ZNACZENIE REFORMACJI DLA EUROPY.pdf

Dariusz Kadulski

ZNACZENIE REFORMACJI DLA EUROPY

Marcin Luter ogłaszając 31 października 1517r.

swoich 95 tez nie mógł wiedzieć jak doniosłe

znaczenie dla europejskiej myśli będzie miał ruch

reformacyjny. Nie mógł tego wiedzieć, gdyŜ najpewniej

nie o reformację i schizmę mu chodziło, a raczej o

dyskurs teologiczny, dotyczący głównie nauki o

usprawiedliwieniu. Do dyskursu nie doszło, a wraz z

upływem czasu obie strony – i Luter i papiści –

przestali się wzajemnie słuchać. Musiało upłynąć

blisko pięć stuleci by w Święto Reformacji 31

października 1999r. w Augsburgu luteranie i katolicy

podpisali Wspólną deklarację w sprawie nauki o

usprawiedliwieniu . „W Polsce napisano juŜ kilka prac

doktorskich na Wydziałach Teologicznych nt. nauki o

usprawiedliwieniu w świetle recepcji Wspólnej

deklaracji . Wykłada się na ten temat na wszystkich

Wydziałach Teologicznych, niezaleŜnie od wyznania.” 1

W obliczu tych ostatnich wydarzeń chyba śmiało moŜna

spekulować, Ŝe w dzisiejszych czasach Marcin Luter

być moŜe nie miałby powodów do ogłaszania swoich tez.

Jednak rozłam w Kościele Zachodnim stał się faktem i

przez długi czas przepaść między stronami raczej się

powiększała.

Jednak przedmiotem naszego zainteresowania nie

jest aspekt teologiczny myśli reformacyjnej lecz jej

wpływ na zmiany jakie dokonały się w Europie i nie

1 http://info.wiara.pl/wydruk.php?grupa=4&art=1098676177 – dnia 09.05.2008r.

tylko, wszak dzięki protestantyzmowi koncepcja

liberalnego porządku rozkrzewiła się za oceanem.

Vivian Green stwierdza, Ŝe „reformacja przeszła

przez znaczną część Europy Zachodniej niby huragan,

wywierając ogromny wpływ nie tylko na Ŝycie

religijne, lecz zmieniając układy społeczne i

polityczne. śaden innych ruch od czasów wczesnego

chrześcijaństwa nie był tak powszechny, głęboki i nie

przyniósł tak trwałych zmian.” 2

Reformacja w swojej istocie nie dąŜyła do

reformowania i modernizowania świata lecz do

przywrócenia starego ładu bliŜszego pierwotnemu

chrześcijaństwu. „Chrześcijaństwo pierwotne nie było

[jednak] Ŝadnym wyraźnie określonym systemem wierzeń

oraz instytucji, lecz religią wewnętrznie

niejednorodną i ewoluującą na przestrzeni wieków

[...] Reformacja narodziła się [więc] jako ruch

społeczno-religijny z góry skazany na rozłamy. Trzy

pierwsze rozłamy w łonie Reformacji – kalwinizm,

luteranizm i anabaptyzm – były prostym odbiciem

trzech róŜnych definicji pierwotnego chrześcijaństwa

i trzech stopni determinacji w dąŜeniu do jego

rekonstrukcji […] ChociaŜ Reformacja była ruchem

restauracji zapatrzonym w głęboką przeszłość,

spowodowała jednak modernizacje Europy na

niespotykana wcześniej skalę” 3 Potencjał

modernizacyjny wyłonił się z niej jako produkt

uboczny. Wszak doktryny religijne mające swoje

korzenie w Reformacji zdefiniowały na nowo stosunki

2 V. Green, Reformacja, Warszawa 2000, s. 5.

3 A. Flis, Chrześcijaństwo i Europa. Studia z dziejów cywilizacji Zachodu, Kraków 2001, s. 230-

232.

między „jednostką a Kościołem, jednostką i

społeczeństwem, społeczeństwem i państwem kładąc

nacisk na autonomiczną godność jednostki i wtórne

znaczenie instytucji. Protestantyzm to religia

prywatna , osobista, pozbawiona oparcia w

instytucjach religijnych. W ten sposób przywódcy

Reformacji doprowadzili do osłabienia dwóch głównych

filarów ustrojowych ówczesnej Europy: Kościoła i

monarchii.” 4 Podobnie jak Renesans nie stworzył

uniwersytetów, ale przyczynił się do ich rozkwitu,

tak reformacja znakomicie wpłynęła na powstanie

kapitalizmu i demokracji – chociaŜ ich początki

powstawały wcześniej.

Dalej koniecznie trzeba wspomnieć, Ŝe powstanie

wielości kościołów – swoistej konkurencji na gruncie

religijnym – pogłębiło pluralizm instytucjonalny i

kulturowy i przyczyniło się do zdynamizowania

społeczeństw.

Reformacja to religia słowa, a nie rytuału – jak

katolicyzm czy prawosławie. Rytuał jest

bezrefleksyjny, nawykowy i automatyczny. Słowo jest

nośnikiem sensu, podlega krytyce. Reformacja w

procesie racjonalizacji religii przyczyniła się do

oczyszczenia chrześcijaństwa „z pogańskich domieszek

magicznych – cudów, sakramentów, kultu świętych,

adoracji relikwii, posągów, obrazów […] [zredukowała]

do minimum liturgię, rytuał i sformalizowane

ceremonie sakralne. W protestantyzmie Bóg stał się

NajwyŜszym Prawodawcą, a człowiek – racjonalnym sługą

jego prawa.” 5 Racjonalność ta przejawiała się w

metodycznej systematyzacji własnego Ŝycia polegającej

4 Tamże.

5 Tamże.

na rygorystycznym poddaniu uczuciowych i zmysłowych

motywów działania chłodnej kontroli rozumu. śycie

wypełnione pracą, zaplanowane, z metodycznym

wykorzystaniem czasu, stało się w etyce

protestanckiej najwyŜszym ideałem moralnym – co

odbiło się choćby na stereotypach jakie funkcjonują

wobec narodowości bliŜszych protestantyzmowi. Po

drugie, przejawiała się tez w odrzuceniu ze świata

wszystkiego, co w nim etycznie irracjonalne. Ta

pierwsza cecha przyczyniła się do połoŜenia akcentu

na działania instrumentalne, celowe i racjonalne

kosztem zachowań emocjonalnych. Ta druga eliminowała

z kolei działania tradycjonalne. Dlatego właśnie etos

protestancki stworzył ideologiczne podstawy

demokracji.

Do tego doktryna predestynacji głosiła skrajny

determinizm, który wobec braku autonomii względem

Boga umoŜliwił uniezaleŜnienie się od ziemskich

autorytetów. Determinizm eschatologiczny pociągał za

sobą indywidualizm w Ŝyciu doczesnym. Determinizm

głoszący równość wobec Boga stworzył klimat

egalitaryzmu. Zbawienie nie zaleŜało od pozycji w

hierarchii kościelnej, politycznej czy ekonomicznej,

ale od indywidualnej wiary. Szewc, monarcha czy

luterański biskup – wszyscy bez róŜnicy stawali wobec

Boga z tej samej pozycji uzaleŜnienia zbawienia do

łaski Boga. Nie mogli tego zmienić swoimi czynami

czy przykryć moŜliwościami finansowymi. Determinizm

kreował aktywistyczną postawę wobec świata.

Subiektywne oddziaływanie wiary w predestynację

powodowało dąŜenie do uzyskania pewności zbawienia.

Znajdowano ja w racjonalnym sposobie Ŝycia opartym na

ascetycznej pracy i samodyscyplinie. Praca nie

prowadziła do zbawienia, ale prowadziła do bogactwa,

a to było oznaka łaski Boga. Nastąpiło przesunięcie z

faworyzowania Ŝycia kontemplacyjnego i odwracania się

od świata na aktywne, ascetyczne poprawianie świata.

W okresie drugiej reformacji angielscy nonkonformiści

i radykalni protestanci z Niderlandów doprowadzili do

innowacji ekonomicznych w XVIII w., które spowodowały

rewolucje bankowości, handlu i przemysłu. MoŜna

obserwować pewne uświęcenie świeckich obszarów

działalności człowieka. Indywidualizm, egalitaryzm i

aktywizm stały się waŜnym elementem Oświecenia,

liberalizmu i przeszły w proces sekularyzacji.

„Protestantyzm [...] stworzył w znacznej mierze

rzeczywistość społeczno-kulturową, która unicestwiła

z zewnątrz mentalność religijną: kapitalizm

generujący konsumpcyjny styl Ŝycia oraz Oświecenie,

liberalizm i socjalizm roztaczający atrakcyjne

perspektywy szczęśliwej egzystencji na ziemi.

Czynniki te raz wzięte doprowadziły do erozji

wyobraźni eschatologicznej i zmiany hierarchii

wartości.”

Podsumowując moŜna uznać, Ŝe Reformacja jest

zbiorem paradoksów. DąŜąc do odbudowy autorytetu

tradycji, doprowadziła do jego całkowitej ruiny.

Będąc ruchem restauracyjnym spowodowała modernizację

ustroju społecznego Zachodu. Będąc antyhumanistycznym

nurtem chrześcijaństwa przyczyniła się do narodzin

demokracji i postawienia sumienia jednostki ponad

państwem i Kościołem. Głosiła ascezę ale

przyspieszyła rozwój konsumpcyjny w cywilizacji

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: