Finanse publiczne – wykład
Tryb niestacjonarny 2009/2010
Pojęcie i zakres oraz źródła prawa budżetowego
Przepisy prawne zaliczane do prawa budżetowego
· zawierają normatywne definicje budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego
· wskazują na podstawowe zasady budżetowe
· normują proces tworzenia, wykonywania i kontroli budżetu państwa i budżetów jst
· odnoszą się do rachunkowości i sprawozdawczości oraz odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny budżetowej
Źródła prawa
· właściwość ustawy budżetowej dla dochodów, wydatków państwa
· możliwość stosowania prowizorium budżetowego
· wyłączność inicjatywy ustawodawczej dla RM
· elementy procedury uchwalania budżetu oraz kontrola wykonania budżetu z kwestią absolutorium włącznie
· ustawa o finansach publicznych
· ustawy ustrojowe dotyczące jednostek samorządu terytorialnego
· ustawa o radzie ministrów
· ustawy o organach kontroli państwowej
· ustawy o TK i TS
· ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
Historyczny rozwój instytucji budżetu
Budżet jest to podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego mający charakter dyrektywy i obejmujący dochody oraz wydatki o charakterze bezzwrotnym. Uchwalany przez parlament na okres przyszły, zwykle roczny
Podstawowy charakter budżetu jako planu finansowego państwa wyraża się w tym, że obejmuje on swym zakresem zasadniczą część dochodów i wydatków państwa lub j.s.t.
Dyrektywny charakter budżetu państwa jako planu wyraża się w tym, że budżet w sensie prawnym stanowi wiążące polecenie parlamentu skierowane do rządu oraz poszczególnych ministrów z osobna którego treścią jest zgromadzenie wskazanych w budżecie kwot dochodów oraz wydatkowanie środków na określone w budżecie cele
Rodzaje budżetów
· budżet państwa obejmuje dochody i wydatki organów i instytucji państwowych
· budżet j.s.t.
· budżet federacji np. w USA
BUDŻET ZWYCZAJNY I NADZWYCZAJNY
· zwyczajny obejmuje dochody i wydatki przewidywane zgodnie ze stanem prawodawstwa, sytuacją gospodarczą państwa i kierunkami działania jej władz.
· nadzwyczajny dotyczy zazwyczaj wydatków których niezbędność ujawnia się już w trakcie roku budżetowego a dla których pokrycia planuje się dodatkowe dochody (np., z nowych podatków)
BUDŻETY WYDATKÓW BIEŻĄCYCH, MAJĄTKOWE INWESTYCYJNE
· bieżących- obejmują wydatki i zapewniające ich realizację dochody na utrzymanie państwa i jego instytucji
· majątkowe- obejmują dochody i wydatki związane z operacjami majątkowymi oraz wydatkami na cele rozwojowe, zwłaszcza na inwestycje infrastrukturalne
ZASADY BUDŻETOWE
Klasyfikacja budżetowa to prawnie określone zasady grupowania dochodów i wydatków budżetowych.
Budżet państwa składa się z części odpowiadających zasadniczo organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej.
Poszczególnymi częściami dysponują:
· kierownicy organów
· właściwi ministrowie
· kierownicy urzędów centralnych
· wojewodowie
Nazywa się ich dysponentami części budżetowych. Części dzieli się na działy a te z kolei na rozdziały a następnie na paragrafy.
· istnieje nakaz corocznego opracowywania i uchwalania ustawy budżetowej
· ustawy budżetowej nie można uchwalić na okres krótszy ani dłuższy od roku kalendarzowego którego dotyczy rok budżetowy
· ustawa budżetowa obowiązuje zawsze od pierwszego stycznia danego roku budżetowego niezależnie od tego kiedy została uchwalona i ogłoszona oraz niezależnie od tego czy jej uchwalenie nie było poprzedzone zastosowaniem instytucji prowizorium budżetowego
· ustawa budżetowa obowiązuje nie dłużej niż do 31 grudnia danego roku i nie wymaga oznaczenia faktu swej derogacji
· wejście w życie, obowiązywanie i derogacja ustawy budżetowej na dany rok są niezależne od upływu kadencji i zmiany organów władzy ustawodawczej i wykonawczej w państwie
· ustawa budżetowa nie może być uchylona, można ją natomiast nowelizować w toku jej wykonywania
· upływ roku budżetowego którego dotyczy ustawa budżetowa nie stanowi przeszkody dla podjęcia czynności dotyczących kontroli i oceny jej wykonania oraz uruchomienia związanych z tym reguł odpowiedzialności
Równowaga budżetowa oznacza pełne pokrycie wydatków budżetowych dochodami budżetowymi a także nadwyżką dochodów nad wydatkami. (art216 ust5 konstytucji RP )
PROCEDURA BUDŻETOWA (całokształt prawnie określonych zasad postępowania z budżetem)
1) Ustalenie budżetu- obejmuje całokształt czynności, których treścią jest tworzenie budżetu jako planu posiadającego określoną formę prawną
ü przygotowanie projektu budżetu( całokształt czynności których treścią jest tworzenie budżetu jako planu czyli określenie jego dochodów i wydatków zarówno w kwotach szczegółowych zgodnie z obowiązująca klasyfikacją budżetową jak i w kwotach globalnych
ü uchwalenie budżetu- przekazanie parlamentowi projektu budżetu przez rząd, publikacja ustawy budżetowej
2) Wykonywanie budżetu- obejmuje czynności polegające na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków zgodnie z obowiązującym planem budżetowym
3) faza kontroli wykonywania budżetu (2 stadia)
ü sporządzenie przez organy administracji rządowej sprawozdania z wykonania budżetu
ü kontrola wykonania budżetu przez parlament kończąca się udzieleniem rządowi absolutorium z wykonania budżetu
Wykonanie budżetu to ogół czynności polegających najogólniej rzecz biorąc na pobieraniu dochodów ze źródeł i w proporcjach wynikających z ustawy budżetowej oraz dokonywanie wydatków na cele i w kwotach w budżecie ustalonych
ZASDY WYKONANIA BUDŻETU
1) Terminowość pobierania dochodów i dokonywania wydatków
2) Zlecanie zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych
3) Dokonywanie wydatków na obsługę długu skarbu państwa przed innym wydatkami budżetu państwa
4) Dokonywanie wydatków nieprzewidzianych, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych może następować bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel
5) Możliwość dokonywania przeniesienia wydatków w budżecie państwa tylko w zakresie i na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych
WYKONAWCY BUDŻETU (3 kategorie)
1) Pośredni wykonawcy budżetu- organy państwa sprawujące nadzór bądź kontrolę nad wykonaniem budżetu państwa jako całości lub jego części (RM, min. Finansów, dysponenci poszczególnych części budżetu)
2) Bezpośredni wykonawcy budżetu- te organy państwowe oraz podlegające im jednostki budżetowe, które same gromadzą dochody na rzecz budżetu i dokonują wydatków z zasobów budżetowych
3) Banki które sprawują bankową, kasową obsługę budżetu.
