Ignacy Krasicki Historia(1).doc

Ignacy Krasicki Historia (1779r.)

v      Notatki pochodzą głównie ze wstępu Mieczysława Klimowicza [Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1956.

Wstęp:

1)       Rdz1. Brązoburstwo i moralistyka

·         Oświecenie – czas, w którym miejsce starych powag: religii, autorytetu, tradycji, zajmuje rozum;

·         Druzgocącej krytyce zostają poddane dzieje ludzkie;

ü       Oświeceni nie wierzyli bajkom i zmyśleniom historyków, odkrywali sprzeczności i obnażali niekonsekwencje w przedstawianiu faktów czy w charakterystyce bohaterów;

·         Następuje rozwój publicystyki historycznej (głównie Wolter);

·         Kiedy pisarze wykazywali bajeczność pierwszych podań kronikarskich – burzyli mity feudalnego przywileju atakując zmyślone genealogie szlachty, wywodzącej swoje rody od biblijnych lub starożytnych bohaterów. Średniowiecze, czasy, z których wyrósł feudalizm, były dla nich okresem zdziczenia i barbarzyństwa, upadku cywilizacji i kultury. Kostium historyczny służył tutaj na wskroś aktualnej polemice ze współczesnością.

ü       Potępiali podboje i wojny zaborcze w czasach starożytnych;

ü       Przedstawiali wielkich bohaterów starożytności, jako rozbójników, tyranów i wrogów ludzkości. Przeciwstawiali im władców pokojowych, dobrych gospodarzy kraju;

ü       Potępiony został ideał pedagogiczny okresu minionego – Aleksander Wielki;

ü       Historia stała się nauką moralną, która na doświadczeniach przeszłości uczyła, jak żyć, by uzyskać szczęście doczesne;

·         Pojawia się nowy wzór obywatela - mieszczańskiego bohatera pozytywnego; obywatel pracujący dla dobra ludzkości i własnego kraju (w Polsce koncepcję nowego bohatera odnajdujemy m.in. w Monitorze, po 1770r.);

·         W Przepisie Komisji Edukacji Narodowej na Szkoły Wojewódzkie z r.1773 poleca się nauczycielom wykładać historię jako naukę cnoty i obyczajów i potępiać na konkretnych przykładach „gwałcicieli prawa, wojowników ujarzmiających inne narody”.

2)       Rdz2. Rewizjonizm i „życia sławnych mężów” w „Historii”

·         Zagadnienia historii występują jako jeden z głównych motywów w Myszeidzie (napisanej w latach 1774-1775) - to m.in. kpina z naiwności i braku krytycyzmu średniowiecznego kronikarza;

·         Historia – z założenia autora – rozwinęła zagadnienia rewizjonizmu historycznego.

·         Bohater powieści:

ü       Nieśmiertelny narrator dziejów Grumdrypp, to uosobienie oświeceniowego rozsądku i bezstronności. Nie należy do żadnej narodowości, z nikim nie wiąże się węzłami powinowactwa, nie piastuje wysokich godności, jest blisko wielkich ludzi i ważnych momentów historii, ale zawsze nieco na uboczu; (np. jako żołnierz w bitwie znajduje się w odwodzie)

ü       Grumdrypp wędruje przez kraje uwzględniane w historii powszechnej przed wiekiem Oświecenia, wybiera przede wszystkim te epoki, do których nawiązywała kultura feudalizmu. Swoją rewizję rozpoczyna od okresu podbojów Aleksandra Wielkiego (ideał średniowieczny)

ü       Krasicki wykazuje niewiarygodność podawanych przez historyków greckich i rzymskich przemówień i rozmów sekretnych. Śledzi wstawki anegdotyczne i romansowe, kierując się zdrowym rozsądkiem wykazuje ich nieprawidłowość i ostrzega łatwowiernego czytelnika.

ü       Dzieje Rzymu to zdaniem Krasickiego historia zaborów i gwałtów na spokojnych narodach.

·         Rewizjonizm jest w Historii przesłanką do wyprowadzania sądów moralnych.

·         Następnym wielkim obszarem historii, który uległ rewizji (zaraz po Aleksandrze Wielkim), były dzieje rzymskie począwszy od wojen punickich.

ü       Rzym został przeciwstawiony Kartaginie – dla Grumdryppa imperium rzymskie to typowe osiemnastowieczne państwo zaborcze, utrzymujące swoją potęgę drogą podbojów, wypraw wojennych i intryg politycznych. W kupieckim społeczeństwie Kartaginy odkrywa wzory i urządzenia godne akceptacji przez filozofa Oświecenia. (pochwała handlu i cnót mieszczańskich)

ü       Wodzowie kartagińscy, jak Hamilkar i Hannibal, to dwa wzorcowe „życia sławnych mężów” Oświecenia.

ü       Bezstronność historyczna ulega naruszeniu – faworyzuje Kartagińczyków, chociaż w wojnie z Rzymem używali równie bezwzględnych metod.

ü       Pasja rewizjonistyczna pisarzy Oświecenia odrzucała fałsze i zmyślenia kronikarzy, rozwinęła naukową metodę krytyczną, ale traktując historię jako naukę moralną naginała do swojej tezy interpretację faktów historycznych.

ü       Niechęć do rzymskich wzorów pozostała w Historii, z małymi wyjątkami, niemal do końca.

·         Niechęć do Rzymu przełamał w sobie Grumdrypp dopiero, kiedy poznał Lukullusa i Pomponiusza Attyka. Są to postaci przedstawione w Historii z niewątpliwą sympatią.

ü       Krasicki podkreśla wybitne zdolności i zasługi Lukullusa jako organizatora prowincji i wodza. Lukullus z czasem odchodzi od czynnego udziału w życiu publicznym, bo widzi nieuchronny kryzys ustroju republikańskiego i nie może zapobiec katastrofie. Wobec tego cały swój obrzymi majątek łoży na pielęgnowanie życia kulturalnego, uczty i zabawy w gronie artystów, filozofów i ludzi nauki. Mecenat kulturalny Krasicki poczytuje mu za największą zasługę.

ü       Pomponiusz Attyk podobnie: mecenas i znawca nauk i sztuki, ma też wielką bibliotekę

·         Grumdrypp w księdze drugiej trafia do Chin. Pobudką do umieszczenia w Historii egzotyki chińskiej była panująca w XVIII w. moda na chińszczyznę. Postacie dobrych czy złych cesarzy chińskich ukazane są blado, schematycznie, bez zasadniczej motywacji historycznej ich czynów, są to chyba najmniej udane portrety w Historii. (wiemy tylko, że rządzą źle, ponieważ nie słuchają swoich ministrów).

·         W końcowym etapie swojej podróży po dziejach (księga trzecia) zawędrował Grumdrypp do Polski w momencie, o który toczył się w publicystyce stanisławowskiej wielki spór (o pochodzeniu Polaków). Przyjmowano hipotezę, że naród polski powstał drogą podboju czy też najścia Sarmatów, zwanych Lechitami, na terytorium polskie i zmieszanie się ich w autochtonami, Polanami. Celem ataku były legendarne dzieje Polski podane przez kronikarzy, Kadłubka, Długosza i innych, usiłujących tworzyć polską mitologię na wzór greckiej i rzymskiej. Główny spór toczył się wokół istnienia postaci Lecha.

3)       Rdz3. O nowy światopogląd

·         Obok partii rezonerskich, publicystycznych, pełnych pasji rewizjonistycznej, i życiorysów „sławnych mężów” powieść skonstruowana jest z wielu miniaturowych powiastek moralnych i filozoficznych, a nawet fragmentów utopii.

ü       W powiastkach tych zawarł Krasicki naukę moralną i swoistą filozofię. Do najciekawszych należy krytyka szkół filozoficznych starożytności oraz powiastka o kupcu z Rodos i Apoloniuszu z Tiany. W postaci kupca z Rodos uwidocznione zostały cechy Oświecenia: odcięcie się od spekulacji i metafizyki, uznanie doświadczenia za źródło poznania, przerzucenie całej problematyki w dziedzinę moralności, utylitaryzm, deistyczna koncepcja Najwyższej Istoty.

ü       W Rzymie Grumdrypp jest naocznym świadkiem poczynań słynnego wówczas cudotwórcy Apoloniusza z Tiany. Ośmiesza go i tłumaczy zupełnie zwyczajne fakty uznawane za cudowne.

·         W Historii Krasicki nie zauważa powstania chrześcijaństwa.

·         Grumdrypp powracając do Rzymu w X w. (księga trzecia) czyli w pełni średniowiecza, patrząc na ruiny cywilizacji rzymskiej nie może powstrzymać łez.

4)       Rdz4. Konstrukcja romansu

·         W Historii, podobnie jak w Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach i Panu Podstolim, można zaobserwować ścisły związek z publicystyką osiemnastowieczną.

·         Typowa w ówczesnej literaturze ramowa konstrukcja romansu oparta na pomyśle znalezionego starego dokumentu jest chwytem literackim mającym na celu uprawdopodobnienie akcji.

·         Postacie nie żyją w tej powieści własnym życiem, nie przypominają nawet marionetek z Wolterowskich powiastek filozoficznych. Są to – jak w przypadku Hannona, Hamilkara, Lukullusa, Pomponiusza Attyka i innych – raczej katalogi cnót i wad, ułożone przez pisarza Oświecenia, opisane statycznie, rzadko w działaniu.

·         Jest to gatunek literacki pośredni pomiędzy publicystyką a powieścią. Znajdujemy w nim nierozwinięte elementy fikcji, z przewagą publicystyki, która dominuje w materiale powieści.

·         Koncepcję postaci Grumdryppa, nieśmiertelnego narratora dziejów, odmładzającego się co pewien czas dzięki cudownemu balsamowi, uważano za zupełnie oryginalne rozwinięcie przez Krasickiego pomysłu Swifta w Podróżach Guliwera. Nieśmiertelni, których oglądał Guliwer, byli nieszczęśliwi, nie ulegali odmłodzeniu. Tę racjonalistyczną koncepcję nieśmiertelności rozwinął nieco inaczej Krasicki: Grumdrypp cierpi przeżywając swoich przyjaciół, ledwo się do kogoś przywiąże, już musi go utracić, ale, sam co kilkadziesiąt lat zapada w sen i budzi się młodzieńcem, by zaczynać nowe życie, tym ciekawsze, że wzbogacone doświadczeniem istnień poprzednich.

·         W konstrukcji powieści żywiołem zasadniczym, wysuwającym się na pierwszy plan, jest satyra i parodia. Żywioł satyryczny znamionuje całą dydaktyczną literaturę stanisławowską.

v      Z książki Ignacy Krasicki / utopia i rzeczywistość Romana Wołoszyńskiego

·         Odnajdujemy u autora Historii różnego rodzaju sprostowania, które można by nazwać „małym” rewizjonizmem historycznym. Za przykłady takich sprostowań można uważać jego zdroworozsądkowe korekty relacji takich dziejopisów, jak Kadłubek czy Długosz. Kwestionował np. Krasicki prawdziwość informacji, jakoby Bolesław Chrobry wymościł suknem kilkumilowy odcinek drogi, którym przybywał do Gniezna cesarz Otton, ponieważ „nie było tyle sukna w Gnieźnie, a może i w całej Polszcze”. W podobny sposób prostował dzieje Wandy: „Nie skoczyła z mostu w Wisłę, bo pod Krakowem na łodziach się przewożono; że utonęła, to prawda, ale nie ona była temu winna, lecz przewoźnik pijany”.

·         Historia Krasickiego zawiera tyleż samo zmyśleń, co prostowane przez jej autora relacje dziejopisów-fantastów. Tyle tylko, że zmyśleniami oświeceniowego biskupa rządziła inna zasada: ludzi i wydarzenia historyczne poddawał ocenie moralnej. Była to więc oświeceniowa „historia filozoficzna”, to znaczy „szukająca filozoficznego i moralnego sensu wydarzeń i widząca w dziejach jedynie materiał, skarbnicę argumentów dla potwierdzenia prawd skądinąd znanych, wiecznych i odkrytych poza historią”.

·         Mitem Kartaginy wcielającej w życie ideały sprawiedliwości, pracy i pokoju, przeciwstawiał się autor Historii ideałom i praktykom Rzymu: zaborczości, żądzy władania światem, podbijania i rabowania innych narodów. Tak jednak sprawa wyglądała tylko w Historii. W innych bowiem dziełach, choćby Satyrach, gdzie uwaga autora zogniskowała się głównie na sprawie przyczyn słabości i ruiny państwa szlachty polskiej, operował raczej zmitologizowaną wizją Rzymu i kładł akcenty na przyczyny sprawcze rzymskiej potęgi: na vitus, na przykładną surowość obyczajów, zdolność do poświęceń, męstwo wojenne i miłość ojczyzny synów Republiki; przyczyn upadku Rzymu dopatrywał się w utracie tychże cnót w dobie cesarzy.

v        Plan wydarzeń:

·         Księga pierwsza:

·         Grumdrypp opowiada o swojej młodości w kraju Lugnagianów. Jest naznaczony znamieniem na czole co oznacza, że jest nieśmiertelny. Nie mogąc znieść wzgardy publicznej, ucieka z miasta na kilka lat.

·         Znajduje drzewo, którego żywica włożona do ust powoduje odmłodzenie. Wyrusza w dalszą podróż.

·         Dociera do kraju Poro-stan, którego monarchą jest Poo-roch, nazywany przez Greków Porusem. Bierze jako żołnierz udział w bitwie z Aleksandrem, który podbija wojska Porusa.

·         Wzięty do niewoli G udaje się do Egiptu, gdzie gości u wodza Ptolomeusza. Powrót do Babilonu.

·         Krytyka Aleksandra i Diogenesa przez G. W Babilonie wielkie picie.

·         Śmierć Aleksandra. Ptolomeusz otrzymuje Egipt, G zostaje rządcą i dyrektorem ceł Aleksandrii. G podróżuje po Egipcie, który jeszcze nie jest zniszczony.  W roku CXXIV umiera Ptolomeusz.

·         Dawni słudzy P obrabili urząd, pozbawili G stanowiska i domu; odchodzi z Aleksandrii.

·         Podróż przez Libię do Kartaginy. Tam pomieszkuje u dawnego przyjaciela Hannona. Po jego śmierci wsiada w pierwszy lepszy okręt, który płynie do Betyki w Hiszpanii.

·         Idealizuje rządy Amilkara, ojca Hannibala. Po śmierci Amilkara, G przeprawia się z Hannibalem przez Hiszpanię i Francję, Alpy, pokonują Rzymian.

·         Grumdrypp odkładnia się w 183r p. Ch., Hannibal umiera w Hiszpanni. Osiada w Efezie. Poznaje przyjaciół Arystona i Neoklesa. Po ich śmierci chce dalej mieszkać w Efezie, informuje radę miasta, że wyjeżdża i wróci jego synowiec. Odmładza się w 118r. przed Chrystusem, ale chętni na jego bogactwa zamykają go w więzieniu. Po 3 miesiącach ucieka dzięki jednemu z okolicznych mężczyzn.

·         Ucieka do Aten, gdzie postanawia zostać filozofem - cynikiem. Krytykuje szkoły filozoficzne.

·         Osiedla się na Rodos. Zaprzyjaźnia się z kupcem Leontiusem, który w zamian za uratowanie życia proponuje mu m.in. małżeństwo ze swoją córką. G odmawia. Jego życie podobne jest do tego w Efezie, tylko, że tam żył bogato, a tu uczciwie i skromnie.

·         Po 27latach poznaje Rzymianina Lukullusa i wyrusza z nim w podróż, m.in. do Aleksandrii. Jadą na wojnę z Mitrydatem. Lukullus odchodzi od polityki na rzecz sztuki. Dzika ambicja Pompejusza ;)

·         G opowiada o Cezarze, Cyceronie, Katonie, chwali Pomponiusa Atticusa.

·         Umiera Lukullus. Zabójstwo Cezara, Brutus i Kasjusz nie dorównują mu w niczym. Antoniusz, Lepid i Oktawiusz łączą się w triumwirat. Grumdrypp ucieka z Rzymu i odmładza się w 42 r.p.Ch w Apeninach.

·         Dla niepoznaki przybiera Greckie nazwisko Eumenes i wraca do Rzymu. Zamieszkuje u Pomponiusa Atticusa, który po swojej śmierci zostawia mu bogatą bibliotekę, m.in. oryginały Cycerona.

·         Opisuje poetów: Wergiliusza, Horacego. Zyskuje powoli sympatię do Rzymian. Umiera August.

·         Księga druga:

·         Rządy po Auguście: Tyberiusz i Germanikus. Rzym staje się posępny i smutny. G kupuje folwark, niegdyś Scypiona, którym wiedzie spokojne życie. Kolejni władzy Rzymu: Kaligula, Kaludiusz, Neron. Skazanie na śmierć Seneki, bunt w mieście, pożar Rzymu, samobójstwo Nerona.

·         G kupuje winnicę w Bononii. Udaje się do Marsylii. Chwyta się handlu. Potem wyrusza w głąb Galli. Poznaje kapłana Astiorynksa (*losy Galli – analogia losów Polski!). W Galli rozbija się statek, z którego uratował się m.in. prawnuk syna Neoklesa – też Neokles, co cieszy niezmiernie G.

·         G traktuje Neoklesa jak syna. Oddaje mu majątek, mieszka z nim i jego rodziną do śmierci N.

·         Kolejne odmłodzenie – 152r. Podróżuje na wschód, pod swoim prawdziwym nazwiskiem (Grumdrypp znaczy „kwiat piwonii”). Indie. Chiny. Wizyta u cesarza. Zamieszkuje w Nan-king. Krytyka rządów.

·         Ucieka z Chin zgubionych złymi rządami i osiada w jakimś górzystym kraju, w odosobnieniu.

·         Księga urywa się.

·         Księga trzecia:

·         Razem z Lechem i gromadą ludzi, G przeprawia się przez Odrę gdzie na pustej ziemi zakładają miasto Gniezno, które zdaniem Krasickiego wzięło nazwę od pierwszego zagnieżdżenia ludźmi a nie od orlego gniazda. Mężowie sióstr Lecha zakładają Poznań i Kalisz.

·         Lech umiera w 687r., jego następcą zostaje syn Polach, drugi syn – Kruszwa, dostaje ziemie nad Gopłem i tak powstaje Kruszwica. Polach umiera w 724r, rządy obejmuje Wizmir. G odmładza w roku 756.

·         Wizmir umiera bezpotomnie, Polachowie (Polacy) wybierają jako władcę Krakusa. Zakłada Kraków.

·         Umiera Krakus, tonie jego córka Wanda. Władza Przemysława, Leszka (umiera w 816r.)…

·         Kolejne odmłodzenie – za panowania Popiela Pierwszego w 820r. Popiela zjadają myszy, a wraz z nową elekcją, Grumdrypp zostaje podczaszym żony Piasta Rzepic...