OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA
3 zasady aksjologiczne
1.Godność – art.30 przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
art. 233.1 Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art.30/ godność człowieka/, art. 34 i 36 / obywatelstwo/,art.38 /ochrona życia / art.39,40,41 ust.1 humanitarne traktowanie, art42 / ponoszenie odpowiedzialności karnej/, art. 45 /dostęp do sądu/, art. 47 / dobra osobiste/,art53 / sumienie i religia/, art. 63/petycje/,oraz art48,72 / rodzina i dziecko /
Godność dzielimy na :
Godność osobista – poczucie wł. godności,/ cześć, honor, dobre imię /
Godność osobościowa - relacje człowieka ze społeczeństwem / zależy jak człowiek przeżywa swoje życie /
Godność osobowa – jest tożsama z człowieczeństwem / nie jest zależna od czynników zew. i zachowania przedmiotów/
3 zasady aksjologiczne nie są równorzędne. Równość i wolność wynika z godności człowieka. Godność stanowi fundament porządku konstytucyjnego . / Orzeczenie TK z dnia 23.03.1999 r. – K2/98.
Z praw człowieka wynikają 3 kategorie obowiązków państwa :
1. obowiązek negatywny – materialny / obow. poszanowania, powstrzymanie od ingerencji w prawa i wolności /
2. obowiązek pozytywny – materialny / ochrona życia – istnienie służb, uregulowań prawnych, skuteczne śledztwo w przypadku śmierci człowieka- ukaranie sprawcy/
3. obowiązek pozytywny – proceduralny / zapewnienie konkretnych procedur za pomocą których jednostka może domagać się swoich praw.
pkt. 2 i 3 to są obowiązki skutecznej obrony praw i wolności.
Zasada godności ma wpływ na prawa socjalne, służy wzmacnianiu tych praw.
2. Wolność – art.31.1 wolność człowieka podlega ochronie prawnej. 2. każdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3. ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
3. Równość i niedyskryminacja – art.32 .1 wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.2. nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakichkolwiek przyczyn.
art.33.1. kobieta i mężczyzna w RP maja równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości , do zabezpieczenia społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
1. Równość w prawie / stanowienie prawa /
2. Równość wobec prawa / stosowanie prawa /
3. Zasada równości płci
4. Zakaz dyskryminacji
Zasada równości odnosi się tylko do prawa. Ma zastosowanie na etapie stanowienia i stosowania prawa. Zasada równości ma charakter względny. Możliwe są pewne odstępstwa ale pod warunkiem, że nie mają charakteru arbitralnego i dyskryminującego. To różnicowanie będzie miało bezpośredni związek z celem i treścią przepisów w których jest zawarte i będzie przyjęte na podstawie obiektywnych kryteriów np. ułatwienia dla osób niepełnosprawnych, dzieci z rodzin biednych, różny wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn.
Wszystkie podmioty podobne w sytuacjach podobnych należy traktować tak samo ale podmioty różne należy traktować różnie.
Podmioty podobne posiadają wspólną cechę istotną / relewantną /. Jest to cecha istotna z perspektywy prawnej.
Zasada proporcjonalności należy do kategorii zasad poszanowania godności i praw człowieka.
Zasady ogólne praw człowieka
1. Aksjologiczne - > godność > wolność > równość
2. Strukturalne / przesadzają o cechach współcześnie chronionych praw człowieka /
- > nienaruszalność > niezbywalność >powszechność > jedności praw człowieka .
3. Ochrony i poszanowania / określony sposób i zakres ochrony praw człowieka / - > rzeczywistość i skuteczność praw człowieka > sytuacyjność > pomocniczość > proporcjonalność.
Ogranicza się korzystanie z praw człowieka, a nie same prawa człowieka.
W prawach człowieka są mechanizmy ograniczeń.
1.Wyjatki ex definitione
Z treści przepisu prawnego wynika, że jakaś część prawa jest wyłączona z pod ochrony np. wolności wypowiedzi art. 20. Ust.1 i 2 gdzie propaganda wojenna, nienawiść rasowa są ustawowo zakazane.
Art.11.1 prawo do pokojowego zgromadzenia
Art.5.1 nikt nie może być pozbawiony wolności z wyjątkiem ……….
2. Klauzule imitacyjne
- indywidualne / dot. konkretnego prawa / art.8 EKPcz - Każdy ma prawo ……….
- generalne / dot. wszystkich praw i wolności zagwarantowanych w danym akcie /
art.31.3 ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. , art. 5,17 EKPcz
3. Klauzule derogacyjne – ograniczanie bądź zawieszanie prawa w sytuacji stanów nadzwyczajnych.
Typowa budowa klauzuli imitacyjnej :
1.zasada legalności –ograniczenie musi mieć podstawę prawną
2. celowość/ katalog zamknięty / cele dla których może być ograniczana
3.konieczność / w tym proporcjonalność /
Granice korzystania z konstytucyjnych praw człowieka i obywatela
Przesłanki formalne – każde ograniczenie musi być przewidziane w ustawie, musi posiadać odpowiedni stopień określoności, musi samodzielnie precyzować wszystkie podstawowe elementy ograniczeń , nie może mieć charakteru blankietowego i w całości odsyłać do aktów niższej rangi.
Przesłanki materialne – 1. Konieczność w państwie demokratycznym 2. Celowość : bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, ochrona zdrowia, ochrona moralności publicznej, ochrona praw i wolności innych osób. !!!!!!!!!!!!!! E 3. Zasada istoty ochrony praw i wolności.
Art.31.3 ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Klauzule indywidualne
Art.53.5 wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.
Art.61.3 ograniczenie prawa, o którym mowa w ust.1 i 2 może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
Art.64.3 własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie , w jakim nie narusza ona istoty prawa własności
Konieczność w państwie demokratycznym
1. Warunek przydatności – może być wprowadzony tylko taki środek, który jest w stanie doprowadzić do zamierzonego celu.
2. Warunek adekwatności – spośród wielu środków , które są w stanie doprowadzić do zamierzonego celu , należy zastosować ten najmniej dolegliwy dla jednostki.
3. Warunek proporcjonalności – zawsze należy ważyć wagę realizowanego celu do ograniczeń nakładanych na jednostkę , efekty danej regulacji musza pozostawać w odpowiedniej proporcji do ciężarów nałożonych na jednostkę.
Ochrona istoty = rdzeń + otoczka
Derogacja praw i wolności w stanach nadzwyczajnych :
Stan nadzwyczajny art.228.1 W sytuacjach szczególnych zagrożeń , jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające , może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny : stan wojenny , stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.
Derogacja Konstytucji RP :
1. Legalność – żeby legalność została spełniona musza być łącznie spełnione :
- przesłanka proceduralna – dany stan musi być wprowadzony zgodnie z procedurami przewidzianymi przez prawo krajowe , są one w miarę spójne dla stanu wojennego i wyjątkowego art. 231 rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego prezydent RP przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta RP . Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Musi być opublikowane w DZ.U i podane do publicznej wiadomości. Stan klęski żywiołowej art.232 w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony nie dłuższy niż 30 dni , stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.
- przesłanka faktyczna – zaistnieć musi odpowiednia sytuacja ustawowa :
stan wojenny art.229 w razie zewnętrznego zagrożenia państwa , zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji. Prezydent RP na wniosek RM może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.
stan wyjątkowy art.230 w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa , bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego , Prezydent RP na wniosek RM może wprowadzić na czas oznaczony nie dłuższy niż 90 dni , stan wyjątkowy na części albo całym terytorium państwa.2 przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz , za zgoda sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.
Stan klęski żywiołowej art. 232 ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
- przesłanka ustawowa art. 228.2 stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia , które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. art.228.3 zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, określa ustawa.
Art..233.1 prawa które nie mogą być ograniczone / k. negatywny / ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw : godność człowieka, obywatelstwo, ochrona życia, humanitarne traktowanie, poszanowanie odpowiedzialności karnej, dostęp do sadu, dobra osobiste, sumienie i religia, petycje, rodzina i dziecko. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! E
Art.233 .3 / k. pozytywny / ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa ; wolność działalności gospodarczej, wolność osobista, nienaruszalność mieszkania, wolność poruszania się na terytorium RP, prawo do strajku, prawo własności, wolność pracy, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawo do wypoczynku. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!! E
2. Celowość art.228.5 działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.
3. Proporcjonalność –środki podjęte muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia.
Derogacja w prawie międzynarodowym art.15 EKPCz
1.Przesłanki materialne:
- sytuacja niebezpieczeństwa publicznego zagrażająca życiu narodu /agresja zbrojna, klęski żywiołowe/
- środki ściśle odpowiadające wymogom sytuacji / proporcjonalność/
- legalność międzynarodowa /nie mogą być sprzeczne z innymi zobowiązaniami międzynarodowymi/
- nie może dotyczyć praw niederegowalnych
Prawa niederegowalne – prawo do życia /z wyjątkiem działań wojennych/ prawo wolności od tortur i innego nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, wolność od niewolnictwa i poddaństwa, zakaz karania bez podstawy prawnej, zakaz ponownego sądzenia i karania za ten sam czyn.
2.Przesłanki formalne : obowiązek poinformowania Sekretarza Generalnego danej organizacji międzynarodowej wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego, o przyczynach wprowadzenia derogacji, środkach które zostały podjęte. Urzędowe ogłoszenie przez właściwy organ.
System ochrony Praw Człowieka ONZ
Uniwersalny – powszechny, o światowym zasięgu, obejmuje wszystkie kraje świata, odróżnione od systemów regionalnych – jeden system dla całego świata; Do ONZ należy 192 państwa
Powszechność aksjologiczna – wspólny system wartości dla całego świata
system unikalny – jeden system, nie ma innego
ONZ
system praw człowieka
Oparty na Karcie Narodów Zjednoczonych oparty na systemie traktatowym
- Rada Praw Człowieka - wielostronne umowy międzynarodowe zawarte pod auspicjami ONZ
- komitety
I) Karta Narodów Zjednoczonych(http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/karta_onz.php#1)
data napisania: 26.06.1945, San Francisco, weszła w życie 24.101945r -> data powstania ONZ.
Stronami są Państwa członkowskie ONZ - KNZ jest pierwszym instrumentem tego systemu
a)……
b) drugim instrumentem jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – rezolucja Zgromadzenia Ogólnego z 10.12.1948r.
- Preambuła KNZ
- art. 1 – cele organizacji KNZ
- art. 55 Karty NZ
Organy statutowe:
1. Zgromadzenie Ogólne NZ + Trzeci Komitet Zgromadzenia Ogólnego(organ pomocniczy)
- Zgromadzeni Ogólne – przeprowadza dyskusje nad każdą sprawą ONZ (art. 10 KNZ)
- art. 13 wydaje rezolucje, powoływane organów pomocniczych
- Konferencje Światowe
1. 1968r. –I światowa Konferencja w Teheranie
2. 1993r. – II światowa Konferencja w Wiedniu
2. Rada Gospodarcza i Społeczna
· art. 62 – Rada GiS wydaje zalecenia w celu poszanowania praw człowieka, może opracowywać projekty umów międzynarodowych i zwoływać konferencje międzynarodowe,
· art. 68 - Powołuje organy pomocnicze, komisje
w 1946 roku powstała Komisja Praw Człowieka -> 2006 r. Rada Praw Człowieka zastąpiła Komisję Praw Człowieka
Organy nie statutowe:
1. Rada Praw Człowieka – pomocniczy organ Zgromadzenia Ogólnego ONZ, powstała na mocy rezolucji z 15.03.2006r, siedziba w Genewie.
Cele: wspieranie powszechnego poszanowania o ochrony praw człowieka oraz podstawowych wolności, w równy i uczciwy sposób dal wszystkich ludzi bez względu na Ochodzie
4 zasady:
- powszechność
- bezstronność
- obiektywizm
- konstruktywnego międzynarodowego dialogi w współpracy
Skład: 47 członków, którymi są państwa, wybiera och Zgromadzenie Ogólne NZ, tajne i bezpośrednie głosowane, musi być 97% głosów , aby państw zostało członkiem RPC. Co rok wymienia się 1/3 składu.
Zawieszenie członkostwa: państwo w sposób rażący narusza prawa człowieka, decyzja o zawieszeniu zapada większością głosów 2/3.
Zadania:
- edukacja z dziedziny praw człowieka
- forum dialogu dla wszystkich stron zaangażowanych w ochronę praw człowieka, kontakty różnych stron
- przedstawia zalecenia dotyczące rozwoju praw człowieka Zgromadzenia Ogólnego
- opracowuje rekomendację dla państw na podstawie powszechnych przeglądów kresowych.
- szybkie reagowanie na nadzwyczajne sytuacje łamania praw człowieka
- coroczne raporty dla ONZ
Procedury:
1) procedury specjalne – składają się na nie mandaty tematyczne oraz krajowe;
a) mandat tematyczny – powołany jest specjalny sprawozdawca lub grupa sprawozdawców których zadanie jest zbadanie określonego rodzaju naruszeń praw człowieka (3 lata) [np. do handlu ludźmi]
b) mandat krajowy - zbadanie sytuacji w konkretnym kraju (1 rok) [np. swoboda wyznania]
...
gosicka