Nieznane przygody dobrego wojaka szwejka - HASZEK JAROSLAV.txt

Jaroslav Haszek

Nieznane przygody dobrego wojaka szwejka

I INNE OPOWIADANIA

l Zdegradowany jednoroczny ochotnik Jaroslav Hasek, kiedy przybyl do 11 kompanii marszowej 91 pulku budziejowickiego, dla pieknej zielonej barwy nazywanego "papuzim", aby w Czeskich Budziejowicach oraz w Brucku nad Litawa przejsc wraz z innymi "zuwachsami" dobranymi z aresztow i batalionow karnych gruntowna reedukacje militarna posrod doswiadczonych i zdyscyplinowanych zolnierzy oraz oficerow austriackich, mial za soba bogata anarchiczna przeszlosc literata i dziennikarza i wlokla sie za nim czarna legenda niepoprawnego cygana, stracenczego alkoholika i nieobliczalnego awanturnika.Do Czeskich Budziejowic kandydat na chorazego przyjechal nie z wlasnej woli, choc w oficjalnej wojskowej nomenklaturze nazywal sie .Jednorocznym ochotnikiem". ,,Jednoroczny ochotnik" byl po prostu rekrutem z cenzusem, uprzywilejowanym kandydatem na czlonka korpusu oficerskiego, ktory mial przejsc odpowiednie wyszkolenie wojskowe w rocznej szkole oficerskiej. Przybyl tu z fatalna opinia, ktora sytuowala go w sposob szczegolny w niewielkiej zbiorowosci mlodych ludzi, z ktorych tylko czesc miala ochote walczyc - jak to sie spiewa w starej czeskiej piosence zolnierskiej - ."za pana cesarza i jego rodzine", a inni po prostu pili i bawili sie, gotowi zawsze powiekszyc grupe obibokow i symulantow, jak pozniej szeregi czeskich dezerterow, ktorzy w 1915 roku zaczeli masowo przechodzic na rosyjska strone. Austriacki oficer z praskiej komendy uzupelnien, ktory na Wyspie Strzeleckiej kierowal do wojska otylego i prowokujaco sie zachowujacego literata - na pytanie, kim jest z zawodu w cywilu, odpowiedzial bezczelnie: "Tauglich ohne Gebrechen"- ,,Zdolny bez ulomnosci" - polecil go uwadze wladz wojskowych, wystawiajac nastepujaca charakterystke: "Haschek Jaroslaus, nach seine Angabe Schriftleitersetzer. Ein Schwindler und Betriiger".

Trzeba od razu powiedziec, iz w rzeczy samej Jaroslav Hasek, ktory wedlug wlasnego oswiadczenia wystapil przed komisja poborowa jako "redaktor i drukarz", staral sie rowniez zasluzyc na miano "kretacza i oszusta". Jego teczka personalna w komendzie policji praskiej od lat puchla od doniesien o jego roznych lajdactwach i przewinieniach.

To po nocy strzelal z dzieciecego pistoletu, to inicjowal w stanie nietrzezwym za bialego dnia ,,wystepy uliczne", to zapalal uliczne latarnie i dowodzil, ze "najciemniej jest zwykle pod latarnia", to niszczyl kosze ochronne drzew na ulicach, to zamierzal skakac do Weltawy.

Ale w sprawy wojskowe wmieszal sie dopiero jesienia 1914 roku, kiedy to w zenicie nacjonalistycznego podniecenia i nienawisci do Rosjan, wywolal incydent opisany przez praskiego komisarza policji, pana Slavicka: "Podczas kontroli meldunkow wlasciwych dla cudzoziemcow stwierdzono, ze w hotelu "U Valsu" mieszka Jaroslav Hasek wedlug informacji urodzony w Kijowie i zamieszkaly w Moskwie. Na urzedowy rozkaz zameldowany na wspomnianej karcie byl przyprowadzony i stwierdzono, iz jest nim znany pisarz i dziennikarz, Jaroslav Hasek, ktory podczas przesluchania oswiadczyl, iz chcial sie przekonac, czy kontrola policyjna ewidencji cudzoziemcow jest w okresie wojny nalezycie prowadzona i dlatego zapisal na wspomnianej karcie falszywe daty". Nie sadzil wowczas, iz Kijow i Moskwa stana sie waznymi etapami w jego zyciowej i wojennej wedrowce. Tak jak we wrzesniu 1911 roku nie sadzil, - iz w zlowrogi sposob rzeczywistosc potwierdzi jego przypuszczenie, ze zbliza sie katastrofa: ,,...chyba bedzie wojna i wielu ludzi polegnie w sluzbach roznych panstw".

Pobyt w szkole jednorocznych ochotnikow w Czeskich Budziejowicach byl jednym ciagiem awantur, pijanstw, oszustw, zartow i ryzykownych demonstracji. Jaroslav Hasek skupil wokol siebie doborowa kompanie wydmikufiow i zartownisiow, z ktorymi przepijal honoraria uzyskane za publikowane w prasie humoreski. Zrazu wyzywajaco pilny adept wojennego rzemiosla, coraz czesciej podpada zwierzchnikom.

Kiedy kapitan Adamicka, zyczliwy mu dowodca kompanii, poprosil Haska, aby ozdobil jakims patriotycznym napisem sciane w sali wykladowej, stworzyl dzielko nastepujacej tresci:

Zum Befehl auf der Wand

Gott strafe Engeland!

Her Gott ist mobilisiert ; und mit seinem Name mit England ist Amen! .Wybuchla afera i sprawa mobilizacji Pana Boga, nawet w celu ukarania kupieckiego, kramarskiego Albionu, stala sie jednak przedmie* tem dochodzenia sluzbowego i dobrze sie stalo, ze autor ,,patriotycznego" wierszyka nie stanal przed sadem oskarzony o obraze religii. Symulant i birbant stracil wreszcie naszywki "jednorocznego ochotnika", oskarzony o obraze oficera przesiedzial w areszcie i podobno w wagonie aresztanckim skierowany zostal do obozu wojskowego w Brucku nad Litawa, gdzie wraz zli kompania mial sie przygotowywac do wymarszu na front.

Jaroslav Hasek nie chcial walczyc za cesarza i austriacka ojczyzne.

Zbyt dlugo zajmowal sie - jak spiewano w anarchistycznej piosence - ,,waleniem az milo w Austrie sprochniala", obsmiewaniem biurokratyzmu i udowadnianiem jej zbednosci, aby teraz nadstawiac glowe za ,,starego Prochazke", jak potocznie i przesmiewnie nazywala cesarza czeska ulica, czyniac go bohaterem licznych dowcipow wysmiewajacych glupote i ograniczonosc umyslowa Franciszka Jozefa I, dziedziczne zreszta - obok padaczki i szalenstwa -dynastyczne dobra Habsburgow.

Jaroslav Hasek byl zaprzysiezonym przeciwnikiem monarchii austriackiej i zdecydowanym slowianofilem, liczacym w skrytosci ducha na Rosje i na jej surowa rozprawe wojenna ze znienawidzona Austria; w cichosci ducha, bo,slowianofilstwo bylo w tym okresie uwazane za ciezkie przestepstwo, za zdrade stanu. Czesi, z ktorymi Hasek sluzyl w 91 pulku budziejowickim - podobnie jak on - wyrozniali sie szczegolna postawa biernej aktywnosci, polegajacej na destrukcji i sabotowaniu dyscypliny wojskowej. Ani chcieli brac udzial w wojnie, ani laczyli przymus wojowania z wlasnym interesem narodowym. Na ogol nastawieni byli prorosyjsko, sadzili tradycyjnie, iz nadzieje na odrodzenie niezaleznego panstwa nalezy wiazac ze zwyciestwem Rosji nad Austro-Wegrami i cesarstwem niemieckim. Tak przynajmniej formulowala swe rachuby bardziej radykalna czesc czeskiego spoleczenstwa, odnoszac sie do wojny w kontekscie dzialan politycznych majacych na celu restytucje panstwa Czechow i Slowakow, ktore mialo powstac pod berlem dynastii Romanowych, a po upadku caratu pod opieka panstw zachodnich. Dzialania te prowadzili na emigracji Tomas G. Masaryk oraz Edvard Benes, wykorzystujac informacje plynace od tajnych ugrupowan czeskich dzialajacych w kraju.

Jednoczesnie - co wywolywalo gniew i oburzenie radykalow - politycy czescy dzialajacy w kraju forsowali program lojalnosci wobec cesarstwa, domagajac sie jednakze spelnienia dawnyclrzadan panstwowego wyodrebnienia ziem czeskich. Nie pragneli jednak upadku monarchii, "obawiali sie, ze jej koniec umocni jeszcze bardziej Niemcy i moze zagrozic aneksja Czech przez panstwo niemieckie, chocby nawet pokonane, ale jednolite narodowo i grozne przez ogrom i dynamizm niemieckiego zywiolu ludnosciowego. Natomiast uniezaleznienie krajow Korony sw. Waclawa polityka czeska kojarzyla z nadzieja wyparcia lub ograniczenia roli mniejszosci niemieckiej, tak jak to stalo sie na Wegrzech po ugodzie austro-wegierskiej.

Ogolnie rzecz biorac stosunki polityczne pomiedzy Czechami, a rzadem wiedenskim byly tradycyjnie zle. W ciagu dlugotrwalych rzadow cesarza Franciszka Jozefa I nigdy nie udalo sie zaspokoic zadan czeskich i rozwiazac problemu czeskiego w zgodzie z postulatami tej narodowo i ekonomicznie bardzo aktywnej mniejszosci. Czesi czuli sie pokrzywdzeni dualistycznym rozwiazaniem kwestii wegierskiej; jeszcze w 1865 roku Frantisek PalacKy, wybitny historyk czeski i dzialacz narodowy, zwracal uwage, ze utworzenie dualizmu bedzie otwarciem szans dla idei panslawistycznych w Czechach, co doprowadzi Austrie do katastrofy, | o ktorej myslal ,,z prawdziwym zalem, ale bez bojazni", bo Slowia- -; nie byli przed Austria i beda po niej. Nie mogli tez zaakceptowac j projektow ugody czesko-niemieckiej premiera Taaffego, bowiem obawia- , li sie, iz wyodrebnienie okregow czysto niemieckich od czeskich umocni zywiol niemiecki w ziemiach podsudeckich oraz na Slasku i Morawach, ; gdzie szybko rozwijal sie przemysl i dokad sciagal robotniczy i chlopski element czeski w poszukiwaniu pracy. Uznanie administracyjnej i kulturalnej supremacji Niemcow oznaczaloby skazanie Czechow na wynarodowienie oraz likwidacje szans na czechizacje miast i rejonow przemyslowych. Mlodoczeska polityka narodowa nastawiona byla na kompromis, ale pojmowala go jako wykorzystywanie kazdej okazji dla uzyskania wlasnych korzysci. Budzilo to z kolei nieufnosc Niemcow, posrod ktorych rosla fala skrajnego nacjonalizmu; Niemcy austriaccy zadali bardziej scislego zwiazku z cesarstwem niemieckim oraz takich zmian administracyjnych, ktore uprzywilejowalyby Niemcow mieszkajacych w Przedlitawii. Odpowiedzia byla reakcja nacjonalizmu czeskiego, ktory w 1897 uzyskal wlasna reprezentacje polityczna w postaci partii narodowo-socjalistycznej. Narodowe postulaty czeskie wspieraly rowniez inne partie mieszczanskie, m.in. agrarysci, skupiajacy zamoznych chlopow oraz partia chrzescijansko-robotnicza. W rzeczy samej sprawy narodowe byly rowniez najwazniejsze dla socjaldemokratow, posrod ktorych coraz silniejszy, dominujacy z czasem wplyw mieli uzyskac zwolennicy reformistycznej koncepcji Tomasa G. Masaryka, tlumiacy klasowe ruchy czeskiego proletariatu oraz potegujacy dezorientacje w swiadomosci czeskiej klasy robotniczej.

Wojne rozpoczela Austria niepomyslnie. Nie powiodla sie idea upokorzenia Serbii w odwet za zamach na Ferdynanda w Sarajewie; dwie ofensywy austriackie zakonczyly sie militarnym niepowodzeniem oraz polityczna kompromitacja. Rosja, ktora wbrew austriackim rachubom przystapila do wojny, odnosila sukcesy i wyparla armie austriacka na linie Karpat i Dunajca, zadajac w...