Prowizorium budżetowe jest planem gospodarki finansowej państwa posiadającym jednak kształt i charakter prawny nieco odmienny od budżetu. Do budżetu upodabnia prowizorium zarówno treść, plan finansowy, jak i forma prawna. Różnice polegają na tym, że prowizorium jest planem mniej szczegółowym, uchwalane jest na czas krótszy niż budżet, a ponadto prowizorium przestaje obowiązywać z chwilą wejścia w życie ustawy budżetowej. Celem prowizorium jest utknięcie sytuacji w której gospodarka finansowa państwa byłaby prowadzona przez pewien okres na skutek braku ustawy budżetowej bez żadnego obowiązującego planu.
Zmiana ustawy budżetowej ustawa o zmianie ustawy budżetowej ma na celu taką korektę ustawy budżetowej, która wymaga zwiększenia lub zmniejszenia ogólnej kwoty dochodów i wydatków budżetowych oraz wysokości deficytu budżetowego. Są to więc zmiany których nie można dokonać w trybie tzw. Zmian w budżecie.
WYKONANIE BUDŻETU(zasady wykonania budżetu wg ustawy o finansach publicznych)
1) Wykonaniem budżetu państwa kieruje RM
Ø dokonuje podziału rezerwy ogólnej i częściowo rezerwy celowej
Ø dokonuje przeniesień planowanych wydatków między częściami i działami budżetu państwa w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego
Ø ustala które środki budżetowe nie wygasają z końcem roku budżetowego
2) Wykonawcami budżetu są dysponenci środków budżetowych w tym dysponenci główni oraz dysponenci 2go i 3go stopnia
3) W toku wykonywania budżetu państwa obowiązują określone zasady gospodarki finansowej
4) Odrębny jest reżim prawny środków pochodzących z budżetu UE
5) wykonywanie ustawy budżetowej odbywa się na podstawie układu wykonawczego dotyczącego każdej części budżetowej oraz w oparciu o harmonogram realizacji budżetu państwa
Układ wykonawczy budżetu opracowują odrębnie dla każdej części budżetowej dysponenci główni i w terminie 21 dni po ogłoszeniu ustawy budżetowej przedstawiają go ministrowi finansów
Harmonogram realizacji budżetu- służy lepszemu wykonaniu budżetu, opracowuje go minister finansów w porozumieniu z dysponentami głównymi
Ø prognozy dochodów budżetu w poszczególnych miesiącach
Ø wielkości wydatków planowanych do sfinansowania w poszczególnych miesiącach roku.
6) Obowiązują odrębne reżimy prawne gospodarowania rezerwami budżetowymi oraz środkami na obsługę długu skarbu państwa, także wpłat do budżetu UE i dotacjami budżetowymi
7) Obowiązuje ograniczona możliwość zmian budżetu w toku jego dokonywania oraz dokonywania zmian w planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych
8) Planowane wydatki mogą być blokowane ( blokowanie oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazywania wydatków na realizację zadań finansowych z budżetu państwa)
Ø w przypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach
Ø opóźnień w realizacji zadań
Ø nadmiaru posiadanych środków
Ø naruszenie zasad gospodarki finansowej
Kompetentnymi do blokowania jest minister finansów i dysponenci części w zakresie tych części
9) Środki budżetowe wygasają z końcem roku budżetowego chociaż w pewnych wypadkach mogą przechodzić na rok następny
10) Obsługa kasowa budżetu państwa jest prowadzona na podstawie rachunków bankowych w NBP oraz banku gospodarki krajowej.
KONTROLA BUDŻETU
Ø kontrola sejmu
Budżet j.s.t.
Ø uchwala rada gminy
Ø inicjatywa: wójt, burmistrz
DOCHODY BUDŻETÓW J.S.T.
1) Obligatoryjne -przysługują j.s.t. w zakresie określonym w obowiązującej ustawie
Ø dochody własne
Ø subwencja ogólna
Ø dotacje celowe z budżetu państwa
2) Fakultatywne -dochody co do których jst sięgają do możliwości jakie tworzy dla nich ustawa w zakresie pobierania niektórych dochodów
Ø Środki ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi
Ø Środki z funduszy strukturalnych UE i innych
Dochód własny gminy
Ø od nieruchomości
Ø rolny
Ø leśny
Ø od środków transportu
Ø od osób fizycznych
Ø od posiadania psów
Ø od spadku i darowizn
Ø od czynności cywilnoprawnych
gosicka