Przyczynek do analizy polozenia.pdf

42 Piotr Jaroszewicz, Bogdan Roliƒski, Przerywam milczenie... 1939-1989 (Warszawa 1991) s. 158.

Leszek ˚ebrowski

Dolce vita...

Przyczynek do analizy po∏o˝enia

materialnego w∏adców PRL-u

Wszelkie rozwa˝ania, dotyczàce istoty i funkcjonowania systemu komunistycz-

nego w Polsce (1944-?) 1 ogranicza∏y si´ na ogó∏ do sfery ideologicznej, politycznej czy

organizacyjnej. Brak jest natomiast badaƒ na temat powiàzaƒ mi´dzy g∏oszonà ideologià,

sprowadzanà na ogó∏ do redystrybucji dóbr (has∏o „sprawiedliwoÊci spo∏ecznej”, wynika-

jàce z walki klas, postulatu równoÊci itp.) a wytworzonà, w wyniku zdobycia przez komu-

nistów w∏adzy, praktykà ˝ycia doczesnego ówczesnych elit.

Pewnà egzemplifikacjà poziomu ˝ycia materialnego „w∏aÊcicieli Polski Ludowej”

jest dokument, krà˝àcy wÊród najwy˝szych w hierarchii elit funkcjonariuszy Polskiej

Zjednoczonej Partii Robotniczej w paêdzierniku 1956 roku. Znajduje si´ on obecnie w

zbiorze „W. Dworakowski”, 2 przechowywanym w Archiwum Akt Nowych. Do 1990 roku

znajdowa∏ si´ on w Archiwum Komitetu Centralnego PZPR i nie by∏ dost´pny dla badaczy

tego okresu z wyjàtkiem nielicznego kr´gu pseudohistoryków, obdarzonych najwy˝szym

zaufaniem, którzy spe∏niali us∏ugowo-propagandowe funkcje wobec swych mocodawców.

Mówi on nam wi´cej o ˝yciu „czerwonej bur˝uazji”, ni˝ subiektywne wspomnienia i rela-

cje (obu stron dramatu), które sà zabarwione emocjami i nie zawsze poddajà si´ wery-

fikacji.

Rozdêwi´k pomi´dzy mi´dzy g∏oszonymi has∏ami egalitaryzmu spo∏ecznego a

faktycznym poziomem ˝ycia materialnego elit komunistycznych by∏ przypad∏oÊcià tego

ustroju od poczàtku jego istnienia ju˝ w Rosji Sowieckiej. 3 Podczas gdy miliony ludzi

mar∏y z g∏odu na skutek marnotrawstwa ˝ywnoÊci i jej fatalnej redystrybucji, tak zwany

aparat partyjny prowadzi∏ ˝ycie „ponad stan”. W jego sk∏ad wchodzi∏y osoby z hierarchii

partyjnej, wojskowej i administarcyjnej oraz si∏ bezpieczeƒstwa. Jest to zresztà cecha

wszystkich ustrojów totalitarnych, jednak˝e w przypadku komunizmu nak∏ada∏ si´ na to

element ideologiczny (ogromne wyrzeczenia tak zwanych mas z jednej strony, z drugiej

zaÊ cz∏onkowie w∏adz, op∏ywajàcy w niebywa∏e dostatki) 4 , czyli rozdêwi´k mi´dzy teorià

a praktykà. OczywiÊcie, by∏o to starannie ukrywane przed ogó∏em, stàd inne sklepy,

zamkni´te dzielnice, specjalne sto∏ówki, w∏asne domy wypoczynkowe, odr´bny system

„p∏ac”, rent i emerytur.

Twórcy i pierwsi przywódcy tak zwanej Polski Ludowej, dzia∏ajàcy od 1942 roku

w Polskiej Partii Robotniczej podczas okupacji niemieckiej, mieli niezwykle utrudnione

dzia∏anie. Przede wszystkim, nie mieli poparcia spo∏ecznego. Przez wszystkie niepodleg-

∏oÊciowe si∏y polityczne, istniejàce w ramach Polskiego Paƒstwa Podziemnego, postrzegani

230

Komunizm

byli jako agentura Zwiàzku Sowieckiego. 5 Co do tego, nie by∏o wàtpliwoÊci, niezale˝nie

od podzia∏ów politycznych wÊród niepodleg∏oÊciowców.

Ich kadry, niewielkie liczebnie, sk∏adajàce si´ z przedwojennych dzia∏aczy i sym-

patyków Komunistycznej Partii Polski, jej przybudówek oraz organizacji m∏odzie˝owych,

tylko w niewielkim stopniu mog∏y byç rozszerzone przez elementy zwerbowane ju˝ w

podziemiu. Problem liczebnoÊci organizacji zosta∏ zatem cz´Êciowo rozwiàzany przez

przyj´cie strategii „zrewolucjonizowania terenu” i pozyskiwania nader licznych w

warunkach wojennych, zwyk∏ych band kryminalnych.

„Rewolucjonizowanie terenu” polega∏o na organizowaniu akcji zbrojnych w

sposób ca∏kowicie inny, ni˝ robi∏o to podziemie niepodleg∏oÊciowe. Dla tego ostatniego

celem podstawowym by∏a ochrona ludnoÊci przed represjami, a w∏aÊciwie przed gro˝àcà

jej eksterminacjà. 6 Dla podziemia komunistycznego hierarchia by∏a odwrotna: od

poczàtku jego przywódcy nawo∏ywali do maksymalizacji walki czynnej, atakowania

niemieckiego aparatu administracyjnego, policyjnego i wojskowego – bez wzgl´du na

straty i mo˝liwe represje, w tym straty ludnoÊci cywilnej. Trzeba tu przypomnieç, ˝e

Niemcy bardzo cz´sto brali prewencyjnie zak∏adników lub organizowali karne ekspedyc-

je pacyfikacyjne, w wyniku których straty polskie by∏y zawsze wielokrotnie wy˝sze, ni˝

stary okupanta, nawet w przypadku „udanych” akcji.

Strategia pozyskiwania pospolitych band przest´pczych szybko da∏a efekty: liczne

pospolite bandy rabunkowe zosta∏y „zagospodarowane” przez pion wojskowy Polskiej

Partii Robotniczej. Nak∏adano na nie kruchà warstw´ ideologicznà w postaci nowych

nazw tych band, przydzielania kadry dowódczej oraz komisarzy politycznych. Jednak˝e

istota ich dzia∏ania pozosta∏a ta sama. Z jednà, ale ogromnà ró˝nicà: od tej pory wszelki

„dorobek” materialny takiego oddzia∏u – zdobyte na cywilnej ludnoÊci dobra, w postaci

Êwiƒ, ubraƒ, przedmiotów osobistego u˝ytku, a przede wszystkim kosztownoÊci i

pieni´dzy – musia∏ byç „ksi´gowany”, czyli wykazywany w szczegó∏owych sprawozda-

niach z akcji „ekspropriacyjnych” a ponadto, w znacznej cz´Êci musia∏ byç odprowadzany

na potrzeby organizacyjnego aparatu. 7

Obie strony by∏y z tego stanu rzeczy zadowolone: pospolici bandyci otrzymali

ochron´ ideologicznà. Zdecydowane akcje bandyckie polskiego podziemia spotyka∏y si´ z

propagandowà ripostà Moskwy i konspiracyjnej propagandy komunistycznej w kraju. W

sytuacji, gdy Zwiàzek Sowiecki by∏ „sojusznikiem naszych sojuszników”, sprawa stawa∏a

si´ delikatna. Likwidacja bandyckiego podziemia przedstawiana by∏a bowiem jako

„wojna domowa”, rozp´tana przez „si∏y reakcyjne” przeciwko organizacji komunistycznej,

która walczy∏a z... okupantem. 8

Troska o byt codzienny wÊród komunistów, którzy od 1944 roku obejmowali nad

Polskà w∏adz´, nie usta∏a wraz ze zdobyciem paƒstwa, choç mog∏oby si´ wydawaç, ˝e

przecie˝ majà zapewniony wzgl´dnie dostatni poziom materialny. Mimo oficjalnych przy-

wilejów, wi´kszoÊç z nich wykazywa∏a w tym zakresie „prywatnà” inicjatyw´ odpowied-

nià do mo˝liwoÊci, z racji pe∏nionej s∏u˝by lub umocowania w hierarchii w∏adzy. Co

231

Dolce vita...

innego móg∏ zatem „zdobywaç” oficer Urz´du Bezpieczeƒstwa czy Korpusu

Bezpieczeƒstwa Wewn´trznego podczas rajdów tak zwanych grup operacyjnych, pacy-

fikujàcych niepokornà ludnoÊç, 9 czym innym zaÊ zaprzàta∏ sobie g∏ow´ wysoki

funkcjonariusz aparatu partyjnego, czy si∏ bezpieczeƒstwa, który mia∏ relatywnie znacznie

wi´ksze mo˝liwoÊci. 10

Równolegle, obok g∏oszonej propagandy równoÊci i wyrzeczeƒ z racji oczywistych

trudnoÊci powojennej odbudowy kraju, aparat w∏adzy rozbudowywa∏ poÊpiesznie swe

przywileje 11 . O ich skali, osiàgni´tej w 1956 roku, mówi w∏aÊnie poni˝szy dokument.

Po paêdzierniku 1956 roku, na skutek wrzenia spo∏ecznego i ujawnienia enig-

matycznych „b∏´dów i wypaczeƒ”, cz´Êç z tych przywilejów zosta∏a zredukowana (jak to

okreÊlono: „ze wzgl´dów politycznych”), jednak˝e zastàpiono je innymi i w bardziej

zawoalowanej formie. Okres w∏adzy W∏adys∏awa Gomu∏ki i jego ekipy (1956-1970)

uwa˝any jest, nawet wÊród historyków specjalizujàcych si´ w badaniach tej epoki, za czas

surowoÊci i wi´kszego przestrzegania „norm partyjnych”. To by∏a jednak u∏uda,

albowiem przywileje istnia∏y nadal, co wi´cej – by∏y rozbudowywane, aczkolwiek ˝yciu

publicznemu tej ekipy nadano oblicze znacznej surowoÊci, nawet swego rodzaju „sier-

mi´˝noÊci”.

Epoka Edwarda Gierka, jako I sekretarza KC PZPR (1970-1980) to p´kanie

wszelkich tam – przywileje materialne sta∏y si´ podstawowym, nawet w oficjalnej warst-

wie ideologicznej propagandy, celem dzia∏ania i werbowania do partii komunistycznej.

Lepsza praca, wy˝sza p∏aca, talony, przydzia∏y – to j´zyk ówczesnej epoki, który sta∏ si´

wyrazem „zamo˝noÊci” i miejsca w hierarchii spo∏ecznej. Odbi∏o si´ to w sferze emocjo-

nalnej na potocznym j´zyku, który przetrwa∏ zresztà do dziÊ paƒstwo wówczas „dawa∏o”

mieszkania i „dawa∏o” talony, cenà zaÊ by∏a „jednoÊç patriotyczno-moralna narodu”.

Ekipa Gierka doprowadzi∏a system przywilejów do niebotycznych rozmiarów.

Obejmowano nim coraz ni˝sze struktury aparatu w∏adzy. Cz´Êç przywilejów rozszerzano

na kr´gi rodzinne, niektóre z nich stawa∏y si´ dziedziczne... To ju˝ wówczas, a nie dopiero

podczas rzàdów Wojciecha Jaruzelskiego nast´powa∏o uw∏aszczanie si´ nomenklatury.

Poczàtkowo dotyczy∏o to aktów w∏asnoÊci mieszkaƒ, dzia∏ek i atrakcyjnych placów oraz

zasobów, gromadzonych na dewizowych kontach. 12

Komunistyczne dolce vita oraz jego skutki dla wspó∏czensych powinno byç przed-

miotem szeroko zakrojonych, systematycznych badaƒ, z ujawnianiem nielegalnie zdoby-

tych fortun w∏àcznie. To, ˝e dzisiejsza kadra kierownicza Sojuszu Lewicy Demokratycznej

nale˝y do bogatszej cz´Êci spo∏eczeƒstwa, ma swoje korzenie tak˝e w przywilejach aparatu

w∏adzy po 1944 roku oraz jej bandycko-rabunkowych poczynaniach.

