FINANSE PUBLICZNE
Egzamin: 3 pytania otwarte do wyboru z 4.
LITERATURA:
Stanisław Owsiak „Finanse publiczne” PWN Warszawa, 2002 r.
TEMATY
10
01.03.2003 r.
Temat: Państwo jako główny podmiot finansów publicznych.
TEZA I
Jedną z najważniejszych cech teorii ekonomii, na bazie których rozwijała się teoria finansów w drugiej połowie XX wieku była akceptacja poglądu o konieczności aktywnego włączania się państwa w przebieg procesów gospodarczych (rola państwa w gospodarce). Dominował model keynsowski stanowiący uzasadnienie gospodarki mieszanej oraz państwa opiekuńczego.
Model keynsowski wymagał przestrzegania wszelkich zasad związanych z ustalaniem planu finansowego (budżetu) państwa, które znane są jako:
Zasada równowagi budżetowej: wielkość dochodu przewidywanego będzie równa wielkości wydatków (pożyczki i kredyty utrudniły zachowanie równowagi i doprowadziły do kryzysu)
Keyns twierdził, że państwo jest podmiotem aktywnym i powinno działać tak, by przewidzieć pewne zdarzenia i nie dopuścić do kryzysu. Jednym z kierunków jakimi się zajmował był nazwany polityką pełnego zatrudnienia gdyż uważał, że zjawisko niepełnego zatrudnienia jest czynnikiem wywołującym kryzys. Patrząc przez pryzmat popytu i podaży, jeśli gospodarka spowalnia to pozostają pewne zasoby dóbr, które nie znajdują nabywców, tworzą się magazyny, część siły roboczej nie znajduje zatrudnienia, ogranicza się popyt na środki pieniężne- inwestorzy nie wykazują skłonności do inwestycji, taki stan utrzymujący się dłużej może doprowadzić do załamania gospodarki.
Keyns twierdził, że trzeba podjąć działania zmieniające tą sytuację. Polityka ta dotyczyła określonych oddziaływań państwa i możemy wyróżnić 3 kierunki polityki:
1. Polityka inwestycyjna państwa- państwo może podejmować pewne inwestycje publiczne, które wykorzystują te czynniki wytwórcze, które akurat nie znajdują zatrudnienia w gospodarce sektora prywatnego: siła robocza, maszyny, urządzenia, kapitał pieniężny itp. Do tych inwestycji publicznych zaliczył m.in.: budowę dróg, modernizację majątku publicznego- te, które wymagają zatrudnienia dużej ilości siły roboczej ale także maszyn, materiałów.Państwo powinno podejmować się nawet inwestycji „bezsensownych”, nie przynoszących żadnych efektów, tylko w tym celu, by zwiększyć zatrudnienie, gdyż ta grupa ludzi cechuje się wysoką skłonnością do konsumpcji, dzięki czemu nastąpi ożywienie.
2. Polityka fiskalna (podatkowa)- skłonność ludzi o niewielkich dochodach do wydatkowania, jest wysoka, w związku z czym podatki powinny być zerowe lub niewielkie, co zwiększyłoby sumę wydatkowanych przez nich finansów, co z kolei mogłoby poprawić koniunkturę, a państwo nie powinno obawiać się deficytu budżetowego.
3. Polityka eksportowa- państwo powinno orientować się jakie zapasy dóbr są niewykorzystane, powinno znaleźć zagranicznych nabywców i zorganizować eksport. Prowadzi ona do wyczyszczenia magazynów oraz pozyskania środków pieniężnych.
Keynsizm w latach 60-tych spotkał się z poważną krytyką ze strony monetarystów. Głównym przedstawicielem tego kierunku był Hilton Friedman. Zaproponowany przez niego model lepiej aniżeli keynsowski tłumaczył zjawiska końca lat 60-tych. Prawdziwe przewartościowanie poglądów na ekonomiczną rolę państwa nastąpiło w związku z pierwszym szokiem naftowym (1973 r), który zainicjował najpoważniejszą w okresie powojennym recesję w gospodarce kapitalistycznej noszącą cechy kryzysu strukturalnego.(1973 r. – pierwszy szok naftowy; gwałtowny wzrost cen ropy naftowej; ropa jest produktem strategicznym)
Hilton Friedman uważał, że gdyby model keynsowski był właściwy, nie doszło by do takich sytuacji, kryzysów w latach 70-tych. Tłumaczył, że państwo nie ma odpowiednich kompetencji do działalności np.: w sferze eksportu, że tym powinny zająć się komercyjne przedsiębiorstwa, które są lepiej zorientowane i profesjonalnie przygotowane. Państwo powinno zająć się zadaniami politycznymi i społecznymi a jedynie ma prawo interweniować, gdy gospodarka nie radzi sobie w długim czasie przy pomocy narzędzi monetarnych (stopa procentowa).
Od połowy lat 70-tych XX wieku zauważa się wzrost popularności idei konserwatywnych oraz liberalnych, spowodowanych:
- rozczarowaniem do skutków i praktyki państwa dobrobytu
- kryzys tradycyjnych metod oddziaływania na przebieg procesów gospodarczych
W latach 80-tych pojawiły się nowe teorie dotyczące roli państwa w gospodarce tzn. teoria racjonalnych oczekiwań, teoria wyboru społecznego i ekonomiczna teoria polityki (finanse publiczne związane są z ekonomią).
W państwach demokratycznych głównym podmiotem rozwiązującym problemy finansowe są podmioty sektora publicznego.
Szereg wniosków wynikających z powyższych teorii wskazywały na to, że państwo nie tylko nie jest w stanie ograniczyć żywiołowości procesów wzrostowych, ale przez aktywne włączanie się w ich przebieg, może samo generować wahania cykliczne. Rządy niektórych państw kapitalistycznych, przede wszystkim Wielkiej Brytanii w latach 80-tych, przyjęły jako oficjalny cel swojej polityki „cofnięcie granic państwa w gospodarce”
TEZA V
Zagadnienie zmniejszania roli państwa w gospodarce odnosiło się nie tylko do rozwiniętych państw kapitalistycznych ale również do państw funkcjonujących w gospodarce nierynkowej tzw. państw bloku socjalistycznego.
W Polsce zarządzająca w gospodarce partia przeprowadziła reformy funkcjonowania gospodarki, które miały na celu wycofanie roli państwa z niektórych dziedzin, które do tej pory były przez to państwo nadzorowane. Założeniem reformy było wycofanie państwa z pewnych dziedzin nadzorowania i wprowadzenie mechanizmów funkcjonowania zbliżonych do gospodarki rynkowej poprzez zastosowanie odpowiednich narzędzi zarządzania jakimi były mierniki oceny działalności przedsiębiorstw (w Polsce ponad 90% przedsiębiorstw stanowiły własność państwa).
Pod koniec lat 80-tych pojawiły się nowe koncepcje gospodarcze. Państwo miało przejąć jedynie opiekę nad gospodarką a podstawowymi podmiotami gospodarki miały stać się przedsiębiorstwa. Państwo miało ograniczyć oddziaływanie na podmioty i ograniczyć pole posiadania. Takie zmiany prowadziły do transformacji gospodarki na kapitalistyczną.
Rola państwa obecnie nie jest jednorodna, zależy od różnych czynników:
· układ sił politycznych (dominujące w parlamencie ugrupowanie polityczne)
· autonomiczność państwa (przynależność do ugrupowań -np.: UE- ogranicza możliwość swobodnych decyzji)
08.03.2003 r.
Temat: Podstawowe pojęcia związane z finansami publicznymi.
W potocznym znaczeniu FINANSE oznaczają zasoby pieniężne, w literaturze ekonomicznej finanse definiuje się jako zjawiska ekonomiczne związane ze:
· zgromadzeniem zasobów finansowych
· podziałem zasobów finansowych
W obydwu procesach uczestniczą te same podmioty gospodarcze jedynie w różny sposób.
Tam gdzie nie występuje pieniądz czyli w gospodarce naturalnej (bezpieniężnej) nie występują również finanse. O finansach można mówić jedynie wtedy, gdy mamy do czynienia z pieniądzem.
HISTORIA:
W czasach istnienia pierwotnych wspólnot, nadwyżkę produkcji można było wymienić na inny towar (wymiana barterowa)
T — T
Relacja wymienna zależna była od czasu pracy (1:1-taki sam czas wytworzenia obydwu towarów; 1:2- drugi towar ma krótszy czas produkcji).
Spośród towarów wymienianych były produkty szczególnie pożądane (np.: sól), które stawały się pośrednikiem (pieniądzem) co ułatwiało transakcje wymienne:
T — P — T
Pośredniczący towar musi charakteryzować się określonymi cechami:
-trwałość
-podzielność
Gdy pieniądz ma te cechy, pojawia się działalność wytwórcza
P — T — P
P- pieniądz przeznaczony do produkcji to P jest większe o rP
P
rP
Taki jest cel działalności produkcyjnej.
I tu mamy do czynienia z pieniądzem,
więc możemy mówić o finansach
a w dwóch poprzednich sytuacjach finanse
nie występowały.
Drugim ustrojem gdzie nie było finansów był ustrój socjalistyczny.
Zaobserwować można różnice w ustawie budżetowej z roku 2002 i 1970, gdzie głównym źródłem wydatków były dotacje i subwencje co dowodzi temu, że inna była rola państwa w gospodarce. Obecnie sektor państwowy się kurczy i już dawno przedsiębiorstwa prywatne przekroczyły 50% udziału
TEZA II
Termin FINANSE przesądza o określeniu przedmiotu nauki finansów.
NAUKA FINANSÓW jest nauką o zjawiskach i procesach pieniężnych a więc jednym z głównych aspektów zjawisk badanych przez ekonomię.
Finanse są domeną zjawisk ekonomicznych, są jego częścią. Istnieje wiele odrębnych ich części np.: f. przedsiębiorstw, f. publiczne, f. ubezpieczeń, itp.
TEZA III
Nauka finansów zajmuje się ekonomiczną stroną gospodarowania pieniądzem przez:
· Państwo
· Samorządy terytorialne (gminy, powiaty, województwa)
· Przedsiębiorstwa
· Gospodarstwa domowe (konsumenckie)
· Banki i inne instytucje finansowe (tow. Ubezpieczeniowe)
Te podmioty gromadzą pieniądz i rozdysponowują go na różne cele. Te działania wykonywane przez pierwsze dwa podmioty noszą nazwę finansów publicznych.
TEZA IV
Przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest ruch pieniądza czyli:
· Jego tworzenie tzn. kreacja
· Jego krążenie czyli cyrkulacja
· Jego osiadanie w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych
Są to trzy etapy, w fazie tworzenia pieniądza zarówno gotówkowy jak i kredytowy uczestniczą wszystkie banki tworzące system bankowy (banki komercyjne depozytowo-kredytowe, banki centralne - emitujące).
W fazie cyrkulacji wykreowany pieniądz krąży i obsługuje wiele transakcji: sprzedaż ubezpieczenie, opłata cła itp. Część pieniądza może wypaść z obiegu a część pozostaje w spoczynku – jest oszczędzany przez bank, firmy ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa produkcyjne. Drugą formą osiadania są rezerwy. Istnieją podmioty, które muszą posiadać rezerwy np.: banki, które muszą zapewnić klientom wypłatę ich depozytów. Rezerwy są też utrzymywane w dużych przedsiębiorstwach.
Przedmiot nauki finansów w zasadzie nie różni się od przedmiotu zainteresowania ekonomii a zwłaszcza makroekonomii. Nauka finansów różni się od makroekonomii stopniem szczegółowości zjawisk pieniężnych, i tak np.: makroekonomia zajmuje się wielkimi agregatami takimi jak np. globalna podaż czy globalny popyt, natomiast nauka finansów bada wewnętrzną strukturę tych agregatów jak również czynniki, które tę strukturę kształtują.
Nauka finansów bada przyczyny i wewnętrzną strukturę różnych zjawisk, które są przedmiotem badań makroekonomii.
TEZA VI
Analiza ruchu pieniądza w finansach jest połączona z analizą określonych kategorii pieniężnych takich jak np.:
· ceny
· stopy procentowe
· stopy opodatkowania
· kursy walut
Jeżeli finanse zajmują się zagadnieniami związanymi z ruchem pieniądza, to analizę ruchu pieniądza przeprowadza musi przeprowadzać przy wykorzystywaniu kategorii pochodnych ruchowi pieniądza. Wymienione kategorie niewątpliwie do takich należą.
TEZA VII
Pieniądz pełni w gospodarce kilka ważnych funkcji:
a. miernik wartości
b. środek tezauryzacji (gromadzenie skarbu)
c. środek cyrkulacji
d. środek płatniczy
e. pieniądz światowy
a) Pieniądz pozwala zmierzyć wartość bez uczestnictwa pieniądza realnego.
b) Pieniądz może być gromadzony ale nie każdy i nie w każdej sytuacji (inflacja). Pieniądz jako skarb musi być realny i pełnowartościowy.
c) Przy pomocy pieniądza krążą różne dobra w przestrzeni i do tego wykorzystuje się pieniądz realny ale nie musi być pełnowartościowy.
d) Pieniądz uwalnia posiadacza od zobowiązań i może być realizowana również przez szczególne formy pieniądza jakimi są weksle.
e) Tą funkcję może pełnić tylko pieniądz realny i pełnowartościowy (dolar, euro i inne)
TEZA VIII
Pieniądz występuje w gospodarce w postaci zasobów i strumieni.
ZASÓB- pieniądz statyczny, bez ruchu, pieniądz oszczędzany lub stanowiący rezerwę (odłożone „w skarpetę”, gotówka, lokata bankowa, depozyt, rezerwa pieniężna)
Zasób można w każdej chwili uruchomić
STRUMIEŃ- pieniądz płynący, transakcje związane z przepływem strumieni zawierane między uczestnikami rynku mają różny charakter np.: podatki. Przepływa od podatnika bądź płatnika i wpływa do podmiotów władzy publicznych. W przypadku transakcji kupna-sprzedaży również towarzyszy strumień, ruchowi towarów sprzedawanych towarzyszy wymiana ceny (kwoty) za ten towar.
TEZA IX
Pojęciem szerszym od finansów jest pojęcie GOSPODARKI FINANSOWEJ. Obejmuje ono wszystkie formy działania w dziedzinie zjawisk finansowych tzn. cały zespół czynności:
· przygotowanie przeprowadzenia zjawisk pieniężnych (planowanie dotyczące zasobów pieniężnych- jak je wykorzystać)
· faktyczną realizację tych operacji
· ewidencję i analizę przebiegu operacji pieniężnych
· kontrola przebiegu operacji (nie jest stosowana zawsze)
Słowo GOSPODARKA wskazuje na element racjonalności natomiast FINANSOWA oznaczają pieniądz. Czynności objęte gospodarką finansową uwidaczniają, że każdy podmiot taką działalność prowadzi, nawet jeśli nie zdaje sobie sprawy. Istnieją jednak podmioty, które muszą czynić to w sposób bardzo sformalizowany, wg określonego scenariusza, do podmiotów tych należy państwo oraz Samorządy (...
gosicka