11 - ostaszewski.doc

PAMIĘĆ I UCZENIE, ĆW. 11 - WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

1. Podstawy:

·         Edward Thorndike – 1898r. prawo efektu (zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje zadowolenie zostaje skojarzone z tą sytuacją. Gdy sytuacja powtarza się w przyszłości, wzrasta prawdopodobieństwo, ze to zachowanie też się powtórzy. Odwrotnie gdy zachowanie w sytuacji wywoła dyskomfort – wtedy spada prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania w przyszłości)

·         Jerzy Konorski – prowadził badania w Polsce, jego zdaniem war. instrumentalne to odruchy warunkowe II typu (odruchy I typu to klasyczne odruchy warunkowe), skupiał się na analizie procesów nerwowych odruchów warunkowych

·         Burrhus Skinner – aspekt behawioralny powstawania reakcji instrumentalnych oraz znaczenie warunkowania dla całokształtu zachowania się jednostki

2. Relacje zachowanie – jego konsekwencje

W warunkowaniu instrumentalnym jednostka uczy się, że w określonych warunkach wykonaniu lub powstrzymaniu się od wykonania danej reakcji towarzyszą określone konsekwencje (atrakcyjne - nagrody lub awersyjne - kary). W wyniku kolejnych prób – stopniowe nabywanie odruchu instrumentalnego; zwiększanie/zmniejszanie częstości zachowania

4 podstawowe rodzaje relacji funkcjonalnych między zachowaniem a jego konsekwencjami:

Kształtowanie reakcji metodą kolejnych przybliżeń – krok po kroku nagradzane są reakcje coraz bardziej przypominające oczekiwaną formę zachowania (gdy chcemy wyuczyć nowej w danych warunkach reakcji)

3. Przestrzeń zależności instrumentalnych

Ważna styczność w czasie reakcji i jej konsekwencji – warunek utrwalenia się reakcji instrumentalnej (Thorndike). Kolejne badania: sama styczność to za mało, by wystąpiło uczenie się à potrzebna jest relacja zależności między reakcją a jej następstwami.

2 rodzaje tej relacji: prawdopodobieństwo wystąpienia nagrody/kary po wykonaniu określonej reakcji lub bez jej uprzedniego wykonania; gdy te prawdopodobieństwa nie są sobie równe, następuje wyuczenie się określonej reakcji sprawczej.

>>> Każda relacja miedzy zachowaniem a otrzymaniem wzmocnienia lokująca się:

a)      powyżej przekątnej prowadzi do spadku częstości wykonywania reakcji instrumentalnej

b)     poniżej przekątnej prowadzi do wzrostu (jw.)

Szczególny wypadek – gdy wzmocnienia to kary – przekątna obrazuje wytworzenie się wyuczonej bezradności

4. Wpływ warunkowania klasycznego na reakcje instrumentalne

Typowa sytuacja, w której oba rodzaje warunkowania kształtują zachowanieà sytuacja prowadząca do warunkowego tłumienia (warunkowej reakcji emocjonalnej, CER) wykonywanej w danym momencie czynności. Warunkowe tłumienie przejawia się w zahamowaniu reakcji podczas prezentacji bodźca warunkowego skojarzonego uprzednio z bezwarunkowym bodźcem awersyjnym.

Podstawowe interakcje miedzy warunkowaniem klasycznym i sprawczym - tabelka

>>> Wynikiem tych interakcji jest nasilenie/osłabienie wykonywanej reakcji sprawczej. Bodźce warunkowe wywołują reakcje instrumentalne najprawdopodobniej przez wpływ na stany motywacyjne.

à 1 i 4 – sumowanie się stanów motywacyjnych, BW nasila wykonywanie RI

à 2 i 3 – różne stany motywacyjne, BW obniża tempo wykonywania RI

·         Bodźce kontrolujące zachowanie – zmieniają częstość wystąpienia RI, adaptacyjna rola – jednostka może przewidzieć konsekwencje swych działań. Wyróżnia się 2 typy bodźców kontrolujących:

- bodźce dyskryminacyjne (informacja, że po wykonaniu reakcji pojawi się wzmocnienie lub kara; sygnał kiedy warto wykonać lub powstrzymać się od reakcji instrumentalnej; prawdopodobieństwo zachowania rośnie)

- bodźce wygaszeniowe (oznacza brak dostępności wzmocnień; prawdopodobieństwo zachowania spada)

[szczur w klatce, gdy obczai, że zapalona lampka oznacza pokarm, tylko przy lampce naciska dźwignię. Gdy zmienimy znaczenie zapalonej lampki i symbolizuje ona brak pokarmu, to szczur oduczy się naciskać dźwignię w obecności zapalonej lampki]

5. Awersyjna kontrola zachowania

Trzy główne typy relacji między zachowaniem a nieprzyjemnościami środowiska:

a)      - karanie – wykonanie RI -> bodziec awersyjny

b)     - ucieczka – wykonanie RI -> eliminacja aktualnie działającego bodźca awersyjnego

c)      - unikanie – wykonanie RI -> zapobiega pojawieniu się bodźca awersyjnego

W przypadku a) i b) łatwo można określić, co jest czynnikiem wzmacniającym. Przy unikaniu wzmocnienie = brak wystąpienia bodźca awersyjnego. Wyjaśnienie tego zjawiskaà teoria dwuczynnikowa (Rescorla i Salomon) – reakcja unikania to specyficzna forma reakcji ucieczki: ucieczka przed lękiem wywołanym bodźcem warunkowym (dyskryminacyjnym).

              Bodziec dyskryminacyjny               – szok ­                             lęk (czyli):

              Bodziec warunkowy – bodziec bezwarunkowy – reakcja warunkowa (a po kilku próbach wygląda to tak):

              Bodziec dyskryminacyjny (warunkowy) – reakcja warunkowa (jest reakcją ucieczki, a jednocześnie pozwala uniknąć szoku)

6. Ewolucja definicji pojęcia wzmocnienia

a)      teoria redukcji popędu (Hull) – wzmocnienie pozwala wrócić do homeostazy, a RI zostaje wzmocniona bo redukuje awersyjne odczucie towarzyszące popędom

b)     definicja behawioralna – charakter post hoc, dopiero po zadziałaniu czynnika możemy stwierdzić, czy jest on wzmocnieniem

c)      transsytuacyjna definicja wzmocnienia (Mehl) – jest to bodziec zwiększający prawdopodobieństwo wystąpienia RI w więcej niż 1 wypadku. Efekt wzmacniający to cecha charakterystyczna określonej klasy bodźców

d)     teoria Premacka – wzmacniający efekt jednych zachowań w relacji do innych zachowań, to spontaniczne zaangażowanie się jednostki w jakieś czynności jest odpowiedzialne za efekt wzmocnienia,

3 zasady: bardziej prawdopodobna reakcja wzmacnia mniej prawdopodobną; mniej prawdopodobna reakcja nie wzmacnia bardziej prawdopodobnej (odkrycie...); efekt karania – gdy jednostka w wyniku wykonywania bardziej prawdopodobnej czynności jest zmuszona do wykonania mniej prawdopodobnej.

e)      teorie równowagi – najlepsza dokładność i najszerszy zakres stosowania, korzystają z idei uzależnienia możliwości wykonania 1 czynności od wykonania innej; np. teoria deprywacji zachowania (Timberlake i Allison) – efekt wzmocnienia wywodzi się z narzuconych jednostce ograniczeń, które zaburzają normalne relacje miedzy wykonywanymi przez nią czynnościami. Jeśli pozostawi się jednostkę samą sobie, poświęci czas na to, co dla niej najprzyjemniejsze i stworzy się zrównoważony układ.

>>> punkt B – punkt błogostanu, zadowolenia – optymalne dla jednostki rozłożenie czasu poświęcanego na zachowania A i B, mierzone w warunkach całkowitej swobody

Linia X – warunki, w których zach. A wzmacnia zach. B

Linia Y – warunki, w których zach. B wzmacnia zach. A

Czas poświęcany na te czynności odczytajcie z wykresu:)

7. Rozkłady wzmocnień

Rozkłady wzmocnień – zasady precyzujące, jak często i pod jakimi warunkami zach. jednostki będzie wzmocnione.

a)      rozkład ciągły (CRF) – wzmacniana każda poprawnie wykonana reakcja

b)     rozkład o stałych odstępach czasowych (FI) – wzmocnienie po 1szej reakcji po upływie jakiegoś czasu

c)      rozkład o zmiennych odstępach czasowych (VI) – czas miedzy wzmocnieniami waha się wokół przyjętej średniej

d)     rozkład o stałych proporcjach (FR) – wzmocnienie po pewnej stałej liczbie reakcji

e)      rozkład o zmiennych proporcjach (VR)

FR i VR à utrzymują wysokie tempo wykonywania reakcji sprawczej

VI i FI à umiarkowane tempo reagowania

VR i VI à trzeba więcej prób wygaszenia niż przy stałych i ciągłych rozkładach.

Dodatkowe rozkłady wyrównujące tempo reakcji:

a)      wzmacnianie wysokiej częstości reakcji (DRH) – reakcja wzmacniania gdy pojawi się przed upływem określonego czasu, efekt to stabilne, wysokie tempo reakcji

b)     wzmacnianie niskiej częstości reakcji (DRL) – wzmocnienie po upływie... , efekt to utrzymujące się niskie tempo reakcji

c)      wzmacnianie innych reakcji (DRO) – patrz str 1

Różne rozkłady wzmocnień mogą być łączone w łańcuchy, w których wzmocnienie jest dopiero po ostatnim ogniwie (rozkłady łańcuchowe, inaczej rozkłady drugiego rzędu). Inna typowa procedura to procedura konkurencyjnych rozkładów wzmocnień (wzmocnień tym samym czasie organizm ma do wyboru 2 lub więcej rozkłady wzmocnień, np. 2 dźwignie i szczur)

8. Dokonywanie wyboru

PRAWO DOPASOWANIA (Herrnstein) – reakcje organizmu w środowisku o konkurencyjnych rozkładach wzmocnień, o stałych lub zmiennych odstępach czasowych, rozdzielają się pomiędzy te rozkłady proporcjonalnie do częstości uzyskiwania w ich wyniku wzmocnień. Prawo to jest uniwersalne (obejmuje też ryby, szczury itd.).

Zjawisko dopasowania wyjaśniają teorie:

a)      molarne – analizują wyniki działania org w dłuższej perspektywie czasowej

b)     molekularne – na podst. krótkich odstępów czasowych, np. teoria ulepszania (zwierzęta zmieniają swą aktywność między rozkładami by ulepszyć miejscową częstość wzmocnień rozkładów A i B, co prowadzi do dopasowania)

1