232

Komunizm

16.X.1956 13

Ochab 14 sek. 1744/16 15

N o t a t k a

dla Biura Politycznego KC PZPR

w sprawie ograniczenia przywilejów materialnych

dla dzia∏aczy paƒstwowych, partyjnych, zwiàzkowych

i wojskowych. 16

W ostatnim czasie w Êwietle ci´˝kiej sytuacji materialnej olbrzymiej

wi´kszoÊci ludzi w Polsce sprawa przywilejów materialnych dzia∏aczy paƒstwowych,

partyjnych, zwiàzkowych i wojskowych nabiera szczególnego znaczenia.

Nale˝y zaznaczyç, ˝e przy organizowaniu tych przywilejów zatrudnionych jest

szereg ludzi, cz´sto êle zarabiajàcych, którzy przyczyniajà si´ do powstawania opinii

o zbyt dobrych warunkach dzia∏aczy paƒstwowych, partyjnych, zwiàzkowych i

wojskowych. Ponadto cz´sto sà wypadki w których tak poszczególni towarzysze, jak i

ich rodziny nie wykazujà skromnoÊci i umiaru w korzystaniu z tych przywilejów.

Stwarza to wÊród ludzi przeÊwiadczenie o nadmiernej rozrzutnoÊci w utrzymywaniu

najwy˝szej administracji paƒstwowej i przyczynia si´ do pog∏´bienia nastrojów

antyrzàdowych.

Wydaje si´, ˝e ze wzgl´dów politycznych 17 nale˝y przeprowadziç ograniczenie

przywilejów materialnych dzia∏aczy paƒstwowych, partyjnych, zwiàzkowych i

wojskowych. Z inicjatywà tà wyst´powali niejednokrotnie towarzysze korzystajàcy z

przywilejów. Atmosfera wielu zebraƒ mówi, ˝e sprawa ta winna byç szybko rozpat-

rzona.

W zwiàzku z powy˝szym proponuje si´ wprowadziç nast´pujàce ograniczenia: 18

1. Zlikwidowaç prawo do korzystania z mebli i urzàdzeƒ domowych na koszt paƒstwa.

W tym celu zobowiàzaç Ministra Finansów do skreÊlenia sum na ten cel w bud˝etach

resortów oraz bud˝ecie Urz´du Rady Ministrów.

W zwiàzku z koniecznoÊcià rozliczenia si´ za meble posiadane przez

poszczególnych towarzyszy (figurujà one jako w∏asnoÊç resortu lub URM) nale˝a∏oby

wprowadziç obowiàzek ratalnego sp∏acania nale˝noÊci wzgl´dnie zwrotu przedmiotów.

Po˝àdanym by∏oby aby poszczególne resorty i instytucje spisa∏y je ze swojego stanu

posiadania na rzecz Urz´du Rady Ministrów, który winien zajàç si´ dopilnowaniem

wp∏at nale˝noÊci od poszczególnych towarzyszy. 19

2. Zlikwidowaç prawo utrzymywania pracownic domowych na etatach resortów, Urz´du

Rady Ministrów i Prezydiów Rad Narodowych. Przywilej ten w zestawieniu z praktykà

cz´stego zmieniania si´ pracownic domowych jest szczególnie demoralizujàcy. 15

W tym celu zmniejszyç przyznane etaty sprzàtaczek dla Resortów i Urz´du Rady

Ministrów, na których utrzymywane sà pracownice domowe. 20

3. Wprowadziç odp∏atnoÊç przy wyjazdach na urlopy zagranic´ 21 . Ponadto wyjazdy te

powinny zamykaç si´ w ramach wymiany. Wydatki na wyjazdy urlopowe zagranic´ nie

mogà przekraczaç uzyskiwanych wp∏ywów z przyjazdów na urlopy do Polski z innych

krajów. Nale˝y tak˝e ograniczyç wysokoÊç wymienianych dewiz dla wyje˝d˝ajàcych na

urlopy. Obecnie wymienia si´: 75% diety dla uprawnionego – 50% diety dla ˝ony – 25%

233

Dolce vita...

dla dziecka. Proponuje si´ wyp∏acaç dla uprawnionego 50%, ˝ony 30%, dziecka 20%. 22

4. Wprowadziç odp∏atnoÊç za wy˝ywienie w domach niedzielnych, ró˝nicujàc op∏aty dla

dzieci i doros∏ych oraz stosujàc oszcz´dnoÊci w wy˝ywieniu, wprowadzajàc

jednoczeÊnie oszcz´dnoÊci w iloÊci obs∏ugi itp.

5. Zlikwidowaç prawo do bezp∏atnego pobytu urlopowego w domach wypoczynkowych

oraz zwrotu kosztów za przejazd na urlop dla ˝on i dzieci, ograniczajàc przywilej

pobytu jedynie dla samego pracujàcego.

6. ZnieÊç pokrywanie kosztów utrzymania mieszkania.

7. Ograniczyç iloÊç samochodów przydzielonych do dyspozycji z dwóch do jednego,

umo˝liwiajàc jednoczeÊnie nabywania samochodów na w∏asnoÊç w drodze sprzeda˝y

ratalnej.

8. Przy wyjazdach leczniczych zagranic´ nale˝y wprowadziç cz´Êciowà odp∏atnoÊç, w

analogicznej wysokoÊci jak przy leczeniu sanatoryjnym w ramach Zwiàzków

Zawodowych.

9. Wprowadziç normalnà odp∏atnoÊç na prawach cz∏onków Zw. Zaw. przy korzystaniu z

us∏ug lecznicy Ministerstwa Zdrowia /lekarstwa, protezy itp./, uprawnionych do

korzystania z niej przenieÊç do Szpitala Komitetu ds. Bezpieczeƒstwa ze wzgl´du na

jego niepe∏ne wykorzystanie. Obecnà siedzib´ lecznicy natomiast przekazaç do dys-

pozycji Wydz. Zdrowia Rady Narodowej.

10. Zaniechaç dotychczasowej praktyki wydawania bezp∏atnych biletów na premiery

teatralne i kinowe, umo˝liwiajàc jednoczeÊnie uprawnionym nabycie ich.

11. Ograniczyç utrzymywanie ochrony jedynie dla I Sekretarza KC Partii, Premiera i

Przewodniczàcego Rady Paƒstwa.

12. Zaniechaç wyp∏acania przez Premiera noworocznej gwiazdki dla ministrów i

innych.

13. Rozpatrzyç mo˝liwoÊci lepszego wykorzystania domów wypoczynkowych

zastrze˝onych (Zameczek w Wi´le, Mi´dzyzdroje Krynica itp.), rozszerzajàc ewentualnie

grono korzystajàcych z nich.

14. ZnieÊç paszporty dyplomatyczne dla v-ministrów, generalnych dyrektorów i ich

rodzin przy wyjazdach zagranic´.

Powy˝sze ograniczenia proponuje si´ wprowadziç od dnia 1 stycznia 1957 r.

Wprowadzenie omówionych ograniczeƒ w znacznej mierze pogorszy∏oby sytuacj´

materialnà dzia∏aczy paƒstwowych, partyjnych, zwiàzkowych i wojskowych. 16 W rodzi-

nach licznych przy jednoczeÊnie pracujàcej tylko jednej osobie warunki materialne

by∏yby dosyç trudne. Dlatego tez proponuje si´ wprowadziç dodatki rodzinne,

wyp∏acane przez Urzàd Rady Ministrów. 23

WysokoÊç dodatków winna byç uzale˝niona od iloÊci osób pozostajàcych na

wy∏àcznym utrzymaniu, wzgl´dnie w zale˝noÊci od indywidualnych warunków

poszczególnych rodzin.

Irena Strzelecka 24

Stanis∏aw Kubiczek 25

234

Warszawa, dnia 15.X.1956 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: