Ołów.pdf

parada pierwiastków

O³ów

13 14 15 16 17

Obecność ołowiu w popularnych powiedze-

niach dobrze określa jego cechy. Mówimy

„ołowiane chmury”, mając na myśli jego ciem-

noszary kolor (choć sam jest błyszczącym,

srebrzystym metalem, a ciemnoszara jest po-

krywająca go ochronna warstwa tlenków,

siarczków i węglanów) lub „nogi jak z oło-

wiu”, podkreślając jego duży ciężar właściwy.

Dla niektórych zaskoczeniem może być zwią-

zek ołowiu z ołówkiem. Przecież rdzeń ołówka

to grafit, a nie ołów! Prawda, ale początkowo

pisano ołowianą pałeczką, wykorzystując

cechę łatwej ścieralności tego metalu –

ołów „brudzi” przy potarciu.

4 5

6789011 12

Cyna

Lantanowce

Aktynowce

Pierwszy kontakt z ołowiem nastąpił zapewne

przypadkowo. Po pożarze lasu ludzie znaleźli wytopio-

ne grudki metalu, który łatwo dał się formować. Rudy

ołowiu często występują płytko pod ziemią i łatwo

ulegają redukcji do czystego metalu np. węglem

drzewnym. Z IV tysiąclecia przed naszą erą pochodzą

najstarsze znalezione przedmioty ołowiane, a z III ty-

siąclecia ślady przemysłowej eksploatacji rud. Naj-

ważniejszą rudą jest galena (siarczek ołowiu) wystę-

pująca także w Polsce (rejon śląsko-krakowski oraz

Góry Świętokrzyskie) i, co ciekawe, zawierająca sporą

domieszkę srebra. Jako ciekawostkę mogę podać, że

w klasztorze na górze Karczówka w Kielcach znajduje

się figura patronki górników św. Barbary wyrzeźbiona

z jednej bryły galeny przez wdzięcznych gwarków

w XVII wieku. Galena ma swój udział w powstaniu

radiofonii. Pierwsze odbiorniki radiowe tzw. kryształ-

kowe działały bez zasilania z sieci, a dźwięk powsta-

wał poprzez drgania kryształku galeny.

Po otrzymaniu oło-

wiu stwierdzono, że na

broń się nie nadawał

(jeszcze...), bo był za

miękki, ale ta cecha stała

się użyteczna, gdy formo-

wano z niego różne przed-

mioty niekontaktujące się

oczywiście z ogniem:

najmniej od chwili wytworzenia pierwszych

przedmiotów z tego metalu, co miało miejsce kilka

tysięcy lat temu. Przez wieki alchemicy używali go ja-

ko surowca do produkcji złota, a magia związała go

z Saturnem. Jest on pierwiastkiem, który obecnie od-

sądza się od czci i wiary, oskarżając go o bardzo szko-

Ołów

Krzysztof Orliński

figurki, miski, rury. To

ostatnie zastosowanie

pchnęło cywilizację zde-

cydowanie do przodu, co

później jednak zaprze-

paszczono. Dzięki ołowia-

nym rurom starożytny

Rzym miał bieżącą wodę,

centralne ogrzewanie, spłukiwane toalety i kanalizac-

ję na prawie dwa tysiące lat przed upowszechnieniem

się tych luksusów w Europie! I właśnie z powodu oło-

wianych rur rzymskich akweduktów miało upaść

imperium. Ołów nie reaguje z czystą wodą, ale woda

sprowadzana z apenińskich źródeł była nasycona po-

wietrzem – tlen i dwutlenek węgla reagowały z meta-

lem, tworząc rozpuszczalne związki, a wszystkie

związki ołowiu są trujące. Nie od rzeczy będzie także

wspomnieć o rzymskich elegantkach, stosujących do

makijażu barwne związki ołowiu czy o znanej farbie –

bieli ołowianej – stosowanej jeszcze niedawno do ma-

lowania ścian. Myślę jednak, że problem upadku Rzy-

mu jest bardziej złożony i zatrucie ołowiem to tylko je-

den z czynników. Nawiasem mówiąc, cywilizacja

rzymska przetrwała ponad tysiąc lat i kiedyś jej możli-

wości się wreszcie wyczerpały. Oby nasza cywilizacja

techniczna dożyła takiego wieku...

dliwy wpływ na organizmy żywe znający historię do-

łożą do jego grzechów także zagładę Imperium Rzym-

skiego. Czy jest to opinia prawdziwa? Niniejszy arty-

kuł postara się dostarczyć Czytelnikowi garść faktów

o winowajcy, tak aby sam mógł wydać wyrok. Autor

zaś sądzi, że jest to pierwiastek, w którym najlepiej

odbija się dwoista natura działań człowieka z jego

przedziwnym pomieszaniem dobra i zła.

