RENESANS
„Obecnie wszystkie nauki odżyły i wróciły do czci, języki zmartwychwstały: grecki, bez którego wstydem jest, aby ktoś się mógł mienić uczonym, hebrajski, łaciński [...]. Świat jest pełen ludzi uczonych, najwspanialszych księgarni, najświatlejszych nauczycieli".
(Franciszek Rabelais)
1. Humanizm - główny prąd umysłowy odrodzenia (renesansu), głoszący troskę o pełny rozwój człowieka, jego szczęście i godność w myśl hasła Terencjusza Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce "
* potępienie ideałów średniowiecza („memento mori"), a pochwała myśli Horacego „żyj chwilą" („carpe diem"), antropocentryzm (człowiek w centrum zainteresowania)
* oparcie na autorytecie myślicieli i filozofów antycznych
* rozkwit szkolnictwa - ideałem epoki był człowiek wszechstronnie wykształcony
* pochwała rozumu ludzkiego, dążenie do wszechstronnego wykształcenia, poznania świata - rozwój nauk przyrodniczych i humanistycznych, wpływ reformacji
* wolność jednostki, prawo wyboru trybu życia na ziemi, a nie po śmierci
* awans języków narodowych, powrót do klasycznej łaciny, greki,
* prekursorzy włoskiego odrodzenia z XIV wieku
• Dante Alighieri, Boska komedia przedstawiająca wędrówkę poety po świecie pozagrobowym; jako pierwszy wprowadził język włoski do literatury
• Franciszek Petrarca - liryki miłosne pisane do ukochanej Laury; wyróżniony w 1341r. wieńcem laurowym za twórczość w języku łacińskim
• Jan Baccaccio, Dekameron - zbiór 100 nowel, które opowiada sobie grupa osób z Florencji, przebywająca poza miastem w okresie zarazy; wyraz podziwu dla świata i życia
* troska o sławę, rozkwit mecenatu (papieże Juliusz II, Leon X, Medyceusze, ostatni Jagiellonowie)
* podział społeczeństwa na elitę (którą wyróżniało wykształcenie, majątek) oraz tłum - resztę ludzi
* upowszechnienie książek poprzez wynalazek druku przez Jana Gutenberga(~1440 r.)
2. Najwybitniejsi twórcy renesansu * Włochy
• Leonardo da Vinci (1452-1519) - obrazy: „Mona Lisa", „Ostatnia Wieczerza", „Dama z gronostajem"; projekty łodzi podwodnej, maszyny latającej; teoretyk malarstwa, architekt i rzeźbiarz, matematyk, biolog, zasłużył się dla poznania anatomii człowieka - był wszechstronnie utalentowany
• Michał Anioł Buonarroti (1475-1564) - rzeźby: „Mojżesz", „Pięta", „Dawid", malarz fresków i „Sądu Ostatecznego" w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, architekt - kopuła Bazyliki św. Piotra
• Rafael Santi (1483-1520) - obrazy: „Madonna Sykstyńska", „Szkoła Ateńska", freski w pokojach papieskich w Watykanie, malarz kobiecego piękna
• Tycjan (1488-1576) - obraz „Wenus z Urbino", portrety papieża Pawła III i cesarza Karola V
• Baltazar Castiglione - Dworzanin: ideał dworzanina i jego księcia
• Mikołaj Machiavelli - Książę: „cel uświęca środki", głosił swobodę monarchy w jego działaniach, nawet przy użyciu niegodziwego i okrutnego prawa
„Trzeba rozumieć, że książę, a szczególnie nowy, nie może przestrzegać tych wszystkich rzeczy dla których uważa się ludzi za dobrych, bowiem dla utrzymania państwa musi częstokroć działać wbrew wierności, wbrew miłosierdziu, wbrew ludzkości, wbrew religii. Trzeba więc, by miał on umysł giętki, stosownie do tego, jak wiatry i zmienne koleje losu nakazują i jak rzekłem powyżej nie powinien porzucać dobrego, gdy można, lecz umieć wejść w zło, gdy trzeba [...] ". (Mikołaj Machiavelli)
• Giordano Bruno (1548-1600) - twórca teorii o nieskończoności wszechświata i mnogości światów, za głoszenie tych poglądów został skazany przez inkwizycję na karę śmierci przez spalenie na stosie; w 1992 r. papież Jan Paweł II oczyścił go pośmiertnie z XVI-wiecznych zarzutów
• Galileusz (Galileo Galilei 1564-1642) - astronom, filozof, fizyk, za pomocą udoskonalonej przez siebie lunety potwierdzał teorię Mikołaja Kopernika, za co został postawiony przez inkwizycję w stan oskarżenia; aby uniknąć kary śmierci, musiał publicznie odwołać swe poglądy, ale i tak wierzył w system heliocentryczny, mówiąc „a jednak się kręci…”
3. Francja - ośrodkiem humanizmu była nowa wyższa uczelnia Collage de France; mecenat króla Franciszka I
• Franciszek Rabelais - Gargantua i Pantagruel; powieść satyryczna wyszydzająca wady społeczeństwa francuskiego
• Jan Bodin - Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej (wydanie w 1576 r.); teoria władzy absolutnej, którą ogranicza tylko prawo boskie i prawa natury
4. Niderlandy
• Erazm z Rotterdamu (1467-1536) autor dzieła Pochwala głupoty; krytyka wyższych warstw społeczeństwa; przełożył Nowy Testament na język łaciński
• Piotr Bruegel Starszy - obraz „Upadek Ikara", malarz scen z życia wsi i miasteczek
5. Niemcy
• Albrecht Dürer - malarz, portrecista
6. Anglia
• Thomas Morus (478-1535) w dziele Utopia zawarł podstawy socjalizmu utopijnego; równość społeczna, zniesienie prywatnej własności, tolerancja religijna
„... gdziekolwiek jest własność prywatna, gdzie wszystko mierzy się wartością pieniędzy, tam nie można spodziewać się ani sprawiedliwości, ani społecznego dobrobytu...f...J... zupełne zniesienie prawa własności jest jedynym środkiem do równego i sprawiedliwego podziału dóbr i do zapewnienia ludziom szczęścia. Lecz dopóki prawo własności stanowić będzie podstawę ustroju społecznego, dopóty najliczniejszą i najcenniejszą warstwę społeczeństwa stale niepokoić i dręczyć będzie nieuniknione brzemię nędzy i utrapień ". (Thomas Morus)
• William Szekspir (1564-1616) - dramaty Hamlet, Makbet, Romeo i Julia
7. Malarstwo - tematyka świecka, motywy mitologiczne lub biblijne, postacie malowane według wzorów piękna klasycznego, ze znajomością anatomii, kompozycja oparta na trójkącie, harmonia, spokój, kolory łagodne, w tle pejzaż, perspektywa, iluminacje kodeksów (Stanisław Samostrzelnik)
8. Rzeźba - portret popiersiowy, posąg konny, akt, rzeźba nagrobkowa (Jan Michałowicz z Urzędowa); marmur, odlewy z brązu
9. Rzemiosło artystyczne - meblarstwo, wyroby jubilerskie, ceramika (fajans)
10. Architektura - budowle szerokie o linii poziomej, ozdobione kolumnami, attykami (dekoracyjna zasłona dachu), złotymi kopułami, duże okna, bogate portale (wejścia), półokrągłe łuki, ozdobne freski (malowidła na mokrym tynku), ściany budowli pokrywały kamienne okładziny lub tynki, stropy kasetonowe
* architekci - Filip Brunelleschi (Katedra we Florencji), Donato Bramante (Bazylika św. Piotra w Rzymie, kaplica Tempietto przy kościele San Piętro in Montorio), Michał Anioł (kopuła Bazyliki św. Piotra w Rzymie)
* pałac Dożów w Wenecji, Pałac Whitehall w Londynie, Luwr w Paryżu przebudowany ze średniowiecznej fortecy na pałac, pałac Escurial pod Madrytem,
* wzorem architektów włoskich budowano kamienice miejskie (Kraków, Kazimierz), ratusze (Poznań, Zamość), przebudowano Wawel (Bartłomiej Berrecci, Franciszek Florentczyk): arkadowe krużganki, kaplica Zygmuntowska, sufit kasetonowy z głowami
* renesansowy wystrój Sukiennic, zamek w Baranowie Sandomierskim, Niepołomicach
KULTURA I SZTUKA POLSKIEGO ODRODZENIA
1. Początki „złotego wieku" - założenia ideologii odrodzenia
* przenikanie ideologii z Włoch, krajów południowoniemieckich i niderlandzkich, poprzez podróże dyplomatyczne, studenckie
* na dwór króla Zygmunta Starego i jego żony Bony Sforza chętnie przybywali artyści z Włoch - mecenat nad artystami sprawowali ostatni Jagiellonowie
* zainteresowanie antykiem przez współczesnych (biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, arcybiskup lwowski Grzegorz z Sanoka), mecenat biskupów Samuela Maciejowskiego i Piotra Myszkowskiego
...
cirelly