WYOBRAZNIA
Tradycyjne koncepcje wyobraźni
1). Wyobraźnia
- zdolność do tworzenia wyobrażeń (sz. twórczych)
- wykorzystywana przez człowieka w sposób intencjonalny (tworzy gdy jest mu to potrzebne)
- zdolność do tworzenia przypuszczeń, hipotez, do udawania oraz myślenia twórczego (w filoz. analit.)
- jako pole, na którym pojawiają się wyobrażenia
- rozumiana w sposób zbliżony do świadomości czy pamięci operacyjnej
- jako zjawisko ściśle związane ze spostrzeganiem ( w psych. klinicznej)
2). Wyobrażenia
- są umysłowymi obrazami rzeczywistości, przypominającymi spostrzeżenia, pojawiają się one pod nieobecność pewnego obiektu
- mogą być wydobywane z pamięci, albo też konstruowane z elem. zawartych w pamięci
- jako obraz przedmiotu, który przestał działać na nasze zmysły (wyobrażenia odtwórcze)
- ejdetyczne – cechujące się fotograficzną dokładnością(badania Jaensch, Allporta, Habera, Stromeyera i Psotki)
- twórcze – przedstawienia przedmiotów, z którymi jednostka nigdy się nie zetknęła(konglomeraty, kombinacje innych przedmiotów)
- określone jako składanki – tylko na pozór mają chartker. twórczy, jako że do ich budowy wykorzystywane są „cegiełki” dobrze znane z dotychczasowego doświadczenia
- nie są zjawiskami całkowicie subiektywnymi, związanymi ze świadomością, czy umiejętnością posługiwanie się językiem
- wynik procedur poszukiwawczych ( + aktywność lokomotoryczna) automatyzujących się i uruchamianych mimo braku określonego obiektu
- do ich uruchomienia wystarczy wykonanie kilku ruchów gałek ocznych, wcześniej zaangażowanych w spostrzeganie obiektu (aktywność tak ma chartka. twórczy, związana jest z poszukiwaniem informacji)
- występują również u małych dzieci, które nie opanowały jeszcze języka, a nawet mogą występować u zwierząt wyższych
3) Spostrzeganie- rozumiane jako proces konstrukcyjny- Neisser- obraz zmysłowy stanowi wynik procesu konstruowania, w którym wykorzystane są trzy grupy danych : pamięciowe, sensoryczne, będące wynikiem procesu eksploracji.
Kazimierz Twardowski- „Jeżeli więc wyobrażenie nie jest odnowionym spostrzeżeniem w ogóle, ani prostym odtworzeniem wrażeń, nei pozostaje nic innego, jak upatrywać je właśnie w syntezie wrażeń. Jako synteza wrażeń, wyobrażenie opieraja się wprawdzie na wrażeniach- czy to doraźnych czy to odnowionych- ale nie jest prostym ich odtworzeniem; może zatem opierać się na jakichkolwiek wrażeniach, byleby dała się tylko utworzyć z nich odpowiadnie całosć”
3). Eksperymenty
+ obrazy ejdetyczne badane przez Jaenscha
Pokazywał swoim badanym obraz przez ok.40 sek., a następnie prosił o opisywanie go kiedy badany patrzył na szarą powierzchnię. Niektóre badane przez niego osoby potrafiły opisywać obraz z fotograficzną dokładnością. Jaensch stwierdził, że obrazy ejdetyczne występowały głównie u dzieci, natomiast u dorosłych były rzadkością.
+analiza obrazów ejdetycznych Habera
Odnotował on, że obrazy ejdetyczne różnią się od obrazów następczych – powidoków. Są one dokładnym odzwierciedleniem danego obrazu czy obiektu, a podczas poruszania oczyma ich lokalizacja się nie zmienia. Podczas ich opisywania ludzie posługują się czasem teraźniejszym. Wg Habera obrazy ejdetyczne występują u ok. 8% dzieci w wieku 7-12 lat i tylko u 0,1 dorosłych. Zdolność do tworzenia tych obrazów nie koreluje z żadnymi zdolnościami poznawczymi.
+metody badawcze Stromeyera i Psotka
Eksponowali swoim badanym bezsensowne układy kropek, jeden po drugim. Niektórzy badani potrafili łączyć je ze sobą tak, że powstawały obrazy rzeczywistych przedmiotów. Wynika stąd, że obraz pierwszego ukł. kropek musiał być przechowywany w dokładnej postaci tak długo, dopóki nie pojawił się drugi zbiór.
+ badania nad małymi dziećmi Spelke’a
Eksperymentator przykrywał zabawkę pieluszką. Po jakimś czasie dziecko albo eksperymentator usuwał ją. Dzieci były bardzo zaskoczone, kiedy okazywało się, że pod pieluszką nie ma żadnej zabawki, albo znajduje się tam całkiem inna zabawka.
WYOBRAŻENIE NIE SĄ ZJAWISKAMI CAŁKOWICIE SUBIEKTYWNYMI
1)badanie reakcji odroczonych
Eksperymentator w obecności szympansa chowa banan pod jeden z kolorowych kubków odwróconych do góry dnem. Później kubki są chowane za kurtynę, po upływie kilkunastu minut wypełnionych jakąś inną aktywnością pozwala się małpie na poszukiwanie jedzenia. Zwierzę zazwyczaj za pierwszym razem trafia do właściwego kubka. Także wtedy, gdy kubki pozamienia się miejscami (co wskazuje, że w jego wyobraźni znajduje się informacja o przestrzennej lokalizacji przynęty, jak również informacja o barwie kubka, pod którym została ukryta). W kolejnej modyfikacji banan zamieniono na mniej atrakcyjną marchew. W tym wypadku znalezienie jej nie kończy aktywności zwierzęcia – „zawiedziony” szympans szuka dalej. Dowodzi to, iż w jego wyobraźni znajduje się również informacja na temat rodzaju schowanej przynęt.
2)badania nad wyobrażeniami szympansów dotyczącymi własnej osoby Gallusa
Wykazało, że mają one wyrazne poczucie tożsamości. Szympansom wstawiano do klatki duże lustro. Początkowo traktowały one swoje odbicie jako inną małpę. Po pewnym czasie „dochodziły do wniosku”, że w lustrze znajduje się ich własne odbicie. Później Gallup uśpionym szympansom malował dużą czerwoną plamę na łukiem brwiowym, bezzapachową farbą. Przebudzone, w osobnych klatkach małpy spędzały pół godziny bez lustra – nie wykryły zmian w swoim wyglądzie. Gdy potem zakładano z powrotem lustro, w ciągu następnej pół godziny wykonały 4-10 reakcji, wskazujących, że uświadomiły sobie te zmiany.
3)badania nad halucynacjami u szympansów Hebba
Opisuje panikę u tych zwierząt wywołaną widokiem realistycznie odtworzonej głowy szympansa leżącej na talerzu. Po pewnym czasie u zwierząt tych wystąpiły halucynacje. Zachowywały się tak, jak gdyby zrywały owoce z nieistniejącej gałęzi.
+wniosek z powyższych badań
Obraz zmysłowy stanowi wynik procesu konstruowania, w którym wykorzystywane są 3 grupy danych: dane sensoryczne, dane pamięciowe i dane, które są wynikiem procesu eksploracji.
Teoria wyobraźni jako pole sporu o mechanizmy tworzenia reprezentacji
1). Stanowisko obrazowe
- ma swoje korzenie w filozofii starożytnej (Platon, Demokryt)
- przyjmuje istnienie generowanych przez człowieka obrazów umysłowych
- główni przedstawiciele Shepard, Kosslyn
- wyobrażenia są tu reprezentacjami analogowymi i holistycznymi, oddającymi ciągłą naturę rzeczywistości. Przypominają obrazy rzeczywistych przedmiotów. w porównaniu ze spostrzeżeniami cechują się mniejszą wyrazistością. Mają one charakter quasi-obrazowy – przedstawiają informacje w pewnym medium przestrzennym i pod pewnymi względami przypominają obraz na ekranie kineskopu. Wyobrażane obiekty mają pewną wielkość i położenie w przestrzeni oraz przyjmują pewną pozycję.
- w naszym systemie poznawczym występują 2 rodzaje reprezentacji: płytkie i głębokie.
Reprezentacje głębokie:
+ przechowywane są w pamięci trwałej w postaci opisów strukturalnych, złożonych z twierdzeń.
+ obejmują stałe związki między właściwościami, a nie właściwości, które mogą ulec zmianie
+ jest podstawą konstruowania quasi-obrazu, która zachodzi w buforze wzrokowym, staje się dostępny świadomości i może być spostrzegany „okiem duszy”
- nie jest dostępny świadomości
- wyobrażenie jest odczytaniem informacji zawartych w reprezentacji głębokiej
- analogicznie przedstawia się sytuacja w zakresie wyobrażeń słuchowych, kiedy z pamięci trwałej pobierane są informacje (ulokowane następnie w buforze słuchowym)
- wyobrażenia generowane są przez bufor wzrokowy i muszą być odróżniane od spostrzeżeń. Różnica ta sprowadza się do tego, że wyobrażenia w naszym odczuciu pochodzą „ze środka", natomiast
spostrzeżenia dochodzą „z zewnątrz".
- w wypadku halucynacji następuje zatarcie różnic między możliwymi źródłami obrazu i obraz mający swe źródła wewnątrz człowieka jest traktowany jako pochodzący z zewnątrz
- obrazy umysłowe generowane są z reprezentacji głębokich zarejestrowanych w pamięci trwałej
(metapoznanie- nasza wiedza dotycząca różnych właściowści procesów i treści poznawczych)
- próby potwierdzenia stanowiska obrazowego
Kosslyn wraz ze Schwartzem skonstruowali program komputerowy, który generuje obrazy w sposób analogiczny do tego, jaki wykorzystywany jest przez bufor wzrokowy. „Reprezentacja głęboka"
w tym programie określa relacje między właściwościami przedmiotu.
- stanowisko obrazowe budzi wiele zastrzeżeń nie tylko wśród psychologów, lecz także filozofów. Dennett: skoro przyjmujemy istnienie „oka wewnętrznego" interpretującego wygenerowane obrazy, to musi być ono podłączone do jakiegoś mózgu, który ma swoje oko duszy i tak dalej w nieskończoność
- Stanowisko obrazowe można określić mianem stanowiska analogowego, ponieważ na poziomie reprezentacji powierzchniowej oddawało ono ciągłą naturę rzeczywistości
2). Stanowisko abstrakcyjne
- nie jest stanowiskiem analogowym, możemy je określić jako stanowisko dyskretne, ponieważ zakłada, że reprezentacja tworzona jest w postaci zespołu sądów czy twierdzeń
- pojęcie sądu może być rozumiane w trojaki sposób:
* sąd jest formą języka myśli, który ma naturę niewerbalną i abstrakcyjną;
* istotę sądu stanowi znaczenie w sensie logicznym;
* istotę sądu stanowi znaczenie w sensie psychologicznym
- koncepcja ta przyjmuje istnienie tylko jednego rodzaju kodu, jakim posługuje się umysł
- główni przedstawiciele Anderson, Bower i Pylyshyn
- język myśli jest uniwersalny i niezależny od języka, jakim posługujemy się w komunikacji. W tym właśnie języku mogą być zapisywane wszelkie sądy.
- twierdzenia są reprezentowane w mózgu bez użycia słów
- ludzie zachowują się tak jakby dysponowali tymi twierdzeniami i sądami
- deklaracja na rzecz stanowiska instrumentalistycznego - „teoria wyobrażeń nie musi sięgać do istoty rzeczy, ale powinna tworzyć takie opisy rzeczywistości, które pozwalają na przewidywanie i wyjaśnianie pewnych faktów.”
- ludzie mają wiedzę latentną na temat wyobrażeń i zachowują się zgodnie z nią
- sądy wprowadzają element nieciągłości. Przedstawianie czasu w:
*reprezentacji obrazowej: przykład zegarka z płynnie poruszającym się sekundnikiem
*reprezentacji opartej na sądach, dyskretnej, czas przedstawiany za pomocą zegara cyfrowego z przeskakującymi cyframi
- obrazy, pojawiające się w naszej świadomości są epifenomenami zjawisk zachodzących w mózgu, które są poznawczo niepenetrowalne
- zbiory sądów można wykorzystywać do opisu relacji między obiektami
Próby empirycznego rozstrzygnięcia problemu formy reprezentacji
+ Brooks „możliwość korzystania z wyobrażeń polepsza funkcjonowanie pamięci”
Pokazywał swoim badanym matrycę o wymiarach 4 x 4 kratki. Jedno z pól matrycy oznaczał jako punkt startowy. Następnie proszono badanych o zapamiętanie serii następujących zdań (np. w polu na prawo od pola startowego umieść 2). Twierdzenia określały wzajemne położenie pól, można było łatwo wyobrażać sobie poszczególne pola matrycy i wypełniać ją kolejnymi cyframi.
Ale zgodnie ze stan. abstrakcyjnym ludzie nie tworzą obrazów, więc przy zapamiętywaniu serii nie trzeba się posługiwać takimi określeniami – można je zastąpić innymi nie odnoszącymi się do położenia np. zamiast „na prawo” można powiedzieć „szybki” ; zamiast „powyżej” – „dobry”. Zwolennicy przypuszczali, że opanowanie obu serii winno być tak samo trudne. To, że w drugim wypadku ludzie nie mogą posługiwać się wyobrażeniami, nie jest istotne.
Wyniki Brooksa zaprzeczyły tym przypuszczeniom. Okazało się, że kiedy badanym umożliwiono posługiwanie się wyobrażeniami, zapamiętywali więcej niż kiedy mogli zapamiętywać same tylko twierdzenia. Wniosek: „wyobrażenia są efektywnym narzędziem umożliwiającym zapisywanie informacji w pamięci”.
+ eksperymenty nad rotacjami umysłowymi Cooper i Shepard
Główne wyniki badań:
a) Czas rotacji umysłowej zależy wprost proporcjonalnie od wielkości kąta rotacji (obowiązuje od 0° do 180°). Przy kącie rotacji 330° jednostka może obracać obraz w drugą stronę (rzeczywisty kąt obrotu wynosi 30°)
b) Zależność ta zanika, kiedy badany jest uprzedzany o tym, w jakim położeniu będzie eksponowany bodziec porównawczy (o takim nachyleniu linii, w jakim za chwilę będzie eksponowana druga litera). Zależność ta utrzymuje się przy ekspozycji informacji uprzedzającej o 100, 400 i 700 msek wcześniej. Mogą w tym czasie wykonać rotację obrazu bodźca „w głowie" i czekać, aż pojawi się bodziec porównawczy – wówczas muszą orzec, czy jest on normalny, czy też obrócony
c) Czas rotacji nie zależy od stopnia złożoności figury płaskiej, ani też od tego, czy rotacja była wykonywana na płaszczyźnie kartki, czy w trzecim wymiarze
d) Rotacje umysłowe występują nie tylko u ludzi (także u pawianów) U których czynność ta jest silnie zlateralizowana (zdolna tylko prawa półkula). Rotacje były wykonywane znacznie szybciej niż przez ludzi.
+ badania dotyczące skaningu umysłowego Kosslyn, Bali, Reiser
skaning – przeszukiwanie pola świadomości w poszukiwaniu pewnych informacji. W eksperymentach tych wykryto 3 podstawowe efekty:
*odległości – Badanym pokazywano mapę, prosząc o jej zapamiętanie, a następnie chowano ją. Badani mieli koncentrować się w wyobraźni, a następnie odpowiadali na pytania, czy na wyspie znajduje się np. źródełko
* złożoności – badanym znacznie więcej czasu zabierało wyobrażenie sobie złożonych scen aniżeli wyobrażenie sobie scen prostych
* wielkości – jeśli badany wyobraża sobie mały obiekt, to stwierdzenie, czy ma on pewne właściwości, zabiera więcej czasu aniżeli w wypadku wyobrażania sobie większego obiektu
+Koncepcja Thomasa – próba wyjścia poza spór między stanowiskiem abstrakcyjnym i obrazowym.
- jeśli mamy do czynienia z obrazami generowanymi przez człowieka pod nieobecność spostrzeganego obiektu, to nie trzeba odwoływać się do pojęcia reprezentacji
...
olaholak