Zakażenia szpitalne występują od czasów powstania pierwszych szpitali. Obecnie również stanowią poważny problem. Rozwój medycyny , szczególnie różnych technik chirurgicznych, inwazyjnych metod diagnostycznych i leczniczych zwiększają ryzyko zakażeń w populacji szpitalnej. Obserwuje się ponadto wzrost zakażeń drobnoustrojami, które wcześniej nie były uważane za patogenne, oraz powstawanie nowych szczepów, będących reakcją na stosowane metody lecznicze np. szczepy wieloantybiotykooporne.
Drobnoustroje mogą być przenoszone przez narzędzia, sprzęt medyczny, bieliznę szpitalną, skażone powietrze. Zagrożenie stanowią również odpady medyczne, woda, płyny aseptyczne i dezynfekcyjne, w których mogą namnażać się bakterie. Bardzo istotne znaczenie w przenoszeniu zakażeń mają ręce personelu.
Przyjmuje się zasadę , że każdy pacjent jest potencjalnie zakaźny!
Do metod stosowanych w profilaktyce i zwalczaniu zakażeń , zmniejszających ryzyko przenoszenia drobnoustrojów ze źródła zakażenia należą: dezynfekcja i sterylizacja.
DEZYNFEKCJA- jest to proces , w wyniku którego zostają zniszczone wegetatywne formy drobnoustrojów. Środki dezynfekcyjne wykazują zróżnicowaną aktywność: od podstawowego bakteriobójczego zakresu po szeroki obejmujący również zdolność eliminowania prądków grużlicy , grzybów i wirusów.
Skuteczność dezynfekcji zależy od :
¨ właściwości środka dezynfekcyjngo
¨ rodzaju, wrażliwości i liczby drobnoustrojów
¨ warunków środowiska takich jak: pH , temperatura (które mogą oddziaływać zarówno na przeżywalność drobnoustrojów jak i właściwości środka dezynfekcyjngo ,większość środków lepiej działa w podwyższonej temperaturze i inne parametry procesu dezynfekcji takie jak czas trwania procesu , stężenie środka dezynfekcyjngo
¨ obecności substancji organicznych i innych zanieczyszczeń ( mogą one reagować ze środkiem dezynfekcyjnym i zmniejszać jego stężenie, a także tworzyć warstwę ochronną np. na narzędziach, szczególnie po wysnięciu utrudniającą lub uniemożliwiającą dostęp czynnika dezynfekcyjngo do powierzchni komórek drobnoustrojów.
Dlatego bardzo ważne jest niedopuszczenie do zaschnięcia substancji organicznej na powierzchni narzędzi , jeżeli czyszczenie narzędzi ma nastąpić w późniejszym czasie należy je przechowywać w roztworach myjąco –dezynfekcyjnych , które zabezpieczają przed zasychaniem zanieczyszczeń i jednocześnie inaktywują drobnoustroje –takie roztwory robocze należy wymieniać przynajmniej raz dziennie.
Po użyciu narzędzi czyli narzędzi brudnych zanieczyszczonych drobnoustrojami pochodzącymi od pacjenta stosuje się tzw. dezynfekcję brudną, która ma na celu ochronę personelu , następnie narzędzia się myje ( ręcznie lub w myjkach ultradźwiękowych- [zaleca się myć wiertła, przyrządy ścierne, narzędzia do polerowania zębów]), umyte przeznaczone do zabiegu narzędzia poddaje dezynfekcji czystej.
W gabinetach stomatologicznych dezynfekcja narzędzi jest procesem wstępnym przed ich sterylizacją ( lub ją zastępującym).
Wstępnie wydezynfekowany a następnie umyty sprzęt poddaje się procesowi dezynfekcji lub sterylizacji w zależności od dalszego przeznaczenia. I tak:
¨ narzędzia, które mają kontakt z uszkodzoną tkanką lub naruszają ciągłość powłok ciała muszą być sterylne, tzn. wolne od wszystkich form drobnoustrojów zarówno wegetatywnych jak i przetrwalników,
¨ narzędzia które mają kontakt z nieuszkodzoną błoną śluzową powinny być sterylne, jeżeli ze względu na materiał z którego sprzęt został wykonany nie może być poddany procesowi sterylizacji musi być zdezynfekowany w sposób zapewniający wysoki poziom dezynfekcji tj. zniszczenie wszystkich wegetatywnych form drobnoustrojów: bakterii (łącznie z prątkami gruźlicy), grzybów i wirusów,
¨ narzędzia i sprzęt, które mają kontakt z nie uszkodzoną skórą powinny być wolne od form wegetatywnych drobnoustrojów czyli poddane dezynfekcji.
METODY DEZYNFEKCJI
Czynnikami dezynfekcyjnymi są środki chemiczne, ciepło, promieniowanie nadfioletowe.
Dezynfekcja chemiczna ma szerokie zastosowanie ze względu na jej dostępność (nie są potrzebne kosztowne urządzenia , wystarczy proste wyposażenie dozujące i pojemniki do jej wykonania. Może być wykonana w miejscu skażenia, co umożliwia uniknięcie transportu zanieczyszczonych narzędzi lub sprzętu . jest szczególnie przydatna do sprzętu termowrażliwego.
Stosowane środki to związki zawierające aktywny chlor, czwartorzędowe związki amoniowe, alkohole aldehydy, zwiąki nadtlenowe i pochodne fenolowe.
Związki zawierające aktywny chlor ( chloramina T, chloramina B, podchloryn wapnia i sodu) są niestabilne, obecność zanieczyszczeń organicznych znacznie zmniejsza ich aktywność, w środowisku kwaśnym, w obecności zanieczyszczeń bogatych w związki azotowe chlor wydziela się gwałtownie w stężeniu szkodliwym dla zdrowia.. Preparaty zawierające aktywny chlor stosowane są także przy zagrożeniu wirusami.
Czwartorzędowe związki amoniowe (Sterinol (10% bromek benzylododecylodwumetyloamoniowy ( używany jako środek dezynfekcyjno-myjący), Laurosept ( 25% bromek dwumetylaurylobenzylo-amoniowy) – obecnie ogranicza się stosowanie tych preparatów ze względu na istnienie wielu szczepów opornych. Inne preparaty to np Zephirol, Bradosol, Cetavlon, Asepsol.
Względnie mały zakres działania i właściwości prowadzące do powstawania opornych szczepów pałeczek gram ujemnych , ograniczają ich stosowanie w szpitalach
Alkohole etylowy, propylowy, działąją bakteriobójczo również na prątki grużlicy oraz niektóre wirusy. Mają słabą zdolność ścinania białka i zdolność penetracji dlatego mogą być stosowane tylko do czystych powierzchni. Stosowane również do dezynfekcji rąk.
Formaldehyd ma szeroki zakres działania, jest również aktywny w obecności substancji organicznych . Ze względu na drażniące działanie jego par nie jest akceptowany do dezynfekcji powierzchni, można stosować do dezynfekcji narzędzi oprócz sprzętu z tworzyw sztucznych i gumy (np, anestezjologicznego).
Aldehyd glutarowy Wykazuje działąnie bójcze w stosunku do wszystkich drobnoustrojów, w dużych stężeniach działa również na spory bakterii. Stosowany do dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego, również termolabilnego. Jest jednak środkiem drażniącym i alergizującym
Preparaty fenolowe ( Lizol, Septyl, Desson) –działają bakteriobójczo, prądkobójczo , ale mają słabe właściwości wirusobójcze, nie zaleca się do dezynfekcji sprzętów z gumu i tworzyw sztucznych
Związki nadtlenowe ( kwas nadoctowy, nadboran sodu, nadsiarczan potasu) – są wrażliwe na obecnść substancji organicznych. Kwas nadoctowy może działać sporobójczo.
Dezynfekcja termiczna parą wodną w temp.105-110 C przy ciśnieniu 0.5 atm pozwala na uzyskanie wysokiej czystości mikrobilogicznej sprzętu poddanego wcześniej czyszczeniu. Stosowana również do dezynfekcji: bielizny, pościeli , odzieży i odpadów medycznych oraz wyposażenia sanitarnego np. basenów.
Dezynfekcja gorącą wodą o temp. 93C i w czasie 10min. Stosowana w urządzenia myjąco dezynfekujących, po umyciu sprzętu.
Dezynfekcja prom. UV o dł. fali 256nm redukuje liczbę drobnoustrojów na czystych powierzchniach lub w powietrzu. Mała zdolność penetracji ogranicza stos. tej metody.
STERYLIZACJA (wyjaławianie) polega na zabiciu wszystkich drobnoustrojów bakterii, wirusów, grzybów) łącznie z ich formami przetrwalnikowymi i zarodnikami. Narzędzia przeznaczone do sterylizacji powinny być idealnie czyste, odpowiednio zapakowane i ułożone w komorze sterylizatora. Przechowywanie narzędzi sterylnych powinno wykluczać ich ponowne zakażenie
W praktyce stosuje się następujące metody: para wodna w nadciśnieniu, suche gorące powietrze oraz sterylizacja niskotemperaturowa –gazowanie tlenkiem etylenu lub formaldehydem, z nowych metod np. niskotemperaturowa sterylizacja plazmowa.
sterylizacja parowa – proces jest przeprowadzany w autoklawach czynnikiem sterylizującym jest nasycona para wodna w nadciśnieniu (temp.121 ºC i nadciśnienie 1atm lub 134ºC nadciśnienie 2atm)
Sterylizacja parowa osiąga pełny efekt jeśli para oddziaływuje na sterylizowany materiał przez ściśle określony czas. Wszystkie powierzchnie materiału muszą mieć kontakt z parą. Ważnym czynnikiem jest całkowite usunięcie powietrza z komory autoklawu ( stosuje się odpowietrzanie przepływowe, w którym powietrze jest wypierane ze zbiornika przez nasyconą parę lub odpowietrzanie próżniowe gdzie powietrze jest usuwane przez wytworzenie próżni, następnie wprowadzana jest para wodna. Jest to metoda uniwersalna,, pewna , szybka, nietoksyczna i ekonomiczna. Powinna być stosowana wszędzie tam , gdzie to możliwe.
Sterylizacja suchym, gorącym powietrzem w temp.160-180C
Ta metoda ma liczne wady: ograniczony zakres stosowania( nie można wyjaławiać gumy, wyrobów włókienniczych, opatrunków, płynów) jest długotrwała i nieekonomiczna. W różnych krajach wycofywana z użycia , w Polsce nadal popularna. Metoda tę powinno się stosować do materiałów , które nie mogą być wyjaławiane za pomocą pary takich jak : oleje, pudry wazelina. Dobra również do szkła laboratoryjnego.
gazowanie tlenkiem etylenu Tlenek etylenu ma silne właściwości bakteriobójcze, ale wnika w głąb tworzywa i zalega w nim, dlatego po sterylizacji przedmioty należy poddać degazacji. Ponadto jest to gaz toksyczny, mutagenny i karcinogenny.Dlatego należy zachowywać szczególne środki ostrożności
gazowanie formaldehydem obecnie rzadko stosowane
niskotemperaturowa sterylizacja plazmowa. Metody niskotemperaturowe stosowane są dla sprzętu termolabilnego. Cząsteczki gazu ( nadtlenku wodoru) w próżni wzbudzane energią pola elektromagnetycznego przechodzą w stan plazmy. Aktywność plazmy zależy od parametrów jej uzyskania.
Odpady medyczne można podzielić na:
Odpady bytowo – gospodarcze, których szkodliwość nie jest większa niż odpadów komunalnych i które mogą być bezpośrednio wywożone na wysypiska śmieci.
Odpady specjalne (np związki toksyczne i radioaktywne) wymagające specjalnych metod unieszkodliwiania
Odpady zakaźne stanowiące duże zagrożenie epidemiologiczne zalicza się tu opatrunki , sprzęt jednorazowego użytku itp
Zakaźne odpady należy: spalić, albo sterylizować w autoklawach, albo dezynfekować roztworem środka dezynfekcyjnego w warunkach gwarantujących uzyskanie wysokiego poziomu dezynfekcji. Sprzęt jednorazowy po użyciu należy umieszczać w specjalnych pojemnikach odpowiednio oznakowanych odpornych na przekłucia zamoknięcia. Odpady powinno się umieszczać w pojemnikach bezpośrednio po użyciu. Pojemniki należy napełniać nie więcej niż w 2/3 objętości. Odpady należy transportować w pojemnikach, w których zostały zebrane. Wszelkie manipulacje należy przeprowadzać z zachowaniem najwyższej ostrożności.
Obecnie utylizacją odpadów zakaźnych zajmują się wyspecjalizowane firmy. Spalanie tych odpadów powinno odbywać się w odpowiednich spalarniach spełniających rygorystycznie wymogi ochrony środowiska.
Zakażenia szpitalne są przenoszone głównie poprzez ręce personelu, dlatego higiena rąk jest najważniejszym problemem w nauczaniu higieny!
Na powierzchni skóry człowieka występują liczne drobnoustroje. Oprócz flory stałej może okresowo występować tzw. flora przejściowa. Składa się ona z mikroorganizmów, które nie są zdolne do namnażania i przebywania przez dłuższy czas na powierzchni skóry. Wśród pracowników z.o.z. florę przejściową stanowią często mikroorganizmy chorobotwórcze. Mogą być one podczas zabiegów przenoszone z jednego pacjenta na drugiego przez zanieczyszczone ręce, stając się częstą przyczyną tzw. zakażeń krzyżowych. Drobnoustroje znajdujące się na rękach przenoszone są na dotykany przedmiot lub pacjenta, a jednocześnie drobnoustroje z dotykanego obiektu przedostają się na ręce.
W czasie pracy:
- nie należy nosić biżuterii,
- unikać wszelkich uszkodzeń skóry,
- zranienia, skaleczenia zabezpieczać nieprzemakalnym opatrunkiem,
- stosować rękawiczki ochronne przy wykonywaniu czynności w których możliwy jest kontakt z krwią i/lub innym materiałem zakaźnym,
- myć ręce przed założeniem i po zdjęciu rękawiczek ochronnych.
Ręce personelu medycznego są najważniejszym wektorem transmisji zakażeń szpitalnych. Dlatego należy bezwzględnie zapobiegać przenoszeniu zakażeń przez zmniejszenie ilości mikroorganizmów bytujących na skórze rąk personelu medycznego do bezpiecznego dla pacjenta poziomu.
Dysponujemy trzema sposobami zmniejszania ryzyka przeniesienia zakażenia za pomocą rąk. Są to:
1. mycie rąk wodą i mydłem
2. odkażanie skóry rąk
3. ochrona rąk za pomocą rękawiczek ochronnych.
W praktyce drobnoustroje występujące na rękach mogą być z nich eliminowane w dostatecznym stopniu na drodze właściwie przeprowadzonego mycia z następową dezynfekcją. Środki dezynfekcyjne, choć skuteczniej od mydła niszczą drobnoustroje to jednak nie usuwają substancji organicznych i brudu, który osłania drobnoustroje przed dostępem i działaniem antyseptyków.
W zależności od zastosowanej techniki mycia rąk woda i mydłem możemy uzyskać:
· usunięcie substancji organicznych i innych zabrudzeń
· znaczne usunięcie flory przejściowej
· częściowe usunięcie flory stałej.
Do większości prac wystarczające jest higieniczne mycie rąk. Jest to zabieg polegający głównie na zmyciu z powierzchni skóry rąk zanieczyszczeń organicznych i brudu oraz na częściowej eliminacji ze skóry rąk flory przejściowej i stałej.
W celu przeprowadzenia higienicznego mycia rąk, nanosi się na dłonie odpowiednią ilość mydła. Czas mycia powinien wynosić nie mniej niż 30 sekund. Po dokładnym umyciu ręce spłukuje się i osusza jednorazowym ręcznikiem.
Używane powszechnie w przeszłości mydło w kostkach nie spełnia obowiązujących wymogów higienicznych, gdyż: przez cały okres używania pozostaje wilgotne, leży najczęściej w zagłębieniu umywalki lub w mydelniczce w otoczeniu wody, użytkownicy podczas mycia rąk przenoszą na mydło liczne drobnoustroje, w tym również chorobotwórcze, mydło jest doskonała pożywką i sprzyja namnażaniu się mikroorganizmów. Zainfekowane mydła, używane przez kolejnych użytkowników są poważnym zagrożeniem mikrobiologicznym i staja się często źródłem zakażeń krzyżowych. Producenci mydeł, zdając sobie sprawę z zagrożeń tego rodzaju, podejmują próby dodawania do mydeł środków bakteriobójczych i bakteriostatycznych jednakowoż substancje te przy częstym myciu rąk mogą stać się przyczyną podrażnienia skóry.
Obecnie w z.o.z. powinny być stosowane wyłącznie mydła w płynie, dozowane ze specjalnych dozowników ściennych za pomocą: 1) fotokomórki, 2) ramienia łokciowego lub 3) pedału nożnego. Należy pamiętać, że również mydła w płynie mogą ulec zanieczyszczeniu drobnoustrojami, czego częstą przyczyną jest stosowanie dozowników bez ramienia łokciowego i uzupełnianie mydła bez uprzedniego dokładnego umycia i zdezynfekowania pojemników na mydło. Problemy związane z trwałą mikrobiologiczną czystością mydła powinien rozwiązać wprowadzany obecnie w wielu krajach nowoczesny system STERISOL. W skład systemu wchodzą dozowniki i jednorazowe, hermetycznie zamykane worki z mydłem w płynie ze specjalną zastawką – zaworem, zabezpieczającym zawartość worka przed dostępem mikroorganizmów z zewnątrz.
Stosowanie nawet najdoskonalszych środków myjących może nie przynieść oczekiwanego efektu, jeżeli sama czynność mycia rąk będzie trwała zbyt krótko lub też będzie przeprowadzona niedokładnie lub niewłaściwie. Ocenia się, że średni czas mycia rąk przez pracowników z.o.z. wynosi ok. 8,6 s. Jest to oczywiście zbyt krótki czas. Również sama technika mycia rąk okazuje się często niewłaściwa, gdyż podczas mycia pomijane są niektóre obszary dłoni
Stosowanie preparatów antyseptycznych (dezynfekcyjnych) na skórę rąk pozwala uzyskać najwyższą redukcję liczby drobnoustrojów występujących na skórze. Inaktywacji ulegają mikroorganizmy chorobotwórcze a także w znacznym stopniu flora stała skóry. Alkoholowe środki antyseptyczne odznaczają się znacznie większą aktywnością biologiczną niż antyseptyczne detergenty czy mydła przeznaczone do dezynfekcyjnego mycia rak.
W zależności od rodzaju wykonywanej pracy i wymaganego stopnia czystości biologicznej rąk stosuje się: 1) dezynfekcję chirurgiczną lub 2) dezynfekcję higieniczną.
Dla większości prac wystarczająca jest dezynfekcja rąk higieniczna.
Do dezynfekcji higienicznej rąk używane są najczęściej alkoholowe środki antyseptyczne. Preparaty te muszą mieć podany na etykiecie: 1) sposób użycia i 2) spektrum biobójcze. W Polsce wszystkie środki antyseptyczne muszą posiadać certyfikat rejestracyjny Ministerstwa Zdrowia. Przeprowadza się ją stosując antyseptyk na czystą, pozbawioną zanieczyszczeń organicznych i brudu skórę rąk. Należy pamiętać, że aktywność alkoholowych środków antyseptycznych spada znacznie w obecności obciążenia organicznego. Podobny wpływ mogą m...
kasiula264