zwiększa swoje rozmiary ciała, głównie dzięki przyrostom tkanki tłuszczowej podskórnej i mięśniowej.
Pierwsze ruchy płodu matka zaczyna odczuwać około 14 tygodnia ciąży (nie skoordynowane, arytmiczne prostowanie, rozpychanie, kopanie), ale aktywność neurologiczna płodu – skurcze mięśni i ruchy izolowanych okolic ciała pod wpływem stymulacji lub spontanicznie – występuje już około 9 tygodnia ciąży. Płód wykonuje ruchy: połykania około 14 tygodnia ciąży, warg około 20 tygodnia ciąży, aktywne ruchy ssania około 24 tygodnia ciąży. W 17 tygodniu ciąży pojawiają się pierwsze oznaki odruchu chwytnego, a w 25 tygodniu ciąży odruchu Moro. W końcu ciąży płód może reagować ruchem i przyśpieszeniem czynności serca na bodźce akustyczne (hałas słyszany przez powłoki brzuszne) i stany emocjonalne matki (przenikanie przez łożysko adrenaliny i innych neuromediatorów).

 ...