1. Tryb postępowania cywilnego a postępowania odrębne
Domniemanie drogi procesu oznacza, że każda sprawa cywilna nie wyłączona z drogi sądowej podlega rozpoznaniu w procesie, chyba że szczególny przepis ustawy stanowi inaczej. Chodzi tu przede wszystkim o postępowanie nieprocesowe a także o przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne oraz postępowania pomocnicze.
proces nie ma charakteru jednorodnego; obok postępowania procesowego „zwykłego” kodeks przewiduje także postępowania odrębne.
Przewodniczący bada, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie zarządzenia. W wypadkach przewidzianych w ustawie przewodniczący wyznacza posiedzenie niejawne w celu wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.
Niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą umowy stron sąd bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, niewłaściwy tryb postępowania sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.
Nie jest uchybieniem procesowym dotyczącym trybu postępowania zakwalifikowanie sprawy do niewłaściwego dla niej rodzaju postępowania (zwykłego lub odrębnego). Zarzut w tym zakresie strona powinna zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (postanowienie SN z 26 sierpnia 1998 r., II CZ 74/98, OSNC 1999, nr 2, poz 36).
Powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a ponadto - gdy roszczenia są różnego rodzaju - o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne.
Niedopuszczalne jest zarówno łączenie roszczeń rozpatrywanych w zwykłym postępowaniu procesowym z roszczeniami należącymi do postępowania odrębnego, jak i roszczeń rozpatrywanych w różnych postępowaniach odrębnych.
Odstępstwa od tego warunku muszą być przewidywane wyraźnie w przepisach ustawy, np. art. 444 zezwala na dochodzenie roszczeń alimentacyjnych i rozwodu
W postępowaniu uproszczonym wprowadzony został zakaz kumulacji roszczeń, objęcie jednym pozwem kilku roszczeń powoduje jego zwrot
2. Obligatoryjność postępowań odrębnych według kpc
Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.
Jeżeli sprawa należy do trybu procesowego i ze względu na swój charakter (elementy podmiotowe i przedmiotowe) przynależy w myśl przepisów kodeksu do postępowania odrębnego, podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniach odrębnych, przy czym użycie imperatywnej formy „sąd rozpoznaje...” oznacza odebranie sądowi swobody w tym zakresie.
Obowiązek przestrzegania, aby sprawa była zawsze rozpatrywana w trybie (ale nie w postępowaniu odrębnym) dla niej właściwym, został nałożony ponadto na sąd rozpatrujący sprawę. Niezależnie zatem od skierowania sprawy do określonego trybu zawsze w przypadku, gdy sąd stwierdzi, że sprawa została wszczęta w trybie niewłaściwym lub że w niewłaściwym trybie jest rozpatrywana, musi skierować ją do rozpatrywania w trybie właściwym.
W tych przypadkach przekazywanie sprawy do właściwego postępowania w tym samym sądzie będzie następowało w drodze zarządzenia przewodniczącego. Jedynie wówczas, gdy wskutek zmiany rodzaju postępowania zachodziłaby konieczność zmiany sądu, decyzja o przekazaniu sprawy zapadnie w formie postanowienia (np. jeżeli do rozpoznania sprawy właściwy jest sąd wyższego rzędu).
Jedynym fakultatywnym postępowaniem odrębnym jest postępowanie nakazowe, zależne od pisemnego wniosku powoda zgłoszonego w pozwie.
3. Dopuszczalność zmiany rodzaju postępowania odrębnego w toku rozpoznawania sprawy cywilnej.
Sąd, który stwierdzi swą niewłaściwość, przekazuje sprawę sądowi właściwemu. Postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym.
Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem o przekazaniu sprawy. Nie dotyczy to wypadku przekazania sprawy sądowi wyższego rzędu. Sąd ten w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekaże sprawę innemu sądowi, który uzna za właściwy, nie wyłączając sądu przekazującego. Przepis ten nie ma zastosowania do sytuacji powstałych wskutek rozpatrywania sprawy w niewłaściwym rodzaju postępowania (w zwykłym lub w jednym z odrębnych).
W tych przypadkach przekazywanie sprawy do właściwego postępowania w tym samym sądzie będzie następowało w drodze zarządzenia przewodniczącego. Jedynie wówczas, gdy wskutek zmiany rodzaju postępowania zachodziłaby konieczność zmiany sądu, decyzja o przekazaniu sprawy zapadnie w formie postanowienia (np. właściwość sądów różnego rzędu).
Przeniesienie sprawy z postępowania odrębnego ma miejsce w przypadku postępowań nakazowego i upominawczego w razie wniesienia środka zaskarżenia (zarzuty albo sprzeciw). Wówczas sprawa zostaje rozpoznana na zasadach ogólnych.
W przypadku postępowania upominawczego, jeżeli sąd uzna, że sprawa jest szczególnie zawiła lub jej rozstrzygnięcie wymaga wiadomości specjalnych, w dalszym ciągu rozpoznaje ją z pominięciem przepisów działu o uproszczonym (powrót do zasad ogólnych).
4. Dopuszczalność rozpoznawania sprawy cywilnej przy zastosowaniu przepisów dotyczących różnych rodzajów postępowań odrębnych (łączenie postępowań).
a) Postępowanie w sprawach małżeńskich nie łączy się, nie krzyżuje ani nie koliduje z żadnym innym postępowaniem odrębnym
b) Postępowanie w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi nie łączy się, nie krzyżuje ani nie koliduje z żadnym innym postępowaniem odrębnym
c) Postępowanie o ochronę posiadania może łączyć się z postępowaniem w sprawach gospodarczych, jeżeli sprawa o ochronę posiadania zawisła między przedsiębiorcami i wypływa z prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. W takim wypadku sprawę o ochronę posiadania rozpozna sąd gospodarczy.
d) Postępowanie z zakresu prawa pracy może się zazębiać z postępowaniem nakazowym, upominawczym i uproszczonym. Sprawę spełniającą te wymagania rozpoznaje właściwy sąd pracy i ubezpieczeń społecznych.
e) Postępowanie z zakresu ubezpieczeń społecznych nie łączy się, nie krzyżuje ani nie koliduje z żadnym innym postępowaniem
f) Postępowanie w sprawach gospodarczych może się zazębiać z postępowaniem nakazowym, upominawczym i uproszczonym oraz postępowaniem w sprawach o ochronę posiadania, jeżeli wytoczona sprawa odpowiada definicji sprawy gospodarczej. Sprawy odpowiadające tym właściwościom rozpoznaje właściwy sąd gospodarczy.
g) Postępowanie nakazowe „nakłada” się na postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i postępowanie w sprawach gospodarczych oraz na postępowanie upominawcze i uproszczone. Postępowanie nakazowe wyprzedza jednak postępowanie upominawcze i uproszczone.
h) Postępowanie upominawcze „zachodzi” na postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i postępowanie w sprawach gospodarczych oraz na postępowanie nakazowe i uproszczone. Postępowanie upominawcze ustępuje jednak przed postępowaniem nakazowym, jeżeli powód złożył wniosek o wydanie nakazu zapłaty. Sprawa, w której złożono wniosek o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, będzie mogła być rozpoznana w postępowaniu upominawczym tylko w sytuacji, gdyby nakaz zapłaty (w postępowaniu nakazowym) nie mógł być wydany.
i) Postępowanie uproszczone „nakłada” się na postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i postępowanie w sprawach gospodarczych. Może być także wdrożone, jeżeli nakaz zapłaty (w obu postępowaniach) nie mógł być wydany, lub gdy wprawdzie nakaz wydano, ale pozwany wniósł od niego zarzuty lub sprzeciw. Jeżeli ponadto ta sprawa jest sprawą z zakresu prawa pracy albo sprawą gospodarczą, postępowanie nakazowe, upominawcze lub uproszczone prowadzi sąd pracy i ubezpieczeń społecznych albo sąd gospodarczy.
5. Przesłanki przeniesienia sprawy cywilnej z postępowania odrębnego do postępowania zwykłego.
Jeżeli błędnie sprecyzowane powództwo a sąd go nie odrzucił, w razie dostrzeżenia uchybień sąd, przekaże sprawę do właściwego postępowania.
6. Ogólna charakterystyka postępowań odrębnych, rodzaje postępowań odrębnych.
- sprawy małżeńskie (art. 425-452) – rozwód; separacja; ustalenie istnienia, nieistnienia małżeństwa; unieważnienie małżeństwa.
-ze stosunków między rodzicami a dziećmi (art. 453-458)–ustalenie, zaprzeczenie ojcostwa; unieważnienie uznania dziecka, rozwiązanie przysposobienia
- z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 459-47715)
- o naruszenie posiadania (art. 478-479)
- sprawy gospodarcze (art. 4791-47978)
- sprawy o wydanie nakazu zapłaty (art. 480-505) – nakazowe i upominawcze
- sprawy podlegające postępowaniu uproszczonemu (art. 5051-50513).
Niektóre postępowania odrębne zostały ustanowione ze względu na specyfikę (swoistość) pewnych kategorii spraw cywilnych, wymagających do ich rozpoznania i rozstrzygnięcia szczególnych unormowań proceduralnych. Dotyczy to spraw małżeńskich oraz ze stosunków między rodzicami a dziećmi, spraw z zakresu prawa pracy (ochrona „strony słabszej”), ubezpieczeń społecznych, o naruszenie posiadania (ustalenie faktu )oraz spraw gospodarczych (szybkość postępowania, formalizm)
Innym motywem ustanowienia postępowań odrębnych była intencja uproszczenia (przyspieszenia) postępowania, co znalazło wyraz w wypadku postępowania nakazowego, upominawczego oraz postępowania uproszczonego.
W kilku wypadkach fakt wprowadzenia i funkcjonowania postępowania odrębnego był ściśle powiązany z likwidacją sądów szczególnych oraz organów quasi-sądowych (komisji odwoławczych ds. pracy, sądów ubezpieczeń społecznych i państwowego arbitrażu gospodarczego) i utworzeniem w ich miejsce sądowych jednostek instytucjonalno-ustrojowych, tj. sądów pracy i ubezpieczeń społecznych oraz sądów gospodarczych (sądu ochrony konkurencji i konsumentów).
Nie można też nie dostrzec, że unormowania poszczególnych postępowań odrębnych dotyczą różnych faz postępowania rozpoznawczego, w związku z czym jedna sprawa może być rozpoznawana, przy uwzględnieniu czynnika czasowego, w kilku różnych postępowaniach odrębnych (np. sprawa o zapłatę może nadawać się do rozpoznania - kolejno - w postępowaniu nakazowym, upominawczym i uproszczonym, a jednocześnie w postępowaniu w sprawach gospodarczych).
7. Postępowania odrębne a dopuszczalność drogi sądowej.
Sprawy cywilne materialne – sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy
Sprawy cywilne formalne – ubezpieczenia społeczne, odwołania od decyzji administracyjnych wnoszone do sądu ochrony konkurencji i konsumenta.
Niedopuszczalność drogi sądowej
1) bezwzględna
- jeżeli sprawa nie jest ani sprawą cywilną materialną ani formalną albo jeżeli jest sprawą cywilną materialną ale nie podlea rozpoznaniu w trybie postępowania cywilnego z mocy przepisów szczególnych.
2) względna
a) czasowa niedopuszczalność drogi sądowej – jeżeli sprawa może być rozpoznana dopiero po zastosowaniu innego sposobu jej załatwienia (przeprowadzenia postępowania innego niż sądowe), np. postępowania administracyjnego (postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta), reklamacyjnego (w prawie przewozowym).
b) wynikająca z przemienności drogi sądowej – jeżeli sprawa może być rozpoznana według wyboru zainteresowanego podmiotu zarówno przez sąd powszechny jak i przez inny organ. Dokonanie rozstrzygnięcia przed innym organem czyni drogę sodową niedopuszczalną, przy czym podmiot może zrezygnować ze swojego wyboru aż do ostatecznego zakończenia postępowania , co otworzy drogę sądową.
np. pracownik może dochodzić swego roszczenia z zakresu prawa pracy na drodze sądowej albo złożyć wniosek do komisji pojednawczej o przeprowadzenie co do tego roszczenia postępowania pojednawczego.
8.
1. SEPARACJA I ROZWÓD
Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.
Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.
Powództwo wzajemne jest niedopuszczalne.
W czasie trwania procesu o rozwód lub separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o rozwód albo o separację. Strona pozwana w sprawie o rozwód lub separację może jednak również żądać rozwodu albo separacji.
Jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, sąd nie może orzec separacji na podstawie zgodnego żądania małżonków, rozpoznaje w postępowaniu odrębnym.
2. USTALENIE ISTNIENIA LUB NIEISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA
Każdy kto ma w tym interes prawny może wystąpić z powództwem
Powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa obejmuje:
a) powództwo o ustalenie, że określony mężczyzna i określona kobieta nie zawarli związku małżeńskiego,
b) powództwo o ustalenie, że małżeństwo określonych osób zostało rozwiązane przez rozwód lub unieważnione,
c) powództwo o ustalenie, że małżeństwo osoby uznanej za zmarłą przestało istnieć.
3. UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA
A) tylko małżonkowie
Ø Unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, może żądać każdy z małżonków.
Ø Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków.
Ø Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków.
Ø Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków.
Ø Unieważnienia małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami może żądać każdy z małżonków.
B) każdy kto ma w tym interes prawny
Ø Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.
Ø Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.
C) jeden małżonek
Ø Jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku.
Ø W razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Jednakże nie można z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie
Ø Unieważnienia małżeństwa z powodu wad oświadczeń woli może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.
Na wniosek osoby, która po śmierci jednego z małżonków zamierza wytoczyć powództwo o unieważnienie małżeństwa, sąd rejonowy miejsca zamieszkania zmarłego ustanawia kuratora. Jeżeli zmarli obydwoje małżonkowie, ustanawia się dwóch kuratorów.
4. USTALENIE OJCOSTWA (MACIERZYŃSTWA)
Legitymacja czynna:
Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Jednakże matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności.
Legitymacja bierna:
Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje - przeciwko dziecku.
W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni.
5. ZAPRZECZENIE OJCOSTWA (MACIERZYŃSTWA)
...
moli211