Najpierw przedstawmy oskarżonego. Ołów

w układzie okresowym pierwiastków mieszka w gru-

pie 14 i okresie 6. Tym, którzy wiedzą, jak zmieniają

się właściwości pierwiastków w zależności od ich po-

łożenia w tablicy Mendelejewa, dużo powie to o jego

charakterze. Ze względu na położenie w grupie 14 nie

będzie to typowy metal, jak sód czy wapń, ani typowy

niemetal jak tlen czy chlor. Ale lokalizacja aż w 6 okre-

sie spowoduje, że przeważą jego własności metalicz-

ne. Taki właśnie jest: ciężki, niezbyt aktywny metal

o niskiej temperaturze topnienia, dający się łatwo od-

lewać i kształtować.

O łów towarzyszy człowiekowi od zawsze, a przy-

Średniowiecze zapisało w historii ołowiu dwie,

jakże znaczące, karty. Pierwsza z nich to wynalezienie

druku (w Europie, bo Chińczycy znali go już od daw-

na) przez Gutenberga. Truizmem byłoby opisywać

znaczenie tego wynalazku, należy tylko wspomnieć,

że czcionki wykonywano z ołowiu, a później z jego

stopów. Innym wynalazkiem był proch, a jego konse-

kwencją kule ołowiane – łatwe do produkcji nawet

w warunkach polowych, tanie i zabójczo skuteczne.

Do dziś znaczna część wydobywanego ołowiu przez-

naczona jest na ten cel...

Wiek XIX i XX to kolejne zastosowania ołowiu,

które w znaczący sposób ukształtowały nasz świat.

Skonstruowanie i zastosowanie akumulatora ołowio-

wego było milowym krokiem w rozwoju motoryzacji.

Dodatki przeciwstukowe do benzyn, podnoszące jej

liczbę oktanową, pozwoliły stworzyć nowoczesne pa-

liwa. Tu mała dygresja. Ołów to ciężki metal, ale ze

związkami organicznymi tworzy lotne połączenia

(czteroetyloołów, stąd nazwa etylina) – tu wychodzi

na jaw jego mało metaliczny charakter jako pierwias-

tka grupy 14. Czteroetyloołów oskarża się o powodo-

wanie wielkich szkód w organizmach istot żywych.

Jest to prawda, ale w wyniku badań (między innymi

kości ludzkich) stwierdzono, że nasi przodkowie byli

bardziej narażeni na zatrucie ołowiem niż my – wszak

farby ołowiane, kosmetyki i rury wodociągowe stoso-

wano jeszcze w początkach XX wieku. Ostatnio ekolo-

dzy wzięli się za wędkarskie ciężarki od wieków wy-

konywane z ołowiu. Pewna ich część urywa się i po-

zostaje w wodzie, mogąc ją skażać. Proponuje się za-

stąpienie ich innymi metalami np. wolframem (jest

jeszcze cięższy niż ołów), ale chyba, jak w wielu in-

nych dziedzinach, wygra nieubłagana ekonomia –

ołów to metal tani i łatwo dostępny w opanowanej

od wieków technologii przerobu.

Bez ołowiu wiek XX nie byłby wiekiem atomu.

Osłony na reaktorach, pojemniki do przechowywania

substancji radioaktywnych, fartuchy i osłony do prze-

świetleń rentgenowskich – to wszystko nie istniałoby

bez ołowiu.

Po tym krótkim omówieniu własności i zastoso-

wania ołowiu Czytelnik powinien sam wyrobić sobie

pogląd na jego winy i zasługi. Wyrok zależy od nas...

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: