Dajcie nam komiks.pdf

Dajcie nam komiks

Tekst się ogląda, a rysunki czyta

Instytut Francuski w Krakowie dokonał oryginalnego eksperymentu

kulturalnego: zaangażował szkoły polskie w wybór najważniejszych

artystycznie komiksów opublikowanych w ubiegłym sezonie, a konkurujących

o nagrodę zwaną Alph-Art na festiwalu w Angoulęme, odbywającym się co

roku w końcu stycznia.

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

Jest to w tej dziedzinie najpoważniejsza impreza światowa, porównywana do

festiwalu filmowego w Cannes; odwiedza ją około 80 tys. amatorów, łączy się ona z

targami, z wystawami, z przeglądami historycznymi, z cyklem spotkań autorskich,

lecz przede wszystkim odbywa się tu kluczowy konkurs sztuki komiksu:

wyspecjalizowane jury wybiera, spośród 33 pozycji nominowanych, album

najlepszy, prócz tego wyznacza nagrody za scenariusz, dialog, rysunek oraz

najciekawszy debiut.

Rozmiary oraz waga owego przedsięwzięcia mogą zaskoczyć polskiego odbiorcę

kultury: komiks w jego repertuarze nie istnieje, zaś nazwa łączy się z opinią

pogardliwą – albo coś dla dzieci, albo nędza kulturalna. Otóż jest to w naszym

kraju największe nieporozumienie stulecia. Do którego skłania już sama używana

u nas nieformalna nazwa „komiks”, przejęta mechanicznie z branżowej

nomenklatury amerykańskiej „comic”, z przypadkowym i nieuzasadnionym

dodatkiem liczby mnogiej (dołączone „s”). Francuzi stosują nazwę „rubryka

rysowana” (bande dessinée), zaś od dawna już używany jest zwrot „literatura

graficzna”, jako że jej pozycje bywają laureatami prestiżowej nagrody Pulitzera.

Jestem maniakiem interesującym się komiksami, ale gdy zdarza się okazja, by

rozprawiać o nich, czuję się bezradny. Znajduję się w sytuacji filatelisty, który ma

wyjaśnić wartość znaczka pozbawionego ząbków, wydanego w krótkiej serii na

Martynice w 1891 r., słuchaczom, którzy na pocztę zachodzą tylko w ostateczności.

Nie jestem jednak pewny, czy jest to trafne porównanie, bo tyczy specjalności

marginalnej typu klubowego, gdy komiks należy do kultury uniwersalnej.

Powiedzmy inaczej: jak wyjaśnić w krótkiej rozmowie, czym jest sztuka kina

o półtorawiecznym dorobku, w kraju, gdzie nigdy nie widziano ekranu? Nie

przesadzam: świat komiksu ma nie mniejszą zawartość jak filmowy.

Komiks jest jedyną dyscypliną wśród sztuk popularnych, powstałych w ciągu

poprzedniego stulecia, która u nas się niezbyt przyjęła. A przecież wszystkie inne

odmiany tej najbardziej nowoczesnej z kultur – beletrystyka kryminalna, science

fiction, jazz, rock, gatunki filmowe jak western, zostały przez naszą kulturę

wchłonięte, i więcej, wydały polskie odmiany, natomiast komiksem wciąż zajmują

się tylko wyjątkowi amatorzy. Tymczasem na świecie jest to branża, która stawiana

jest, jeśli idzie o zakres, tuż obok kina i nawet niektórzy sądzą, że wpływ komiksu

jest bardziej powszechny! Nie ma bowiem od początku XX wieku gazety w USA,

i podobnie dzieje się w Anglii i we Francji, która nie dostarczałaby codziennej porcji

obrazkowych historii. Toteż autorzy popularnych cykli są adorowani nie mniej niż

gwiazdy ekranu; de Gaulle powiedział, że uważa się za kogoś w rodzaju Tintina

(z serii Hergégo), tyle że wyrośniętego.

Dlaczego na świecie komiks jest czynnym gatunkiem sztuki popularnej, zaś u nas

nie ma sił, by się wepchnąć? Nie wiadomo. Jedna z tajemnic socjologii wciąż

niewyjaśniona. Amerykanie zresztą też nie wiedzą, skąd u nich ten entuzjazm:

jacyś profesorowie tłumaczyli, że emigranci nie znali języka i robiono dla nich

obrazki, do których się przyzwyczaili tak jak w średniowieczu, kiedy to ze względu

na analfabetyzm umieszczano nie napisy, lecz szyldy, i to dziwaczne („Pod królową

gęsią”...), by było łatwo zapamiętać. Skąd więc sukces komiksu w Paryżu, gdzie

obowiązek nauki czytania jest przymusowy od 1860 r.? Ach, ci uczeni. Nie pojmują,

o co chodzi.

Tłumaczy się też sukces komiksu znacze niem prasy, które doszło do zenitu

w pierwszej połowie XX wieku. Gdy czytelnik zapoznał się już z ważnymi dla niego

informacjami, dajmy na to giełdowymi, trafia na coś kompletnie różnego: taśmę

obrazów, i przenosi się mentalnie – wręcz przeskakuje – do innego świata, gdzie

działa całkowicie odmienna zasada odbioru: mianowicie, tekst się OGLĄDA, zaś

rysunki się CZYTA. Jesteśmy gdzie indziej – wyzwoleni; toteż komiks oznacza

swobodę. Historycy kultury stwierdzają, że gdy świat był purytański, hipokrytyczny

i pilnowany przez cenzurę, komiks w bezczelny sposób pokpiwał: trzeba dopiero

czekać na wielką literaturę lat 40. i 50., by zostały wygłoszone podobnie ostre

prawdy. Siłą komiksu był, i pozostał, jego ozdrowieńczy anarchizm. Ale może jego

najważniejszą sugestią jest urok rysunku, który trzyma się w ręku i który snuje dla

nas opowieść – prywatnie, osobiście, dotykalnie, którą możemy przerwać, wrócić

do niej w miejscu, które wybraliśmy, powtórzyć tyle razy, ile sobie życzymy.

Być może niepowodzenie komiksu w Polsce wzięło się z braku jego ważnej

zaszłości – prasowej, ponieważ u nas gazeta nigdy nie odgrywała roli tak

przemożnej w opinii, jak to działo się na Zachodzie w epoce rewolucji

przemysłowej. Co prawda mamy ostatnio ośrodki zainteresowane komiksem, jest

parę periodyków o umiarkowanych nakładach, firmy wydawnicze, jak ambitny Post

w Krakowie, który przyswoił po polsku „Maus” Spiegelmana, „El Borbah” Burnsa, są

uparci autorzy – wśród nich Grzegorz Rosiński zrobił karierę międzynarodową,

niemniej cała ta działalność stanowi enklawę na marginesie kultury. Są to amatorzy

gry w krykieta w społeczeństwie, które krykieta nie uprawia. Otóż miejsce komiksu

jest tam, gdzie wszyscy grają w krykieta, wszyscy chodzą do kina, wszyscy

słuchają rocka, używają telewizji i nabywają komiksy.

W tej sytuacji inicjatywa Instytutu Francuskiego w Krakowie jest pionierska: sięga

bezpośrednio do samego sedna światowego komiksu, do festiwalu w Angoulęme.

Wśród 33 albumów nominowanych siedem pretendowało do nagrody głównej,

zwanej Alph-Art od tytułu kolejnego tomu przygotowywanego przez klasyka

komiksu Hergégo, nie wykonanego z powodu zgonu autora: „Tintin i Alph-Art”,

miały to zapewne być przygody bohatera ze sterczącym do góry kosmykiem

włosów, w świecie konkurencji artystycznej. Staraniem Instytutu skierowano

zestawy konkurujących albumów do klas maturalnych w liceach Krakowa, Gdyni,

Katowic, Poznania, Wrocławia oraz do dwóch szkół w Warszawie: ich uczniowie

dokonali wyboru i ich przedstawiciele zostali zaproszeni na uroczystą sesję

polskiego Alph-Art do Krakowa, gdzie dokonano ostatecznej decyzji pod

kierownictwem Jerzego Skarżyńskiego, profesora Akademii Sztuk Pięknych

i zwolennika komiksów. Dokładnie w tym samym dniu w Angoulęme został

ogłoszony tamtejszy werdykt. Różnił on się od naszego!

W Angoulęme lauretem został paryżanin Christophe Blain za cykl „Pirat Isaac”

(„Isaac Le Pirate”): fantastyczna opowieść o artyście-grafiku, który ma obsesję

morza (Blain w swoim czasie służył w marynarce); w pogoni za jego wizją decyduje

się opuścić ukochaną i przyłącza się do wyprawy pirata Mainbasse („Rabuśnik”),

który udaje się na biegun południowy, by nim zawładnąć. Isaaca nęcą widoki świata

pokrytego lodem, żywi pasję, by go przedstawić w swoich rysunkach, co wyraża

jego nos wydłużony i ostry niby ołówek, narażający go skądinąd na kłopoty, ale

dostarczający też autorowi komiksu okazji do oryginalnych deformacji graficznych.

Zapewne jury festiwalu zwróciło uwagę na kult rysunku, który reprezentuje Isaac, i

który symbolizuje ducha Angoulęme.

Inne było nastawienie jury krakowskiego: ważna dla niego okazała się treść

publicystyczna. Dyskutowano o dwóch pozycjach: „Wuj Sam” („Uncle Sam”)

Steve’a Darnalla i Alexa Rossa, jest ironiczną satyrą o nadużyciach, jakie zdarzały

się w historii Stanów Zjednoczonych; oraz „Niebieskie pigułki” („Pillules bleues”)

szwajcarskiego grafika Frederika Peetersa; ten drugi tytuł ostatecznie przeważył.

Jest to komiks autobiograficzny: autor opowiada własną rodzinną historię. Pokochał

on z wzajemnością Cati, matkę pięcioletniego synka, która długo nie decyduje się

na związek z grafikiem, ponieważ jest nosicielką wirusa AIDS i jej dziecko również.

Frederik jednak wreszcie ją przekonuje, ale ich pożycie staje się napiętą walką z

bezustannym zagrożeniem oraz wysiłkiem, by ocalić dziecko, skazane, by do końca

życia egzystować na „niebieskich pigułkach” (stąd tytuł albumu). Jest to

dramatyczna codzienna gra między zagrażającą śmiercią i miłością, miłością i

śmiercią, opowiedziana z dnia na dzień, za pomocą rysunku zarazem skrótowego,

szkicowego i jednocześnie ekspresyjnego; krytyk francuski pisze: „Grafika

zaznacza i delikatnie sugeruje emocje, które wypowiedziane słowami popadłyby

w banał i sentymentalizm”.

Nagrodzony album będzie wydany po polsku, zaś jego autor zostanie zaproszony

na Krakowskie Targi Książki w październiku. Impreza Instytutu Francuskiego

stanowi krok naprzód w przybliżeniu nas do dorobku światowego komiksu. Ciągle

jeszcze nie jest to wiele, zważywszy, że w samej Francji funkcjonuje przeszło 1500

autorów komiksów; co tydzień ukazuje się 25–30 nowych pozycji, zaś nakłady

w roku ubiegłym wyniosły 32 mln albumów; „Titeuf le Petit” miał – w dniu otwarcia

Angoulęme – 2 620 546 sprzedanych egzemplarzy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: